به لطف حضرت حق در کلاس امام زمان شناسی میخواهیم به مصیبتی که بر ما وارد شده است، پایان دهیم.خودمان از خود تفقّدی داشته باشیم و به طریقی تسلای خاطر خود باشیم.
تا به حال، با این نگاه، در کلاس امام زمانشناسی شرکت نکرده بودید و برای شما جای تعجب است که گفته میشود قرار است در این کلاس، به خود دلداری دهیم و از مصیبتی که گرفتارش شدیم، عبور کنیم!
دلیل بر این مدعا، عبارتی است که از آیتالله بهجت (ره) نقل شده است. از ایشان سؤال شد در عبارت «اللهُمَّ لا تَجعَل مُصیبَتَنا فِی دینِنا»[1]، مصیبت در دین چیست که ما از خدا میخواهیم به آن گرفتار نشویم؟
فرمود:«همین مصییتی که به آن مبتلا هستیم [یعنی غیبت امام] .چه مصیبتی از این بزرگتر؟ خدامیداند که بهواسطۀ آن چه محرومیتها داریم! خصوصاً اینکه مصیبت در دین، مستلزم مصائب دنیویه است. و لابالعکس.»[2]
به نظر ایشان، مصیبت در دین، غیبت امام است و این مصیبت، فقط به دین ما آسیب نمیزند، بلکه دنیای ما را هم مشکلدار میکند. به این معنا که دیگر دنیا برای ما مزرعۀ آخرت نیست، دنیا برایمان دارالتجارۀ آخرت نیست، معبدمان نیست و در یک کلام، از دنیا استفادۀ بهینه نداریم.
بر آنیم که به مصیبت خود پایان دهیم. اما چگونه؟
سعی کنیم در عین اینکه در دوره غیبت به سر میبریم، امام را غایب ندانیم. با امام حاضرِ ناظر زندگی کنیم تا این دوران برای ما دورۀ غیبت محسوب نشود و از آسیبهای زمان غیبت مصون بمانیم.
كی رفتهای ز دل كه تمنا كنم تو را
كی بودهای نهفته كه پیدا كنم تو را
غیبت نكردهای كه شوَم طالب حضور
پنهان نگشتهای كه هویدا كنم تو را
با صد هزار جلوه برون آمدی كه من
با صد هزار دیده تماشا كنم تو را
امام صادق علیهالسلام در روایتی تصویری از زمان غیبت را ترسیم میکند و میفرماید:
«… یغِیبُ عَنْ أَبْصَارِ اَلنَّاسِ شَخْصُهُ وَ لاَ یغِیبُ عَنْ قُلُوبِ اَلْمُؤْمِنِینَ ذِكْرُهُ»[3]
«…خودش از دیدگان مردم غایب است، ولی یاداو و توجه به او در دل مؤمنان ، غایب نیست.»
در عصر غیبت، چشم مردم، امام را نمیبیند؛ اما مؤمنان با یاد او زندگی میکنند. به قول مولانا:
نکند فکر کنی در دل من یاد تو نیست
گوش کن ، نبض دلم، زمزمهاش با تو یکی است
در دورۀ غیبت لازم است همواره معرفت خود را به امام افزون کنیم تا از این رهگذر، توجه بیشتری به حضرت داشته باشیم. با این وصف، در عین اینکه رسماً به امام دسترسی نداریم و چشممان از دیدار او محروم است، حضور امام را در قلب و دلمان احساس خواهیم کرد.
اگر میخواهیم از تلخکامیهای دورۀ غیبت دور بمانیم، راهی جز شناخت امام نداریم.
امام صادق علیهالسلام میفرماید:
«اِعْرِفْ إِمَامَكَ، فَإِنَّكَ إِذَا عَرَفْتَ إِمَامَكَ لَمْ یضُرَّكَ تَقَدَّمَ هَذَا اَلْأَمْرُ أَوْ تَأَخَّرَ»[4]
«امام خود رابشناس. پس وقتی امامت را بشناسی تقدم یا تأخیر امر [ظهور] به تو ضرری نمیزند.»
