آیه 14: «إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصَادِ»
«بی تردید پروردگارت در کمین گاه است»
خداوند برای اهل طغیان در کمین است
در این آیه مرصاد بودن خداوند برای اهل طغیان بیان شده است؛ اما کمین بودن خداوند برای اهل ایمان، با اظهار بندگی و عبودیت آنان به نمایش گذاشته می شود.
در “إنّ” تاکید وجود دارد؛ یعنی کمین بودن خداوند قطعی و حتمی است.
هنگامی که فرد خود را از حریم تربیت خداوند دور کند، مشمول عذاب الهی می‌شود. در واقع فرد معذّب، مربی بودن و پرورش خداوند را قبول ندارد.
“ربّک” اشاره به وجود مقدس پیامبر دارد. ربوبیت خداوند اقتضا می‌کند تا محصول تربیتی خداوند در طیف تابعین پیامبر قرار گیرند.
اگر کسی تحت پرورش خداوند قرار گیرد و مربی بودن خداوند را پذیرا باشد، تحت رحمت واسعه پیامبر قرار می گیرد.
هیچ چیز از خداوند مخفی نیست
هیچ چیز از خداوند مخفی و غایب نیست حتی کوچک‌ترین عمل انسان هم تحت نظاره‌ی خداوند است و ربوبیت او اقتضا دارد که توجه خاص به بندگان خود داشته باشد و آنان را سرگردانی و حیرت جدا کند.
خداوند شنوای نجوای پیامبر است
خداوند راز و نیاز و نجوای پیامبر را می‌شنود، در کمین است که با او راز و نیاز و خلوت داشته باشد و کوچک‌ترین حرکت قلبی و قالبی او را پاسخ می‌دهد.
هر فردی که تحت تربیت الهی قرار گیرد، عزیز و مورد اکرام خداوند است و همه حرکات و سکنات و اقوال او مورد توجه خاص خدا قرار می گیرد؛ بنابر این خداوند در کمین بندگان عزیز خود است.
خدای سبحان، نظاره‌گر شکر و صبر بنده است
مفسری می گوید: آیه «إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصَادِ» شروعی برای آیات بعدی است و عطف به ماقبل نیست؛ یعنی سیر و سلوک مؤمن با دو بال شکر و صبر تحقق می‌پذیرد و مؤمن یا در خوشی شاکر خداوند است و یا در مشکلات و ناخوشی صبوری از او جلوه‌گر می‌شود و خداوند در کمین است تا شاکر یا صابر بودن بنده را نظاره‌گر باشد. گویا در زمان شکر یا صبر بنده، از او فیلم برداری می‌شود تا در قیامت بر او عرضه شود و به ملکوت اعمال خود آگاه گردد.
اگر انسان دریابد که در تمام احوالات تحت نظاره خداوند است و در خوشی و ناخوشی اعمال و اقوال او مورد حساب دقیق قرار می‌گیرد، به امورات خود دقت بیشتری می‌کند؛ چرا که جزع و فزع بابت مصیبت کوچک او را به مصیبت بزرگتری مبتلا می‌سازد. عذاب‌ها و گرفتاری‌های متعدد در اثر بزرگ جلوه دادن مصیبت‌ها است، تا بنده متنبّه و مودّب شود که در تمام لحظات باید شاکر خداوند باشد.
مفسری می‌فرماید: این آیه برای عبرت گرفتن کافی است؛ زیرا فرد عاقل زمانی که خود را در محضر بزرگتری که بر ظاهر و باطن او اشراف دارد، مشاهده کند، همه تلاش خود را به کار می‌گیرد تا در هنگام نعمت، غافل نباشد و در هنگام بلا و مصیبت، جزع و فزع نکند.
رصد اعمال بندگان از سوی خدای سبحان
از نگاه دیگر: خداوند سبحان در کمین است تا اعمال بنی‌آدم را رصد کند و در نهایت بازگشت همه به سوی خداوندی است که اعمال بندگان را رصد کرده است.
خداوندی که در کمین بندگان است و از جزئیات اعمال آنان آگاه است، قضاوت بندگان را در قیامت بر عهده دارد.
حذف نازیبایی‌ها از زندگی بنده با جلوه‌گری پیامبر
ربوبیت خداوند اقتضا دارد که پیامبر بعنوان رحمت واسعه الهی در عالم جلوه‌گر باشد تا بخش‌های نازیبای زندگی بندگان بواسطه رحمت و برکت پیامبر دیده نشود.
«یَا مَنْ سَبَقَتْ رَحْمَتُهُ غَضَبَهُ» [1]
خداوندی که رحمت او بر غضبش پیشی گرفته، رحمت او اقتضا دارد که نازیبایی‌های زندگی بندگان حذف شود تا تسلّی خاطری برای آنان باشد.
«ربک»: پیامبر در کمین و رصد انسان هاست تا تحت تربیت حضرت، نازیبایی های فرد از او جدا شود.
حضور دائم در محضر مربی
این آیه به همراهی قسم‌های اول سوره، انسان را به یک دوربینی دائمی فعال می‌کند و او قسم یاد می‌کند که دائم خود را در محضر مربی خود بداند.
در واقع انسان بصورت مستمر در صید خداوند قرار گرفته است: گاه با گرفتاری و مشکلات که آیا صبوری از او ظاهر می شود؟ و گاه با خوشی که آیا شاکر بودن از او نمایان می‌شود؟ آیا در زمان خوشی اهل دادرسی و انفاق به بندگان خداوند است، یا در زمان خوشی، نعمات را تنها برای خود خرج می‌کند؟ آیا به میزانی در نعمات غرق می‌شود که منعم خود را فراموش می‌کند؟
بنابر این دام خداوند گسترده است تا حقیقت هر انسانی بر او مشخص شود.
خداوند با جمال و جلال خود، از بندگان، در مواقف مختلف، آزمون و امتحان می‌گیرد تا شاکر بودن و صبوری بندگان ـ که نقطه عروج انسان است ـ و یا جزع و فزع و غفلت از صاحب نعمت، نمایان شود.
عاشقم بر مهر و بر قهرش به جد
وین عجب من عاشق این هر دو ضد
تاریخ جلسه:99/6/16
«برگرفته از بیانات زهره بروجردی»
[1] فرازی از دعای جوشن کبیر
