آیه 15 : «وَيُطَافُ عَلَيْهِمْ بِآنِيَةٍ مِنْ فِضَّةٍ وَأَكْوَابٍ كَانَتْ قَوَارِيرَا»
«و ظرف هایی نقره فام، و قدح‌هایی بلورین [که پر از غذا و نوشیدنی است] پیرامون آنان می‌گردانند.»
آیه 16: «قَوَارِيرَ مِنْ فِضَّةٍ قَدَّرُوهَا تَقْدِيرًا»
«جام هایی از نقره که آنها را به اندازه مناسب اندازه گیری کرده‌اند»
بزمی لذت‌بخش و مستی آفرین
«یُطَافُ عَلَيْهِمْ»: مجموعه‌ای از خادمین گرد آنان می‌چرخند. ابرار هیچ زحمتی متحمل نمی‌شوند، حتی زحمت حمل ظرف هم به عهده خادمین است.
«آنِيَةٍ» ظرف آب از جنس نقره است و در آیه نکره آمده است؛ تنها خدای سبحان ارزش آن را می‌داند.
«أَكْوَابٍ»: قدحی بزرگ از جنس شیشه است که دسته و لبه ندارد؛ محتوای درون آن از بیرون دیده می شود.
«یُطَافُ عَلَيْهِمْ»: ساقی دائماً به آنها شراب معرفت و محبت می‌نوشاند.
بزمی است بسیار لذت‌بخش و مستی آفرین. «یُطَافُ» فعل مضارع است و بر استمرار دلالت دارد؛ یعنی نوشیدنی آنها دائمی است. این گونه نیست که بعضی اوقات درپی علم و حکمت و معرفت باشند؛ بلکه همواره، هر زمان و هرگونه که بخواهند، می‌آموزند.
از ظرف خوردنی‌ها در آیه سخن به میان نیامده و به ظرف نوشیدنی ابرار اکتفا شده است؛ یعنی برای ابرار نوشیدن مهم است.
شراب معرفت و محبت و ولایت، نوشیدنیِ مست کننده است. ابرار، هم در این دنیا با آن مست بودند هم در عقبی با آن مست‌اند.
سرچشمه این مستی بیت فاطمی است. کوثر فاطمه سلام‌الله‌علیها آن چشمه حکمتی است که منشأ آن، خانه فاطمه سلام الله علیها است.
خادمان بهشتی
بهشتیان خادمانی دارند که با ظرف‌هایی از جنس نقره و بلور از آنان پذیرایی می‌کنند. جام‌هایی از جنس نقره که اندازه آنها توسط بهشتیان تعیین می‌شود.
اگر سؤال شود که مگر بهشت ادامه زندگی دنیا نیست پس چگونه ممکن است که متقین، در بهشت خادم دارند اما در دنیا امر به جدّ و جهد شده اند؟
در پاسخ می‌گوییم: اگر انسان به اوصافی که برای ابرار بیان شد آگاه شود، باور می‌کند که همه زندگی او با حول و قوه الهی است و همین حول و قوه الهی خادم دنیوی اوست، همانگونه که پیامبر اکرم هنگام درخواست خادم از سوی حضرت زهرا(س)، به ایشان فرمودند: «از تسبیحات برای خدمت یاری بجوی» [1]
همین تسبیح ظاهری، چنان تسریع و تسهیلی در امور زندگی فراهم می‌کند که گویا چندین خادم اطراف ما را فرا گرفته‌اند.
در تسبیحات حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها در هر سه ذکر- «الله اکبر»، «الحمدلله»، «سبحان‌الله» نام جلاله “الله” وجود دارد. جام توحیدی که از تسبیحات فاطمه سلام‌الله‌عليها نصیب بنده می‌شود در هیچ مدرسه‌ای به دست او داده نمی‌شود.
فردی که در زمره ابرار قرار می‌گیرد به توحید رسیده، فاعلیت خدای سبحان را در زوایای زندگی خود به نظاره نشسته است و خدمات خدای سبحان را مشاهده می کند؛ به همین دلیل احساس عجز و ناتوانی ندارد، و گویا از بهترین خادمان بهره‌مند است.
