آیه 14: «وَدَانِيَةً عَلَيْهِمْ ظِلَالُهَا وَذُلِّلَتْ قُطُوفُهَا تَذْلِيلًا»
«و سایه های درختان به آنان نزدیک و میوه هایش به آسانی در دسترس است»
ابرار در سایبان آرامش به سر می‌برند
میوه‌ها در اختیار ابرار است و هر زمان که اراده کنند می‌توانند از میوه‌ها استفاده کنند.
در آیات سابق بحث خوف دو مرتبه مطرح شده بود؛ بعضی از مفسرین می‌گویند: طبق آیه ۴۶ سوره مبارکه الرحمن[1]، در قبال آن دو خوف، دو جنت در اختیار آنان قرار می‌گیرد. «دَانِيَةً» بهشت دیگری است نزدیک آن بهشت قبل و سایه درختان این بهشت بر ابرار، مستولی است.
سایه، نماد راحتی معرفی شده است. گاهی دارایی‌های افراد موجب آسایش و راحتی آنها است و گاه صرفاً بار است و آسایشی را فراهم نمی‌کند. اما ابرار به جهت وسعت وجودی در آسایش به سر می برند، آنان کارهای خود را با حول و قوه الهی انجام می‌دهند و هیچ‌گاه از انجام عمل خیر ناراحت نیستند. و از دو نوع آسایش بهره‌مندند: 1. راحتی و آسایشی که به جهت قرار گرفتن در جایگاه اعتدال از آن بهره‌مندند 2. راحتی سایبانی که برای آنها موجود است.
سایه وجود استقلالی ندارد بلکه وجودش بالتبع است. ابرار می‌دانند هر راحتی و آسایشی که در زندگی آنان حاکم است، در سایه رحمت و لطف خداست و هیچ امری را مستقل از لطف و مهر و رحمت خدا نمی‌دانند.
قدرت تسخیری وصف ناشدنی
“قُطُوفُ” یعنی چیدنی‌ها. میوه‌ها و چیدنی‌های این درختان در اختیار، به اراده و در تصرف ابرارست.
گاهی انسان در باغ و بوستانش درختی پر ثمر دارد اما میوه‌ها در دسترس نیست، گاه میوه، به راحتی در دسترس است. ابرار، قدرت تسخیر وصف ناشدنی دارند، همه چیز رام آنهاست و به راحتی دست یافتنی است.
بعنوان مثال فردی موضوع پایان‌نامه‌اش “توکل” است اما در زندگی خود، هیچ بهره‌ای از توکل نبرده است. و یا فرد دیگری صدها ساعت درباره “شکر” سخن می‌گوید اما در عمل متصف به این صفت نیست. چنین افرادی میوه را دارند اما اختیار و اراده بهره‌وری را ندارند.
قرآن در مورد ابرار می‌فرماید: میوه‌ها در خدمت آنهاست، هر زمان که بخواهند، عرضه می‌شود.
سایبان تسلیم و رضا
یکی از مفسرین می فرماید: اینکه خداوند فرمود: «دَانِيَةً عَلَيْهِمْ ظِلَالُهَا»؛ یعنی در سایبان تسلیم و رضا هستند. این سایبان زندگی را راحت می‌کند.
بسیاری از ناراحتی‌های افراد ناشی از نرسیدن به خواسته‌ها است. اگر انسان تحت نسیم رضا و در سایبان تسلیم قرار گیرد، نه با خود درگیر است، نه با خدا و نه با خلق خدا.
باغ حکمت‌ها و معارف
در این باغ، حکمت‌ها و معرفت‌ها چیده شده و در اختیار ابرار قرار می‌گیرد. این چنین نیست که تنها صاحب معرفت باشند، بلکه از معارف خود استفاده می‌کنند. از علم و حکمتی که خدا نصیب آنها کرده هر زمان نیاز داشته باشند، بهترین بهره‌برداری را دارند.
درخت عمل بهشتیان سبز و پربار است
باغ بهشت، پُر از درخت عمل است و درخت عمل بهشتیان سبز و پربار است، سایه‌هایی فراوان دارد و برای آنان آسایش ایجاد می کند.
اعمال آنها با نشاط انجام شده و اثر عمل صالح، همه زندگی آنان را احاطه کرده است.