مطابق این کلام، وقتی انسان معرفت به امام داشته باشد، او را در زندگی خودش حاضر میبیند و زمان غیبت، برای او مثل زمان ظهور است. چنین شخصی به این باور میرسد که امام از مأمومش جدا نیست؛ بنابراین تقدم یا تأخر فرج، اختلالی درباورها و برنامههای او ایجاد نمیکند.
خدای سبحان میفرماید:
«مَنْ كَانَ یرِیدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ وَمَنْ كَانَ یرِیدُ حَرْثَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْهَا وَمَا لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ نَصِیبٍ»[5]
«کسی که زراعت آخرت را بخواهد، به کشت او برکت و افزایش میدهیم و بر محصولش میافزاییم؛ و کسی که فقط کشت دنیا را بطلبد، کمی از آن به او میدهیم، امّا در آخرت هیچ بهرهای ندارد!»
از معصوم دربارۀ معنی این آیه سؤال شد، فرمود:«منظور از کشتزار آخرت، معرفت امام است.» وقتی امام خود را بشناسیم، گویا دائم مشغول کاشت هستیم؛ کاشتی که تا بینهایت ثمره میدهد. در این صورت، متحول میشویم، شیوۀ زندگیمان تغییر میکند و همۀ عالم را به گونۀ دیگری میبینیم.
با معرفت امام، شناختما نسبت به خودمان متفاوت میشود و سبک زیستنمان تغییر مییابد. اگر عمر خود را با امام بگذرانیم دیگر بابت امور بیارزش غصه نمیخوریم، خسته و ناامید نمیشویم. فقط به خود میگوییم:
دور مجنون گذشت و نوبت ماست
معرفهترینِ معرفهها امام است، ونکرهترینِ نکرهها، نفس. آموختهایم که معرفه به هر چیز اضافه شود، او را هم معرفه میکند. وقتی ما با امام خود در ارتباط باشیم، ما هم معرفه میشویم و خودمان را میشناسیم. اگر بسیاری افراد خود را گم میکنند ، به این دلیل است که نور وجود امام در زندگیشان نیست.
در تفاسیر روایی در ذیل آیۀ
«وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْكًا»[6]
«و هر کس از یادمن روی گردان شود، زندگی [سخت و]تنگی خواهد داشت.»
منظور از معیشت ضنک، جهالت نسبت به امام است. [7]تنها راه خروج زندگی از تنگنا و داشتن انبساط ودغدغه نداشتن در امور مادی و معنوی، اقبال به امام و شناخت اوست. اگر از او اعراض کنیم، به معیشتی سخت دچار خواهیم شد.
اگر میخواهیم مشکلات و گرفتاریها برطرف شود، لازم است روی دو امر متمرکز شویم:
١. نماز. زیرا خدای سبحان میفرماید: «إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ»[8] (نماز (انسان را) از فحشا و منكر باز مىدارد.) اگر نماز را به طور شایسته اقامه کنیم، آثار آن در زندگی ما جلوهگر میشود و از گرفتاریهای فرهنگی و اخلاقی رها میشویم.
٢. شناخت امام زمان عجلاللهتعالیفرجه. کسی که امامش را بشناسد و روزگارش را با او سپری کند، زندگی سلامت و بهسامان دارد. چنین شخصی خود را در محضر امام و بزرگتر معنوی خود میداند. پس خلاف نمیکند، دروغ نمیگوید، دغل ندارد، از قصور و تقصیر دوری میکند و حتی مراقب خطورات قلبی خویش است؛ زیرا میداند امام از قلب و دل او هم آگاهی دارد.
چنین شخصی، بیدغدغه و با آرامش زندگی میکند. میداند بزرگتری بسیار مقتدر و مهربان دارد که اگر در خدمت او باشد، به بهترین وجه از نصرت و اعانت و حمایت او برخوردار میشود.
فردی خدمت موسیبنجعفر علیهالسلام مشرف شد و از معنای آیۀ
«…وَ أَسْبَغَ عَلَیكُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَ بَاطِنَةً»[9]
«خدا نعمتهای آشکار و پنهان خود را ، فراوان به شما ارزانی کرده است.»
