مقدمه
شاید زبان حال همه در این روزهای نزدیک به اربعین، این باشد:«هوای سطلنتم بود خدمت تو گزیدم». زائر در آستانۀ اربعین، زبان شکر را افزون می‌کند؛ زیراکه در این ایام، مکرر به حضور و مجالس حضرت پذیرفته شده است؛ هم‌چنین با لسان استغفار کم‌کاری خود را در عزاداری اعلام می‌کند. در این ایام، زائر باید با منت کشیدن، سوز سینۀ خود را به‌نوعی نمایش دهد؛ تا در مکتب‌خانۀ حسینی پذیرفته شود.
ای صوفی شراب آنگه شود صاف که در شیشه بماند اربعینی
آیا چهل روز تردد در دستگاه امام حسین علیه‌السلام پاک کننده نیست؟
گوش جان زائر بعد از چهل‌روز عزاداری ندای «فَتَقَبَّلَهَا رَبُّهَا بِقَبُولٍ حَسَنٍ»[1]«پس پروردگارش او را به پذيرشى نيكو پذيرفت.» را می‌شنود. علامت قبولی، رویش خاصی است که نصیب زائر میشود.
گدایی در میخانۀ حسینی، اکسیری است که در اثر عمل، خاک را زر می‌کند؛ پس نباید از این گدایی غافل شد.
**************
ادامۀ شرح فرازهای زیارت عاشورا:
«السَّلامُ عَلَى الْحُسَیْنِ وَ عَلى عَلِىِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ عَلى اَوْلادِ الْحُسَیْنِ وَ عَلى اَصْحابِ الْحُسَیْنِ عَلَیهِمُ السَلام»[2]
دوری از نقائص با سلام بر اباعبدالله
همۀ هدایت‌یافتگان مخاطب سلام خداوند هستند. خداوند در سوره مبارکه طه می‌فرماید:
«وَالسَّلَامُ عَلَى مَنِ اتَّبَعَ الْهُدَى»[3]
«و درود بر كسى كه هدايت را پيروى كند.»
هر کسی که قبول هدایت کرد، از سلامت فکری، روحی، عقلی و نفس بهره‌مند و از گزند شیاطین در امان است. انسان تحت نام سلام از آفات و نقائص دور میشود. نه‌تنها بیماری حسادت، بخل و بدبینی و… درمان میشود؛ بلکه کمالات او نیز رو به فزونی است؛ تواضع، سخاوت و صبوری و شکر انسان، تحت نام سلام خداوند افزون میشود.
همۀ عقلا این سلامتی عام را درخواست دارند؛ اعم از سلامت جسمی، روحی، ظاهری، باطنی و عقلی.
نکته مهم این است که هدایت علی‌الدوام عرضه میشود، قبولی و تبعیت لازم است.
رمز ورود به سلام خداوند
1. قبول هدایت
اولین رمز، قبول هدایت است؛ یعنی قبول بسته‌های پیشنهادی خداوند که توسط انبیا و رسل فرستاده شده است.
2. قبول تذکرات اولیای الهی
دومین رمز، پذیرش مواعظ و تذاکرات اولیای الهی است که انسان را تحت عنوان «سلام» قرار می‌دهد. در سورۀ مبارکۀ انعام می‌فرماید:
«وَهَذَا صِرَاطُ رَبِّكَ مُسْتَقِيمًا قَدْ فَصَّلْنَا الآیاتِ لِقَوْمٍ يَذَّكَّرُونَ. لَهُمْ دَارُ السَّلَامِ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ هُوَ وَلِيُّهُمْ بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ»[4]
«و اين راه پروردگار توست كه مستقيم است، قطعاً ما آيات خود را براى قوم و گروهى كه پند مى‌پذيرند به تفصيل بيان كرده‌ايم. سراى سلامت نزد پرردگارشان، تنها براى آنان است و او به پاداش اعمالى كه انجام مى‌دادند، سرپرست و پشتيبان و دوست آنان است.»
