قرآن در آیه 108 سوره مبارکه مائده می‌فرماید:
«ذلِكَ أَدْنى أَنْ يَأْتُوا بِالشَّهادَةِ عَلى وَجْهِها أَوْ يَخافُوا أَنْ تُرَدَّ أَيْمانٌ بَعْدَ أَيْمانِهِمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اسْمَعُوا وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفاسِقين»
«اين كار، نزديكتر است به اينكه گواهى به حق دهند، (و از خدا بترسند،) و يا (از مردم) بترسند كه(دروغشان فاش گردد، و) سوگندهايى جاى سوگندهاى آنها را بگيرد. از (مخالفت) خدا بپرهيزيد، و گوش فرا دهيد! و خداوند، جمعيّت فاسقان را هدايت نمىكند»
«ذلِكَ أَدْنى أَنْ يَأْتُوا بِالشَّهادَةِ عَلى وَجْهِها أَوْ يَخافُوا أَنْ تُرَدَّ أَيْمانٌ بَعْدَ أَيْمانِهِمْ»
علت شکستن قسم‌ها
این آیه فلسفه سخت‌گیری و دقت نظر در امر شهادت دادن و شاهد گرفتن را عنوان می‌كند كه جدای از دو آیه قبل نیست. قسم خوردن بعد از نماز در حضور مردم سبب می‌شود كه شهادت حقیقی باشد، قسم نزدیك‌ترین راه برای رسیدن به حقیقت است.
علامه (رحمه‌الله) می‌فرماید: علتی كه خدای سبحان می‌فرماید شهود جدید نیز باید قسم بخورند این است كه شهود بترسند كه اگر قسمشان به حق نباشد رسوا می‌شوند، علت شكستن قسم‌ها در حقیقت منافع مادی است، شهودی كه بر قسم خویش پایبند نمی‌مانند حقیقتاً خود را در ارث ذی حق می‌بینند.
علامه (رحمه‌الله) تأكید دارند كه شهود گذشته بر قسم‌هایشان پایدار نماندند و از این رو ممكن است شهود آینده نیز دچار خطا و لغزش شوند. زیرا هوای نفس است كه افراد را به كامروایی نفس وادار می‌كند، گروه قبلی به گونه‌ای كامروایی داشتند این گروه به گونه دیگر می‌توانند كامروایی داشته باشند.
چگونه می‌توان از كامروایی‌های نفس جلوگیری كرد؟
- ایمان به حق می‌تواند از پیشروی و تاخت و تاز نفس جلوگیری كند، آیه قوی‌ترین مانع حاكمیت نفس را تقوا ذكر می‌كند، زیرا شاهد اگر متّقی باشد صحنه شهادت را به نفع خود رقم نمی‌زند.
- همچنین آیه استماع پیام حق را دومین عامل دوری از لغزش در شهادت‌ها بیان می‌كند، زیرا اگر انسان دل به پیام حق بسپارد دل سپردگی‌‌اش مانع می‌شود تا شهادت ناروا بدهد.
تبعات شهادت ناحق
این آیه و آیه قبل بیان می‌دارد كه اگر شهادت افراد جابجا شود ظالم و فاسق شمرده می‌شود. اگر كسی از مقدسات استفاده كند (قسم به خدا بخورد) امّا مقدسات را بشكند و از آنها سرپیچی نماید ظالم و فاسق شمرده می‌شود. اساس شكستن قسم این دو گروه خدا محوری نبوده بلكه خود محوری بوده است.
آیه درباره این شهود از عبارت فاسقین استفاده می‌كند. وقتی خرما از پوستش یك جا خارج می‌شود عرب فسق می‌گوید، انسان اگر خود محور شود در حقیقت از انسانیت خارج شده با شهادت به دروغ از انسانیت خود فاصله گرفته است.
«وَ اللَّهُ لا یهْدِی الْقَوْمَ الْفاسِقین»
اینكه شهود از جایگاه اصلی خویش دور می‌شوند و می‌لغزند تنها به خود آنها باز نمی‌گردد بلكه از سویی به كسانی باز می‌گردد كه آنان را برای شهادت دادن انتخاب كرده‌اند. انتخاب، انتخاب صحیح و درستی نبوده آن كس كه شهود را برای شهادت انتخاب می‌كند باید از خدا طلب فرقان نماید و از حضرت حق بخواهد تا او را در قوه تشخیص یاری كند. اگر انتخاب كنندگان شهود گرفتار سطحی‌نگری نباشند و عمیق و با دقت به گذشته شهود توجه كنند در می‌یابند كسی را كه آنها به عنوان شاهد عادل انتخاب كرده‌اند از عدالت لازم برخوردار نبوده زیرا اگر كسی به مقام عدالت برسد كم اتفاق می‌افتد كه تا مقام ظالم و فاسق سقوط كند.
در طول تاریخ در مقام مرجعیت تقریباً سابقه ندارد مرجعی اعلم شناخته شود و بعد از مدتی فاسق شود، هر مقلّدی نیز تابع هوی و هوس خود نیست بلكه در هر حكمی منتظر است تا مرجع اعلم برای او احكام را صادر كند.
پیام‌‌های آیه
- از انتخاب سوء و سطحی نگری پرهیز كنید و از اینكه نظر خود را بر حق حاكم كنید پرهیز نمائید.
- یكی از مهمترین عوامل بازدارنده از گناه این است كه فرد در جامعه رسوا شود.
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