سؤال کرد. حضرت در پاسخ فرمود:
«اَلنِّعْمَةُ اَلظَّاهِرَةُ اَلْإِمَامُ اَلظَّاهِرُ، وَ اَلنِّعْمَةُ اَلْبَاطِنَةُ اَلْإِمَامُ اَلْغَائِبُ»[10]
«نعمت ظاهر، امامی است که ظهور دارد [و او را می بینید.] و نعمت پنهان، امام غائب [از نظر]است.»
امام در ادامۀ کلام، امام غایب را معرفی میکند:
«هُوَ اَلثَّانِی عَشَرَ مِنَّا. یسَهِّلُ اَللَّهُ لَهُ كُلَّ عَسِیرٍ وَ یذَلِّلُ لَهُ كُلَّ صَعْبٍ وَ یظْهِرُ لَهُ كُنُوزَ اَلْأَرْضِ وَ یقَرِّبُ لَهُ كُلَّ بَعِیدٍ وَ یبِیرُ بِهِ كُلَّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ وَ یهْلِكُ عَلَى یدِهِ كُلَّ شَیطَانٍ مَرِیدٍ»
«او دوازدهمین از ماست و خداوند هر کار مشکلی را برای او آسان و هر امر پیچیده و سختی را برای او رام میسازد. گنجهای زمین را برای او آشکار و هر دوری را برایش نزدیک میکند. هر خودکامهای را بهوسیله آن حضرت نابود و هر شیطان سرکشی را بدست او به خاک هلاکت میافکند.»
«یسَهِّلُ اَللَّهُ لَهُ كُلَّ عَسِیرٍ»
آیا میشود خدای سبحان همۀ امور سخت را برای حضرت آسان کند و امام در زندگی مأمومین خود، همین نقش را ایفا نکند؟! مگر میشود ما با یاد و توجه به امام زندگی کنیم، در کنار او باشیم و با محبت و رأفت او دشواریهای ما آسان نشود؟
امام، مظهر نام «مُسهّل» خداست. خدا برای او تسهیلات فراوان انجام داده و امور صعب را برایش آسان کرده است. با وساطت حضرت و به طفیل وجود او، همین اتفاق در زندگی ما هم رخ میدهد.
«یظْهِرُ لَهُ كُنُوزَ اَلْأَرْضِ»
خدا برای امام، گنجهای زمین را آشکار میکند. اگر نور وجود مقدس امام بر ما بتابد، با یاد و نام او زندگی کنیم و دائماً قلب و دلمان به او توجه داشته باشد با گنجهای مخفی وجودمان آشنا میشویم. گنجینههایی از استعدادها وقابلیتهای کمالی که در درون ماست و با آشکار شدن هریک از آنها، به گونهای فراتر از تصور، از غیرخدا بینیازمیشویم.
«یقَرِّبُ لَهُ كُلَّ بَعِیدٍ»
خدا هر چیزی را که دور است، برای امام نزدیک میکند و در دسترس او قرار میدهد. آیا میشود من و شما زندگیمان در کنار امام و با یاد امام سپری شود و مرگ و قیامت را از خود دور بدانیم؟ وقتی روزگارمان با امام بگذرد، قیامتی که کفار دور میپندارند، در نظر ما، نزدیک است.
«وَ یبِیرُ بِهِ كُلَّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ وَ یهْلِكُ عَلَى یدِهِ كُلَّ شَیطَانٍ مَرِیدٍ»
همانگونه که هر جبار و هر شیطان سرکشی به دست امام نابود میشود، نفس امارۀ ما نیز، با وساطت وجود مقدس او، دیگر سرکشی ندارد و در قبال تصمیمها و حرکتهای مثبت ما موضعگیری نمیکند.
طبق روایت دردناک «وَ لا يُعذَرُ النّاسُ حَتّى يَعرِفوا إمامَهُم»[11] )مردم معذور نيستند، مگر آن كه امامشان را بشناسند(. از ما خواهند پرسید:امامت را شناختی؟ اگر امام را شناختی، بهعنوان مأموم، نباید سبک زندگیات این گونه باشد! اگر نشناختی، هیچ عذری از تو پذیرفته نمیشود؛ زیرا امام نورالله است و همواره در حال جلوهگری است. اگر او را نبینی، عذر پذیرفتهای نداری!