گروهی که سمع قبول دارند و عهد الست را به یاد می‌آورند، به وادی‌السلام وارد می‌شوند: «لَهُمْ دَارُ السَّلَامِ عِنْدَ رَبِّهِمْ». قبول، علامت سلامت وجودی آنهاست. آنان تحت نام سلام خدا قرار می‌گیرند و خدای سبحان سرپرستی آن‌ها را به عهده می‌گیرد و با الطاف خویش آنان را سیر می‌دهد. در این وادی، غصه راه ندارد؛ زیرا خداوند، ولایت و اقتدار انسان را عهده‌دار است: «هُوَ وَلِيُّهُمْ». خداوند لحظه به لحظه او را از انواع ظلمات خارج می‌کند که یکی از ظلمات، غصه‌های دنیاست. در روایتی آمده است:
«مَن أصبَحَ عَلَى الدنيا حَزِيناً فَقَد أصبَحَ لقَضاءِ اللّهِ ساخِطاً»[5]
«هركه صبح خود را با غم و اندوه دنيا آغاز كند، با نارضايتى از قضاى خدا آغاز كرده است.»
«سلام» غصه را از وجود انسان دور می‌کند و زبان حال او این است:«کارساز ما به فکر کار ماست/ فکر ما در کار ما آزار ماست.»
«وَأُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ»[6]
«و من كارم را به خدا واگذار مى‌كنم؛ زيرا كه او به (احوال) بندگان بيناست.»
بهشت پاداش اهل عمل
فردی که تحت نام سلام قرار گرفته، اهل عمل است:
«يَقُولُونَ سَلَامٌ عَلَيْكُمُ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»[7]
«مى‌گويند: سلام عليكم. به پاداشِ آنچه انجام داده‌ايد، به بهشت داخل شويد.»
ملائک به گروهی از افراد می‌گویند: نام سلام خداوند بر شما باد؛ پس وارد بهشت شوید؛ چرا که با مشغولیت به عمل از شعار و نظریه‌پردازی دور بودید. عملکرد این گروه هیچ‌گاه قطع نمی‌شود؛ بلکه دائما در حال عمل و تلاش‌اند. ابرار جزو کسانی هستن که تحت نام سلام خداوند قرار گرفته‌اند؛ چون در عملکرد آنان مرخصی یافت نمی‌شود؛ بلکه همیشه خود را بندۀ خداوند می‌دانند؛ به همین جهت خیرات وسیعی از آنان صادر میشود. آنان طالب بندگی دائم در سِیر زندگی خود هستند و همیشه خود را بنده می‌دانند.
امیرالمومنین علیه‌السلام می‌فرماید:
«لَا تُرَخِّصُوا لِأَنْفُسِكُمْ فَتَذْهَبَ بِكُمُ الرُّخَصُ مَذَاهِبَ الظَّلَمَةِ وَ لَا تُدَاهِنُوا فَيَهْجُمَ بِكُمُ الْإِدْهَانُ عَلَى الْمَعْصِيَةِ»[8]
«بـه خـود بـيـش از حـد آزادى مـدهـيـد كـه اين شما را به ستمگرى مى‌كشاند، و آن قدر هم مداهنه و سستى نورزيد كه سستى شما را به معصيت (مصيبت) مى‌كشاند.»
امیرالمومنین علیه‌السلام مکرر می‌فرمود:
«تَجَهَّزُوا رَحِمَكُمُ اللَّهُ فَقَدْ نُودِيَ فِيكُمْ بِالرَّحِيلِ» [9]
«خدايتان رحمت كناد! آماده و مجهز شويد كه بانگ رحيل در ميان شما سرداده‌اند.»
آوای کوچ‌تان سر داده شده است که دیر و زود دارد؛ اما سوخت و سوز ندارد «جرس فریاد می‌دارد که بربندید مهمل‌ها». زمانی‌که نگرش انسان بدین گونه باشد، دائم کار می‌کند و اهل شعار نیست.
