خداوند در آیه 56 سوره مریم می‌فرماید:
«وَ اذْكُرْ فِی الْكِتابِ إِدْرِيسَ إِنَّهُ كانَ صِدِّيقاً نَبِيًّا»
«و در اين كتاب، از ادريس ياد كن، همانا او پيامبرى بسيار راستگو بود.»
زندگینامۀ حضرت ادریس
در نقلی وارد شده است که جدّ حضرت نوح،حضرت ادریس بود که صد سال بعد از وفات حضرت آدم متولد شد. او اولین کسی است که ترازو و کتابت را قرار داد. اولین کسی که اسلحه را به‌دست گرفت و جهاد فی سبیل‌الله داشت. اولین کسی که خیاطی می‌کرد؛ زیرا قبل از او لباس مردم از پوست حیوانات بود؛ به همین دلیل اولین کسی بود که لباسی از پنبه پوشید. اولین کسی که در علم حساب و نجوم نظر داشت و به‌علت تدریس زیاد، او را «ادریس» نامیدند. برخی گویند: خدای سبحان بر او سی صحیفه نازل کرد.
«صِدِّيقاً»
صدیق بودن ادریس
در این آیه خداوند به صفت «صدیق» بودن حضرت ادریس اشاره می‌کند. مفسری می‌فرماید:« پایین‌ترین منازلِ «مرسلین»، بالاترین منازلِ «نبیین» است و پایین‌ترین درجۀ منازلِ «نبیین» بالاترین منازلِ «صدیقین» است و پایین‌ترینِ مراتب «صدیقین»، بالاترین مراتب «مؤمنین» است.»
«صدّیق» صیغۀ مبالغه است؛ یعنی هیچ زمان در صدق او ذره‌ای خلل وجود نداشت. «صدّیق» به کسی گفته می‌شود که قیامش« بالحق» و «للحق» است و برای خود هیچ وجودی قائل نیست. در واقع به‌واسطۀ خداوند سبحان قیام می‌کند و قیام او خالصانه و صادقانه برای خداست.
دریافت مقام متعالی، ثمرۀ صداقت
مفسری گوید:صدیق بودن با توجه به آیۀ بعد که می‌فرماید: «رَفَعْناهُ»، موجب دریافت مقام متعالی می‌شود.
اینکه صدیق بودن قبل از نبوت ذکر شده است به‌معنای آن است که صدیق بودن یک نوع رفعت مقامی و نبی بودن هم نوع دیگری رفعت مقامی را به همراه دارد؛ در نتیجه این دو مقام با همدیگر فرد را به علوّ مقام می‌رساند.
«إِنَّهُ كانَ صِدِّيقاً نَبِيًّا»
معنای صدیق
صدق، انسان را از فضای عالم ماده، خارج می‌کند و مانع توقف او در خاکدان عالم ماده می‌شود؛ چون فرد صادق، دائم، با خداوند سبحان معامله دارد؛ گرچه با خَلق معامله دارد؛ اما فی‌الواقع طرف معاملۀ او خدای سبحان است.
مفسری گوید:«بندگی حضرت ادریس فقط در طریق الهی بود و حقیقت صدق از او مشاهده شد»؛ یعنی فقط الطاف حق مشهود بود. صدیق به کسی گویند که ملکوت بر او کشف شده است.
بعضی از مفسرین گویند:«حضرت ادریس «نبی» بود نه «رسول»؛ بنابراین رسالتی نداشت.»
عده‌ای دیگر از مفسرین در مقابل نظر این افراد، معتقدند که حضرت ادریس مقام رسالت هم داشت؛ چون کتاب بر او نازل شد.
خداوند در آیه 57 سوره مریم می فرماید:
«وَ رَفَعْناهُ مَكاناً عَلِيًّا»
«و ما او را به مقام والايى رسانديم.»
