در آیه 45 سوره مبارکه انفال آمده است:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا لَقِيتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُواْ وَاذْكُرُواْ اللّهَ كَثِيرًا لَّعَلَّكُمْ تُفْلَحُونَ»
«اى كسانى كه ايمان آوردهايد چون با گروهى برخورد مىكنيد پايدارى ورزيد و خدا را بسيار ياد كنيد باشد كه رستگار شويد.»
«فِئَةً» به معنای گروه است. این کلمه نکره بکار رفته تا دلیل بر تحقیر و بها ندادن به مخالفین باشد.
فلاح به معنای رستگاری است.
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا لَقِيتُمْ فِئَةً»
عامل کوچک جلوه کردن موانع
مسیر سلوک و بندگی را نمی‌توان بدون خار راه طی کرد. راهزنان راه و خارهای طریق در مسیر سلوک قرار دارند؛ ولی چون سالک و مجاهد فی سبیل‌الله با قوّت الهی حرکت می‌کند همه موانع در نظر او خُرد و کوچک‌اند.
تنوین کلمه «فئۀ» دليل بر اندكي و قلّت و بي‌ارزشي موانع دارد، موانع شاید در ظاهر بزرگ باشند اما در نگاه مومن جزئی و خُرد هستند.
اگر ما موانع را بزرگ ببینیم خودمان در مقابل آنها عاجز می‌شویم ولی اگر به حول و قوّه الهی خود را توانا ببینیم، همه چیز در مقابل قدرت خدا ناچیز است.
«فَاثْبُتُواْ»
در هنگام مشاهده موانع عقب گرد ممنوع
«فَاثْبُتُواْ» یعنی «پس ثابت‌قدم باشید». این اولین توصیه‌ای است که هنگام مشاهده موانع پیشنهاد می‌شود. تصمیم به عقب‌گرد نداشته باشید، ثبات قدم و عزم راسخ و نیّت ثابت و اراده پولادین داشته باشید. سخن از عزم و اراده و نیّت به جهت آن است که گاهی انسان فکر می‌کند ثبات قدم عملی دارد؛ اما این ثبات قدم ظاهری است. خداوند در این آیه از ثبات عملی سخن می‌گوید؛ چون می‌داند که بسیاری از مؤمنین ثبات قدم عملی ندارند. خدا از درون ما آگاه است و از تردیدهای درونی‌مان با خبر. او می‌داند تردیدهای درونی اجازه ثبات قدم به بعضی از مؤمنین را نمی‌دهد.
ثمره بندگی خالصانه
یکی از مفسرین می‌گوید: فعل «فَاثْبُتُواْ» نماد یقین انسان است؛ یقین به صحت راه، یقین به امداد ویژه و يقين به اینکه خدا همراه انسان است و موانع مرتفع شدنی هستند. اگر بنده خالصانه در مسیر بندگی حرکت کند؛ قطعاً موانع برای او مرتفع می‌شود و از عنایات خاص خدای سبحان بهره‌مند می‌گردد.
اولین سلاح در تندبادهای زندگی
فعل «فَاثْبُتُواْ» معلوم می‌کند صبر اولین سلاحی است که سالک باید در تندبادهای زندگی با خود داشته باشد و در مقابل آنها مقاومت جدی کند و هراسی به خود راه ندهد.
در آیه بعد خداوند سبحان می‌گوید: «إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ»[1]. از این عبارت مشخص می‌شود صبر قوّت بخش و توان‌آفرین است زيرا خداوند با صابرین است .
ثبات قدم و صبر دو امر قلبی هستند. ابتدا دل باید محکم شود تا صبر را بپذیرد؛ محکم شدن دل بواسطه بصیرتی است که به او می‌رسد و بصیرت همان تیزبینی و آینده‌نگریی است؛ این دو سبب می‌گردد دل ثابت قدم و صابر شود چون از پشت پرده صبر خود آگاه می‌شود.
دل در پس هر حادثه‌ای رشدی را ملاحظه می‌کند. او می‌داند پایان راه قیامت است و وعده‌های خدای سبحان در آنجا بطور کامل محقق می‌شود پس صبر و آینده‌ی صبر بر هر دلِ آگاهی روشن و واضح است.
«وَاذْكُرُواْ اللّهَ كَثِيرًا»
ذکر کثیر چیست و چه آثاری دارد؟
علامه طباطبایی (ره) در رابطه با ذکر کثیر می‌گویند: ذکر کثیر آن است که انسان به یاد بیاورد خدا معبود اوست و مرگ و حیات و نفع رسانی و دفع ضرر به دست اوست و وعده نصرت را او می‌دهد و انسان در این مبارزه چه ظاهراً مغلوب شود و یا حقیقتاً غالب در هر حال موفق است چون خدا با اوست.