اثر معرفت در زندگی آنان به وضوح دیده می‌شود: اهل جزع و فزع و بی‌تابی نیستند، ناله و شکایتی ندارند، در رأفت و لطف خدای سبحان، شک و تردیدی به خود راه نمی‌دهند.
تلاشی عاشقانه
ابرار، عمل صالح را به راحتی و بدون هیچ‌گونه سختی انجام می‌دهند و در بزنگاه‌های زندگی از قوّه صبر و شکر و سعه صدر و… به سهولت استفاده می‌کنند، همه کمالات برای آنها آسان است. در عین اینکه جِدّ و جهد دارند اما هیچ عملی در نظر آنها سخت نیست؛ زیرا تمام تلاشهای آنها عاشقانه است.
تواضع در مقابل مؤمنین
یکی از مفسرین در ذیل «ذُلِّلَتْ قُطُوفُهَا تَذْلِيلًا» می‌فرماید: ذلیل و رام بودن ثمرات برای ابرار به جهت آن است که آنان در مقابل مؤمنین متواضع بودند.
بنابر این اگر برخی از امور به سختی حاصل می‌شود به جهت تکبّر و عدم خضوع نسبت به اطرافیان است. اگر انسان با افراد دیگر در نهایت خضوع رفتار کند، می‌تواند از نتایج عمل صالح خویش به راحتی استفاده کند.
عمل خالصانه
جزاء عمل ابرار، راحتی بخش است. از آن رو که عمل را قربة الی الله انجام می‌دهند، بازتاب عمل صالح آنان راحتی است. با خدا رفیق و مأنوسند و عمل را خالصانه انجام می‌دهند، به همین جهت نتیجه عمل آنان آسایش است.
اگر انسان روی علم و تجربه و سوابق خود حساب باز کند، از آن رو که عاری از خلوص است نه تنها موجب آسایش نمی‌شود بلکه او را در سختی و مشقت قرار می‌دهد.
ابرار تنها روی خدا حساب باز می‌کنند، به همین جهت نتیجه عمل راحت است و هیچ مشقتی در آن مشاهده نمی‌شود.
سایبان صفات الهی
مفسرین می‌گویند: “ظلال“سایبان صفات الهی است که برای ابرار گسترده شده است. در سایه لطف، حکمت، علم، رحمت و… خدا قرار دارند و هر صفتی، راحتی خاصی را برای آنان ایجاد می‌کند.
علومی که کسب کرده‌اند و حالات و اخلاق، رام آنهاست. در زندگی آنها امر دشواری وجود ندارد؛ زیرا همه را از خدا می‌دانند.
وجود گسترده، رام خدای سبحان است
اجمالاً آیه نشان می‌دهد که اخلاق و حالات خوب، در هر زمان، تحت تسخیر ابرار است. اگر هنوز ذره‌ای از صفات ناپسند در اعمال و رفتار و خلقیات ما وجود دارد نشان آن است که هنوز وجود ما گسترده نشده و دل تحت تسخیر ما نیست.
وجود گسترده رام خدای سبحان است، و فردی که از وسعت وجودی بهره مند است توانمند بوده و همه چیز رام اوست.
آرامشی دائمی
ابرار از آن جهت که قدرت و توان بندگی را از خدای سبحان می‌دانند و منیّتی از آنان مشاهده نمی‌شود، به راحتی آداب بندگی را بجای می آورند و تسهیلاتی در اختیار آنان قرار می‌گیرد.
درختان عمل آنان، هم میوه دارد، هم سایه؛ یعنی از آرامشی دائمی بهره مندند.
توأم بودن میوه و سایه، هنر ابرار است؛ هم آسایش دارند هم تسلیم و رضا. عمل آنها به ثمر نشسته است و انواع ثمرات در زندگی آنها هویداست. ثمرات در خدمت آنها قرار دارد.
فاعل عمل خیر ابرار خدای سبحان است
ابرار از آن جهت که فاعل عمل خیر را خدای “مدبّر الامور” می‌دانند، آن را به سهولت انجام می‌دهند.
اگر بعضی از کارها به نظر سنگین می‌رسد، باید به ابرار متوسل شویم تا برای ما دعا کنند و وجودمان گسترده شود که وقتی وجود گسترده شد همه امور به سهولت انجام می‌شود.
تاریخ جلسه: 99/10/13
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1]سوره مبارکه الرحمن، آیه 46: «وَلِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَانِ»