امام دائماً خود را به خلایق معرفی میکند؛ بنابراین معرفت او برای یکایک ما امکانپذیر است. معرفت، موجب شوق و رغبت میشود. هرچه بیشتر امام خود را بشناسیم، بیشتر مجذوبش میشویم. تا جایی که در ضیافت خدای سبحان در هر شب ماه رمضان، در دعای افتتاح میگوییم: «اللَّهُمَّ إِنَّا نَرْغَبُ إِلَیْکَ فِی دَوْلَهٍ کَرِیمَهٍ»؛«خدایا! بهسوى تو مشتاقیم، براى یافتن دولت کریمه.» و درکمال صراحت، اشتیاقمان را به دولت کریمۀ او اعلام میکنیم.
مگر میشود روزهای ماه رمضان روزه بگیریم و شبهایش دروغ بگوییم؟! پس حقیقتا در ماه مهمانی خدا، جاذبه امام برای ما افزون میشود و ما را سرمست میکند.
همۀ ما آرزو داریم در زندگی با امام زمان عجلاللهتعالیفرجه همراه باشیم، تا جایی که روزی ندا بشنویم:«تو هم از آن مایی» اما چگونه باشیم و چه کنیم که این آرزوی مقدس برآورده شود؟
در روایتی از امام صادق علیهالسلام پاسخ را مییابیم. حضرت دربارۀ همراهان امام زمان عجلاللهتعالیفرجه میفرماید[12]: همراهان او کسانی هستند که خداوند در آیه ۵۴ سوره مائده ، آنهارا توصیف کرده است:
«… فَسَوْفَ یأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یحِبُّهُمْ وَیحِبُّونَهُ، أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِینَ، یجَاهِدُونَ فِیسَبِیلِ اللَّهِ وَلَا یخَافُونَ لَوْمَةَ لَائِمٍ…»
«…خداوند جمعیّتی را میآورد که آنها را دوست دارد و آنان (نیز) او را دوست دارند،در برابر مؤمنان متواضع و در برابر کافران سرسخت و نیرومندند. آنها در راه خدا جهاد میکنند و از سرزنش هیچ ملامتگری هراسی ندارند…»
اولین ویژگی همراهان امام این است که خدا دوستشان دارد، محبوب و معشوق خدا هستند. خداوند هفت گروه را در قرآن ذکر کرده است که آنها را دوست دارد. همراهان امام، دارای این کُدها هستند؛ اهل جهاد، تقوا ، توبه، شکر و صبرند. کسی که وارد وادی عاشقی شود، هرکاری برای معشوقش انجام دهد و هر زمانی را برای معشوقش صرف کند، نه ازسر تکلیف، که از سر شوق و عشق است.
خواستۀ مشترک همه ما این است که نمازهایمان را با حضور قلب بخوانیم. آیتالله بهجت (ره) در توصیهای عملی برای حضور قلب در نماز میفرماید:«هنگام شروع نماز، توسل حقیقی به امام زمان عجلاللهتعالیفرجه داشته باشید.»
زمانی که میخواهیم وارد نماز شویم به یاد آوریم که امام حی حاضر ناظر، هماکنون در حال اقامۀ نماز است، پس شتابان خود را به او برسانیم تا پشت سرش نماز بخوانیم.
تاریخ جلسه:1401/9/16 ـ جلسه 4
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1]. مفاتیحالجنان، دعای شب نیمه شعبان.
[2]. کتاب حضرت حجت، ص٣٨٢
[3]. معجم موضوعی امام مهدی، ص ۶۵٣.
[4]. کافی. ج١. ص٣٧١.
[5]. سوره شوری، آیه 20.
[6]. سوره طه، آیه 124.
[7]. دانشنامه امام مهدی. ص٣۵٢.
[8]. سوره عنکبوت، آیه 45.
[9]. سوره لقمان، آیه 20.
[10]. بحارالانوار، ج 51، ص 150.
[11]. بحار الأنوار : ج ۲۳ ، ص ۷۷.
[12]. دانشنامۀ امام مهدی، ص 424.
خیابان دولت، بلوار کاوه، خیابان اخلاقی شرقی، خیابان بهرام، کوچه محبوبه دانش غربی، پلاک ۱۲
حقوق برای موسسه علمیه السلطان علی بن موسی الرضا (ع) محفوظ است