عمل، انسان را مخاطب نام سلام خداوند قرار می‌دهد و خداوند برای چنین فردی طلب سلامتی می‌کند و به ملائکه هم امر می‌کند که بر او درود بفرستند:
«هُوَ الَّذِی يُصَلِّی عَلَيْكُمْ وَمَلَائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا»[10]
«او كسى است كه بر شما درود مى‌فرستد و فرشتگان او (نيز بر شما درود مى‌فرستند) تا شما را از تاريكى‌ها (كفر، شرك، جهل، تفرقه و خرافات) به سوى نور (ايمان، تقوا، علم و وحدت) در آورند و او به مؤمنان مهربان است.»
خداوند دائماً بر مؤمنین درود و سلام می‌فرستد و ملائک را هم مأمور کرده است که با درود، آنان را از ظلمت به‌سمت نور خارج کند. هر قدمی که مومن از ظلمت بسوی نور خارج شود، خداوند بخش‌نامه می‌دهد که مورد تشویق قرار گیرد.
**********
«اللّهُم العَن اَوَّل ظالِمٍ ظَلَمَ حَقَّ مُحَمًّدٍ وَ آلَ مُحَمَّد»
ظلم و محرومیت از رحمت الهی
در زیارت عاشورا زائر مقید است که روزانه گروهی را لعن کند. لعن به‌معنای دوری از رحمت الهی است. همانطور که گروهی مخاطب سلام خداوند قرار می‌گیرند و خدای سبحان بر آنان درود می‌فرستد و از پرورش خاصی بهره‌مند می‌شوند؛ گروهی دیگر ملعون‌اند و از همۀ این امتیازات بی‌بهره. هرشب جمعه در دعای کمیل عرض می‌کنیم:
«اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِرَحْمَتِكَ الَّتِی وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ»[11]
«خدایا من از تو درخواست می‌کنم به رحمتت که همه چیز را فرا گرفته است.»
داعی، رحمتی را طلب دارد که همه چیز را فرا گرفته باشد؛ اما گروهی با انتخاب سوء، خودشان را از این رحمت دور می‌کنند.
در سوره مبارکه احزاب خدای سبحان افرادی را معرفی می‌کند که موجب آزار و اذیت خدا و رسول‌اند:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلَّا أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلَىٰ طَعَامٍ غَيْرَ نَاظِرِينَ إِنَاهُ وَلَٰكِنْ إِذَا دُعِيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسِينَ لِحَدِيثٍ إِنَّ ذَٰلِكُمْ كَانَ يُؤْذِی النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيِی مِنْكُمْ وَاللَّهُ لَا يَسْتَحْيِی مِنَ الْحَقِّ ۚ وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ ذَٰلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ وَمَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْوَاجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَدًا إِنَّ ذَٰلِكُمْ كَانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيمًا»[12]
«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! به خانه پيامبر وارد نشويد مگر آن كه به شما اجازه داده شود براى خوردن غذا، (به شرط آن كه قبل از موعد نياييد) و در انتظار وقت غذا نباشيد؛ ولى هرگاه دعوت شديد پس داخل شويد، و وقتى غذا خورديد پراكنده شويد، و (بعد از خوردن غذا) به گفتگو نپردازيد؛ همانا اين (گفتگوهاى پس از غذا) پيامبر را آزار مى‌دهد، امّا او از شما شرم مى‌كند (و چيزى نمى‌گويد) ولى خداوند از (گفتن) حقّ شرم ندارد. و هرگاه از همسران پيامبر چيزى از وسايل زندگى (به عنوان عاريت) خواستيد از پشت پرده بخواهيد؛ اين رفتار براى دل‌هاى شما و دل‌هاى آنان به پاكى و پاكدامنى است و شما حقّ نداريد كه رسول خدا را آزار دهيد و با همسران او پس از رحلتش ازدواج كنيد كه اين كار نزد خداوند (گناهى) بزرگ است.»