چگونگی قبض روح ادریس
در روایت وارد شده است:روزی حضرت ادریس با خداوند مناجات کرد و گفت: «خدایا! با وجود این مقدار فاصله‌ای که بین من و خورشید است، از حرارت آن چنان گرم می‌شوم که نزدیک است بسوزم، حال از تو درخواست دارم، فرشته‌ای را که حامل این حرارت است؛ در سایۀ عنایت خود از حرارت خورشید در امان نگاه داری!» خداوند سبحان دعای حضرت ادریس را درحق او مستجاب کرد. فرشته از خداوند حکایت را سوال کرد؟
خداوند فرمود:«یکی از پیامبران من در حق تو دعا کرد که حرارت خورشید تو را آزار ندهد. فرشته، از خدای سبحان اجازۀ تشرف به محضر حضرت ادریس را گرفت. در زمان ملاقات، حضرت ادریس به آن فرشته گفت:« وقتی بالا می‌روی مرا هم با خود، همراه کن!» به مجرد اینکه بالا رفت عزرائیل به او نگاه کرد که قبض روح او در کدام مکان باید انجام شود؟ آن زمان حضرت ادریس در مطلع آفتاب بود؛ به همین جهت، در آن مکان قبض روح شد. بنابر این روایت، خدای سبحان می‌فرماید:«ما در مرحلۀ اول حضرت ادریس را به آسمان بردیم و سپس قبض روح کردیم.»
و در روایت دیگری آمده است:« ادریس به آسمان رفت؛ اما در بهشت قرار گرفت و قبض روح نشد.»
جایگاه متعالی حضرت ادریس
بعضی گویند: «وَ رَفَعْناهُ مَكاناً عَلِيًّا»؛ یعنی «فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِيكٍ مُقْتَدِرٍ»[1] «در جايگاهى راستين، نزد فرمانروايى مقتدر.» ما حضرت ادریس را نزد خودمان قرار دادیم؛ البته بالاتر از آن جایگاه، جایگاه‌های دیگری هم وجود دارد؛ اما جایگاه حضرت ادریس متعالی است.
مفسرین گویند:«علوّ و تعالی، نسبی است؛ بنابراین او نسبت به بسیاری از پیامبران در علوّ درجه قرار دارد؛ اما نه نسبت به پیامبر اسلام؛ زیرا خداوند در مورد پیامبر اکرم فرمود: «وَ رَفَعْنا لَكَ ذِكْرَكَ»[2]«و نام تو را بلند (آوازه) کردیم.»
«مَكاناً عَلِيًّا»؛ یعنی حضور دائم
در نگاه دیگر، بیان می‌شود که مکان مرتفع؛ یعنی صحنه حضور دائم. منظور از آیه، رفعتِ مکانی نیست، بلکه رفعت مقامی است.
بعضی گویند:حضرت ادریس در آسمان چهارم است که بین آسمان و زمین و عرش قرار دارد. ما او را در مکان مرتفع و متعالی قرار دادیم که او همیشه مشغول بندگی است؛ زیرا خداوند فرمود: سکنۀ آسمان ذره‌ای از عبادت خداوند اعراض ندارند:
«وَ لَهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ مَنْ عِنْدَهُ لا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِهِ وَ لا يَسْتَحْسِرُونَ»[3]
«و براى اوست هر كه در آسمان‌ها و زمين است و كسانى كه نزد او هستند، از (براى) عبادت او تكبّر نمى‌ورزند و خسته و درمانده نمى‌شوند.»
مفسری گوید: «ارتقای مقام به‌میزان اقبال به خداوند سبحان است.» هر قدر که انسان اقبال بیشتری به خداوند داشته باشد از رفعت مقامی بیشتری بهره‌مند می‌شود.
تاریخ جلسه: 1400/2/11- ادامه جلسه بیست و سوم
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] . سوره قمر، آیه 55
[2] . سوره انشراح، آیه 4
[3] . سوره انبیا، آیه 19