اگر برای ما بیان کرده‌اند: این تسبیحات نقش خادم را دارد؛ به این جهت است که ما را به توحید می‌رساند و توحید آن است که دریابیم: «لله جنودُ السَّماواتِ و الارض»[2].
ما تنها گمان می‌کنیم که کارها به دست ما صورت می‌پذیرد، در واقع برای امور عالم ماده و معنا این جنود الهی هستند که کار می کنند؛ به همین جهت از خدای سبحان درخواست می‌کنیم: خدایا! ما را سپاه خود حساب کن؛ زیرا هنگامی که به عنوان سپاه خدا خدمت کنیم، تحت نظر او هستیم و به میزانی که او امر فرموده است خدمات را انجام می‌دهیم. اگر با اعتماد به حول و قوه خود و بدون نظارت او کار کنیم، مفید نخواهد بود.
سپاه نامرئی ابرار
«يُطَافُ عَلَيْهِمْ» یعنی ابرار سپاه دارند. خدای سبحان در این دنیا هم سپاه نامرئی خود را در اختیار آنان قرار داده است.
دو فرشته‌ای که همواره با ما هستند و حسنات را فوراً ثبت نموده و در هنگام ارتکاب سیئات مهلت می‌دهند و از ثبت فوری گناهان حذر دارند، و یا فرشتگانی که در هنگام نماز با ما همراهی می کنند، و حتی ملائکی که در هنگام علم آموزی همراه ما هستند، همه و همه جنود الهی و خادمانی هستند که از سوی خدای سبحان برای خدمت به ما گمارده شده‌اند.
جریان امداد الهی در زندگی
امداد های الهی به وفور در زندگی ما جاری و ساری است، اگر به آنها توجه کافی را مبذول داریم همان “ يُطَافُ عَلَيْهِمْ “هستند. اگر فردی در زمره ابرار باشد دائم شراب معرفت و محبت و ولایت در اختیار او قرار می‌گیرد. هر روز معرفت و ولایت جدیدی به او داده می شود.
“اناء” ظروف مخصوص آب و از جنس نقره است که از شدت شفافیت مانند شیشه است.
دریافت به میزان درخواست
اندازه این ظروف را ابرار تعیین می کنند. به همین جهت ظرف‌های آنان با هم متفاوت است.
میزان معرفتی که ابرار دریافت می‌کنند به اندازه درخواست آنهاست، برخی هرچه می‌آموزند باز هم ندای «ربِّ زِدنِی» آنها بلند است.
آنچه حائز اهمیت است آن است که اگر وارد وادی شکر شویم، خدای سبحان به ما سعه وجودی می‌دهد و می‌توانیم تعیین اندازه داشته باشیم.
بعضی از مفسرین گفته‌اند: «قَدَّرُوهَا» یعنی «تَمَنُّوهَا»: به هر اندازه‌ای درخواست کنند، دریافت می کنند. دریافت به میزان درخواست است.
اگر فردی به اندک راضی است، به همان اندازه به او عرضه می شود و اگر دیگری خواستار اقیانوسی از معارف است به او هم به همان اندازه عنایت می شود.
یکی از مفسرین معتقد است: اندازه را ابرار تعیین می‌کنند و خدمه امداد می‌کنند.
اندازه این ظروف متناسب با اعمال صالح ابرار است. هر میزان عمل صالح که از هر فرد صادر شده است به او سعه وجودی می‌بخشد. اندازه ظرف‌ها نه از طریق ادعا و نه از طریق اعتقادات، بلکه تنها از طریق اعمال صالح تعیین می شود.
نماد تسهیلات
«يُطَافُ عَلَيْهِمْ» نماد تسهیلات است. هیچ کاری برای آنان سخت نیست. خدای سبحان وجود ابرار را مستعد نوشیدن معرفت قرار داده است و به سهولت و بدون هیچ زحمتی معارف را دریافت می‌کنند.
اَشکال ظرف‌ها با هم متفاوت است
«قَدَّرُوهَا تَقْدِيرًا »: هم اندازه ظرف‌ها با هم متفاوت است هم اَشکال آنها.
معرفتی که از طریقی به فردی می‌رسد با طریق معرفت دیگری متفاوت است.
خادمان می‌دانند ظرفیت هر فردی به چه میزان است.