اما آیا خداوند اذیت میشود؟ در جواب می‌گوییم: خیر، بلکه این یک استعاره است؛ زیرا اگر کل عالم هم کافر شوند به خدایی خداوند آسیبی وارد نمی‌شود. خداوند سبحان افراد را برای غایت بندگی و کسب کمالات آفرید؛ اما حرکت بر خلاف جهتی که سیر انسان را به همراه دارد، استعاره‌ای است بر اذیت خدای سبحان.
زمانی که انسان از سِیر به سوی کمالات و غایت خود توقف کند و در دام مادیات بیفتد، خداوند رسولش را می‌فرستد که راه جدایی از دنیا و بال و پر پرواز را به او یاد دهد تا از سقوط نجات یابد. پیامبر رسولی است برای هدایت بشر که نهایت تلاش خود را به کار می‌گیرد و حتی درس را هزاران بار تکرار می‌کند تا افراد به راه مستقیم برسند: «حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ»[13]«بر هدايت شما حريص و دلسوز است.»
نپذیرفتن راه هدایت، اذیت پیغمبر را به همراه دارد. با اذیت کردن پیامبر، فرد از رحمت خداوند دور میشود: «لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ»[14]«خداوند در دنيا و آخرت آنان را لعنت مى‌كند.»
خصوصیات ملعونین
1. اسلام نمایی
ملعونین کسانی بودند که ظاهراً در زمرۀ اطرافیان پیغمبر بودند؛ اما حقیقت تعلیم و تربیت پیامبر را قبول نکردند. خدای سبحان می‌فرماید: این افراد با فکر و قول خود پیغمبر را اذیت می‌کنند و به همین جهت از رحمت خداوند دورند: «أُولَئِكَ الَّذِينَ لَعَنَهُمُ اللَّه»[15]«آنانند كسانى كه خداوند، لعنتشان كرده است.»
به همان میزانی که انسان، پیغمبر و امام زمان را اذیت کند؛ از رحمت واسعۀ الهی محروم‌تر شده‌است.
2. برتر دانستن کفار
گروه دیگر از ملعونین کسانی هستند که در گمان خود، کفار را هدایت یافته تر از مؤمنین می‌دانند. قرآن می‌فرماید:
«يَقُولُونَ لِلَّذِينَ كَفَرُوا هَٰؤُلَاءِ أَهْدَىٰ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا سَبِيلًا»[16]
«مى‌گويند: اينان از كسانى كه (به اسلام و محمّد صلى الله عليه و آله) ايمان آورده‌اند، راه يافته‌ترند.»
نتیجۀ گفتار و افکار غلط
گاهی اوقات گفتار و افکار باعث دوری از رحمت خداوند میشود و فرد را در زمرۀ ملعونین قرار می‌دهد و او را دچار عقوبتی سخت می‌کند. چگونه می‌توان فردی بیدین و شراب‌خوار را بر مؤمن نمازخوان ترجیح داد؟!
علامت دوری از رحمت خداوند
زمانی‌که انسان گوش شنوا و چشم بصیرت نداشته باشد و پیام‌های الهی را دریافت نکند، از رحمت الهی محروم می‌ماند: «أُولئِكَ الَّذِينَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَ أَعْمى أَبْصارَهُمْ»[17]«آنانند كسانى هستند كه خداوند از رحمت خويش دور و (گوششان را) كر و چشم‌هايشان را كور ساخته است.»
تاریخ جلسه: 1397/8/3- جلسه بیست و سوم
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[2]. زیارت عاشورا
[4]. سوره انعام آیه 126و 127.
[5]. نهج البلاغه . حكمت 228
[6]. سوره غافر آیه 44
[7]. سوره نحل آیه 32
[8] .نهج البلاغه خطبه 85
[9]. نهج البلاغه خطبه 204
[10]. سوره مبارکه احزاب آیه 43
[11] . دعای کمیل
[12] . سوره احزاب، آیه 53
[13]. سوره توبه آیه 128
[14]. سوره احزاب آیه 57
[15]. سوره نساء آیه 52
[16] .سوره نساء آیه 51
