قرآن در آیه 13 سوره مبارکه آل عمران می‌فرماید:
«قَدْ كانَ لَكُمْ آیةٌ فی فِئَتَینِ الْتَقَتا فِئَةٌ تُقاتِلُ فی سَبیلِ اللَّهِ وَ أُخْرى كافِرَةٌ یرَوْنَهُمْ مِثْلَیهِمْ رَأْی الْعَینِ وَ اللَّهُ یؤَیدُ بِنَصْرِهِ مَنْ یشاءُ إِنَّ فی ذلِكَ لَعِبْرَةً لِأُولِی الْأَبْصارِ»
«قطعاً در برخورد میان دو گروه، براى شما نشانهاى [و درس عبرتى] بود. گروهى در راه خدا مىجنگیدند، و دیگر [گروه] كافر بودند كه آنان [=مؤمنان] را به چشم، دو برابر خود مىدیدند؛ و خدا هر كه را بخواهد به یارى خود تأیید مىكند، یقیناً در این [ماجرا] براى صاحبان بینش عبرتى است»
دو گروه مطرح شده در آیه همان دو گروهی هستند كه در سوره مباركه انفال از آن‌ها سخن به میان آمده امّا فضای این آیه فضای جنگ بدر است. داستان جنگ بدر چنان بود كه مشركین به قصد جنگ آمده بودند و عدّه و عُدّه فراوانی همراه داشتند؛ امّا مؤمنین به قصد جنگ نیامده بودند و توان رزمی اندكی را با خود به همراه داشتند.
«قَدْ كانَ لَكُمْ آیةٌ فی فِئَتَینِ الْتَقَتا فِئَةٌ تُقاتِلُ فی سَبیلِ اللَّهِ»
مصاف حق با باطل
«فی فِئَتَینِ الْتَقَتا» دو گروه به ملاقات با یكدیگر رفتند، صحنه رو در رو شدن حق و باطل.
باطل تمام نیروی خود را برای مصاف با حق به همراه آورده؛ امّا نكته قابل توجّه این است كه در نگاه اهل حق، عِدّه و عُدّه ظاهری مهم نیست؛ بلكه هدف و مسیر مهم است اگر حركت الهی باشد؛ قطعاً پیروزی از آن آن‌هاست. قرآن در آیه ابتدا رزمندگان حق را بیان میكند و می‌گوید: «فِئَةٌ تُقاتِلُ فی سَبیلِ اللَّهِ»؛ «گروهى در راه خدا مىجنگیدند.» و سپس از دسته دوم با عبارت «أُخْرى كافِرَةٌ» سخن می‌گوید. گروه دوم كتمان كنندگان حق‌‌اند و سبیل الله را، باور ندارند البته این گروه در ابتدا خود خدا را قبول ندارند و سپس پیغام او را نمی‌پذیرند.
در سوره مباركه انفال گذشت كه در جنگ بدر خداوند سبحان ابتدا نیروهای مؤمنین را به چشم مشركین كم و اندك جلوه داد امّا چون به میدان جنگ وارد شدند مؤمنین در چشم كفار كثیر جلوه كردند و عِده و عُده آن‌ها در نظرشان فراوان شد.
معجزه خدا آن است كه حقیقت اهل حق را به اهل باطل نشان می‌دهد نه ظاهر آن‌ها را، حقیقت اهل حق زیاد و كثیر است؛ هر چند كه ظاهرشان اندك باشد حقیقتشان تواناست. هر چند ظاهرشان ضعیف و ناتوان باشد حقیقتشان در اوج قوّت است، هرچند ظاهراً چنین نباشد خداوند سبحان برای غیر متدینین، حقیقت متدینین را به نمایش می‌گذارد.