دریافت، طبق سفارش است. به همین جهت می‌گوییم: «ربّ زِدنِی حُبّاً / عِلماً»؛ یعنی خدایا! ظرف ما را برای دریافت افاضات بزرگ کن.
خادمانی عاشق
ظرف برای خادمان، سنگین و بیش از توان آنها نیست؛ زیرا اولاً خدا به آنها توان داده است و با حول و قوه الهی کار می‌کنند و ثانیاً می‌دانند برای چه کسی کار می‌کنند.
به عبارتی دیگر خدمه عاشق‌اند و همه از انرژی مثبت بهره‌مندند.
ما نیز اگر می‌خواهیم برای ابرار گامی برداریم بایستی عاشقانه باشد و ذره‌ای آن را سنگین ندانیم؛ زیرا به محض احساس سنگینی و دشواری «هذا فِراقُ بَيْني وَ بَيْنِك»[3] می‌شود. اگر کار را از روی میل و رغبت و با شوق فراوان انجام دهیم و شکر آن را بجای آوریم، با سهولت انجام می‌شود.
لطف ساقی
هر فردی اندازه مصرف خود را می‌داند و به میزانی که بیشتر استفاده می‌کند، بندگی او افزون می‌شود، معرفت و شناخت او نسبت به ساقی بیشتر شده و از عُجب و خودبینی رها می‌شود. یقین دارد که ذره‌ای لایق چنین شراب معرفتی نبوده بلکه تنها به جهت لطف ساقی است که از آن بهره‌مند شده است.
به میزانی که معرفت بیشتر شود، بنده، بنده‌تر می‌شود و ادعا و طغیانی در محضر حق ندارد.
اندازه ظرف به اندازه شوق و اراده‌ی ابرار است
یکی از مفسرین می‌گوید: اندازه این ظرف به اندازه شوق و اراده‌ی ابرار است. حتی اگر ظاهراً هم موفق به عمل نشوند وسعت ظرفشان به اندازه اشتیاق و اراده‌ای است که از آنها دیده می‌شود.
به میزانی که بخواهید مانند سلمان و فضه باشید همان مقدار معرفت و ارادت را دریافت می‌کنید. چنانچه در دعای کمیل با زمزمه: «أَقْرَبِهِمْ مَنْزِلَةً مِنْك» میزان اشتیاق خود را بالا می‌بریم و بالاترین منزلت را خواستاریم.
هنگامی اشتیاق ما وافر خواهد بود که برای خود حد و اندازه‌ای در نظر نگیریم و اراده‌ای قوی داشته باشیم. در شوق، بالاترین‌ها را درخواست می‌کنیم؛ زیرا معتقدیم کار به دست خداست و می‌تواند اقیانوس معرفت را نصیب ما کند. دریافت‌ها بر اساس میزان درخواست، تقدیر شده و اندازه ظروف بر مبنای شوق و اراده تنظیم می شود.
اهل شوق و اراده نبودن یکی از ظلم‌های بسیار بزرگ انسان بر خود است.
ادعای بی لیاقتی در مقابل لطف بیکران خدای سبحان بی معناست.
هین مگو ما را بر آن در، بار نیست
با کریمان کار ها دشوار نیست
خادمان به اندازه ظرف فرد برای او شراب معرفت می‌ریزند. و رعایت حال نوشنده را می‌کنند.
وجود مؤمن زلال و مصفّا است
ظرف‌ها، هم سفید است مثل نقره، هم شفاف است مثل شیشه. در واقع این نفس مؤمن است که مانند نقره بسیار محکم و همچون شیشه بسیار شفاف و مصفّا است. ظاهر و باطن نفس مؤمن یکسان است.
بعضی از مفسرین می‌گویند: «تَقْدِيرًا» نکره آمده است؛ یعنی به اندازه آن آگاه نیستید! مؤمنین ظرف‌های شگرفی دارند و استعداد و کمالات آنها نامحدود است.
یکی از مفسرین می‌گوید: از آن جهت که مؤمن عاشق است وجود او زلال و مصفّا است. عشق او آشکار و مستحکم و دائمی است.
تاریخ جلسه: 99/10/14
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] بحارالأنوار، ج82، ص336
[2] سوره مبارکه فتح آیه 4
[3] سوره مبارکه کهف آیه 78