علت اینکه در صحنه مبارزه به ذکر کثیر توصیه شده آن است که هرگاه انسان موفق به انجام عمل صحیحی شود شیطان با جنودش بر او وارد می‌شود تا دنیا را در چشمش زیبا جلوه دهند و زرق و برق دنیا او را بفریبد؛ اما ذکر کثیر انسان را از وساوس شیطان درامان می‌دارد و نقشه شیطان را ناکام می‌گذارد.
ذكر كثیر راه حلي است براي مقابله با دشمن و مواجه شدن با موانع.
«وَاذْكُرُواْ اللّهَ» اگرشما خدا را زیاد یاد کنید صدای دشمن را نمي‌شنوید. دشمن وعده‌های سوئی می‌دهد که در پی این وعده‌ها شکست و ناکامی نهفته است؛ اما ذكر كثير سبب می‌شود که وعده‌های دشمن به گوش انسان نرسد. ذکر کثیر هیاهو‌های باطل را خنثی می‌کند و چون دل هیاهو‌های باطل را نشنود مکدر نمی‌شود و در مقابل دشمن با قدرت کامل مقاومت می‌کند و برخورد می‌نماید.
ذکر کثیر ما را از شنیدن آهنگ مخالف محفوظ می‌دارد؛ زیرا با ذكر كثير یقین ما مرتباً تقویت می‌شود و اعتقاداتمان مجدداً بازسازی می‌شود و قلب آرامش مي‌يابد «أَلا بِذِکرِ اللهِ تَطمَئنُّ القُلُوب»[2].
انسان هرچه به خدای سبحان توجه بیشتری داشته باشد از ظلمات و ناتوانی‌ها و نواقص خود بیشتر فاصله مي‌گيرد و توجهش به کمال و قدرت و نورانیّت جذب می‌گردد و اگر به مشکلات زندگی‌اش توجه کند توجهش به حق کم می‌شود.
«لّعَلَّكُمْ تُفْلَحُونَ»
وقتی کشاورز بذر را در خاک دفن مي‌كند و بذر خاک را کنار مي‌زند و سبز می‌شود عرب به آن افلح می‌گوید.
روش تربیتی آیه
اگر آیه کلمه «لعل» را بکار می‌برد از آن روست که انسان از هیچ منیّتی درامان نیست و عوارض سوء منیّـت مانند عجب، فخرفروشی، منّت‌گذاری و … همیشه همراه اوست؛ به همین دلیل می‌گوید: (شاید رستگار شوید) چون ممکن است به دلیل منیّت‌ها به رستگاری نرسد؛ یعنی ظرف وجود او به قدر موفقیت‌هایش گسترده نشده باشد. خود ما گاهي از کسی تعریف مي‌کنیم اما خيلي جدی از او تعریف نمی‌کنیم؛ چون می‌دانیم ظرف پذيرش آن تعاريف را ندارد و گاه حتی خوبيهاي او را اصلاً بیان نمي‌كنيم چون مي‌دانيم گرفتار عُجب مي‌شود در این آیه از همین روش برای تربیت استفاده شده است.
ثمره ثبات قدم و ذکر کثیر خالصانه
«لّعَلَّكُمْ تُفْلَحُونَ» ثبات قدم به ضمیمه ذکر کثیر قطعاً موفقیت‌آفرین است. این دو در صورتی به موفقیت ختم می‌شود که خالصانه باشند نه هر نیّتی. گاهی ما به دلیل سرزنش مردم، ثبات قدم داریم و گاه به جهت دست‌یابی به غنیمت‌ها درحالی که چنین ذکری خالصانه نیست و موفقیتی هم در پی نخواهد داشت. حتی گاهی وعده قطعی (مانند ورود به بهشت) سبب موفقیت است اما این نیز خالصانه نیست.
موفقیت‌ها اگر با رمز قربة الی الله نباشد عُجب آفرین و غرور زا می‌گردند.
تاریخ جلسه: 93/3/26- جلسه 29
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] – «وَأَطِيعُواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَلاَ تَنَازَعُواْ فَتَفْشَلُواْ وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَاصْبِرُواْ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ» آیه 46 سوره مبارکه انفال
[2] – سوره مبارکه رعد، آیه 28