انتخاب مسیر
قرآن می‌گوید:
«إِنَّا هَدَیناهُ السَّبیلَ إِمَّا شاكِراً وَ إِمَّا كَفُوراً» [1]
«ما راه را به دو نمودیم؛ یا سپاسگزار خواهید بود و یا ناسپاس»
از هر طرف كه می‌خواهید حركت كنید، امّا در یك طرف پذیرایی ویژه و خاص است و در طرف دیگر تحقیر و ذلت، به اصطلاح عامیانه یك طرف منطقه خوش آب و هوا و منطقه دیگر كویر، شما می‌توانید یكی را انتخاب كنید؛ اگر كسی كویر را انتخاب كند؛ منطقه خوش آب و هوایی را انتخاب نكرده؛ چون منطقه او منطقه كمك خدا نیست، برای امداد خدای سبحان باید به دو امر پایبند بود و برای استفاده از آب و هوای خوش باید به دو امر توجه خاص داشت؛ زیرا آنان كه مورد تأیید خدای سبحانند دو ویژگی دارند.
- تقاتل: اهل عمل‌اند و اهل فكر و ذكر تنها نیستند؛ زیرا مبارزه امری عملی است؛ نه كار فكری و لسانی، برای بهره‌مند شدن از امداد خدا باید اهل عمل بود نه اهل شعار.
- مسیر درست را انتخاب كرده‌اند. «فی سَبیلِ اللَّهِ» برای رضایت خدا كار می‌كنند نه فی سبیل نفس برای وصال به معشوق قدم بر می‌دارند، نه برای رسیدن به غنیمت، اگر اهل بدر در جنگ پیروز شدند؛ چون به دنبال غنیمت نبودند و اگر در جنگ احد شكست خوردند و دندان پیغمبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در آن جنگ شكست چون در پی غنیمت جنگیدند.
اگر برای خدا حركت كنیم؛ حتماً غنیمت به ما می‌رسد؛ بدون آن كه در پی آن باشیم؛ امّا اگر فی سبیل نفس در حركت باشیم؛ دنیا هم برای ما ناز میكند و خود را از ما دور میكند؛ به علاوه، آن كه هیچ لذتی در دنیای با جنگ و جدال وجود ندارد.
«وَ اللَّهُ یؤَیدُ بِنَصْرِهِ مَنْ یشاءُ»
«وَ اللَّهُ یؤَیدُ بِنَصْرِهِ مَنْ یشاءُ» سنت خدا قوت بخشی است؛ امّا برای كسانی كه در مسیر حق حركت می‌كنند.
این امر از معجزات خدای سبحان است و مربوط به میدان جنگ نیست؛ بلكه در همه لحظات زندگی مؤمن كمك‌رسانی حضرت حق به مؤمنین جاری است؛ خدا چنان به مؤمن كمك میكند كه حتی در چشم شیطان عظیم جلوه كند و به او قدرت باطنی می‌بخشد كه شیطان گمان كند اگر به سراغ مؤمن برود حتماً شكست می‌خورد.
«إِنَّ فی ذلِكَ لَعِبْرَةً لِأُولِی الْأَبْصارِ»
یافتن حقیقت امور؛ عبور از ظاهر و رسیدن به باطن
«إِنَّ فی ذلِكَ لَعِبْرَةً» تاریخ برای بینایان محل عبرت است؛ «ذلِكَ» اسم اشاره دور است؛ یعنی هر چند جریان جنگ بدر ظاهراً از شما بسیار فاصله دارد؛ امّا شما حتماً از آن عبور می‌كنید یعنی هر مؤمنی جریان جنگ بدر را در زندگی خود تجربه میكند؛ اینكه حق و باطل در زندگی او حتماً روزی به مصاف یكدیگر می‌رود و پیروزی قطعی از آن حق است؛ زیرا اگر مسیر درست و صحیح انتخاب شود؛ حتماً امداد حق به مؤمن خواهد رسید. اهل بصیرت پشت پرده حق و باطل را می‌بینند؛ زیرا در وجود انسان دو گروه دائم درحال مبارزه‌اند؛ یكی جنود روحانی و دیگری جنود نفسانی (اعوان الشیطان) شاید ظاهراً فعالیت شیطان برای گمراهی انسان زیاد باشد؛ امّا اگر نیروهای روحانی قوی و محكم حركت كنند؛ هرگز در مقابل شیطان تسلیم نخواهند شد.
«إِنَّ فی ذلِكَ لَعِبْرَةً» (إِنَّ و لام) هر دو حرف تأكید‌اند؛ حتماً حتماً این امر قابل عبور است؛ شما از آن عبور كنید و در آن توقف نكنید؛ البته اولی الابصار حتماً عبور خواهند كرد.
«إِنَّ فی ذلِكَ لَعِبْرَةً» اگر چشم بصیرت انسان باز باشد؛ این اتفاق دائماً در حال تكرار است و این امر یك معجزه است.
«ِانَّ فی ذلِكَ لَعِبْرَةً لِأُولِی الْأَبْصارِ» یكی از مفسرین درباره كلمه عبرت می‌گوید: عبرت و عبور هم‌خانواده‌اند و اصل كلمه عبور به معنای نفوذ كردن از یك طرف به یك طرف دیگر می باشد؛ عبور آب یعنی آب از یك طرف به طرف دیگر نفوذ میكند.
واژه عبارت نیز به معنای نفوذ كردن است؛ اینكه معنا از لفظ عبور میكند و به مخاطب القاء می‌شود.
تعبیر خواب نیز چنین است كه از ظاهر خواب عبور باید كرد و به باطن آن دست یافت.
«لَعِبْرَةً لِأُولِی الْأَبْصارِ» صاحبان بصیرت، صاحبان علم و معرفت، صاحبان خرد نیز از ظاهر وقایع عبور كرده‌اند و به پشت پرده‌اش نفوذ می‌كنند.
جلوه توانمندی جنود عقلانی
مفسری می‌گوید: علی رغم اینكه ظاهراً توان روح و عقل از نگاه قوای نفسانی ناچیز و اندك است؛ امّا خدا چنان قدرتی به روح و عقل بخشیده كه جنود نفسانی، جنود عقلانی را بسیار فراوان ببیند. «وَ اللَّهُ یؤَیدُ بِنَصْرِهِ مَنْ یشاءُ» خدای سبحان به جنود عقلانی كمك میكند تا این سپاه در چشم جنود نفسانی توانمند جلوه كنند.
اگر هر یك از ما برنامه درست و منظمی داشته باشیم و در مسیر حق باشیم؛ مطمئناً قوای روحانی ما شكست نخواهد خورد؛ هر چند كه قوای نفسانی شگردهای مختلفی برای از بین بردن جنود روحانی به كار می‌برد.
با یك مثال بارز این امر قابل تجربه است؛ اینكه در اوج خشم و ناهنجاری اگر قلباً و خالصانه بگوییم: «اللّهم صَلِّ عَلی مُحَمّدٍ و آلِ مُحَمَّد» آرامشی بر ما حاكم می‌شود؛ صلوات ظاهراً تنها یك ذكر است امّا به شدت تأثیر گذار است؛ وقتی به میدان می‌آید؛ سطح وسیعی از خشم و عصبانیت را از میان می‌برد. «وَ اللَّهُ یؤَیدُ بِنَصْرِهِ مَنْ یشاءُ»
پیام‌های آیه
- یكی از امدادهای الهی این است كه خدا توان و قدرت فرد را در چشم دشمن افزون میكند.
- خداوند سبحان قادر، توانا قوی است و قوی نیروهای خود را با قوت تقویت میكند و شیطان ضعیف است و نیروهایش هر چند زیاد باشند امّا ضعیف و ناتوانند.
- انسان دو راه روبروی خود دارد؛ هر یك را بخواهد می‌تواند انتخاب كند؛ امّا باید بداند كه در یك طرف امداد و كمك الهی است و در طرف دیگر خبری از امدادهای الهی نیست.
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] سوره مبارکه انسان، آیه 3
