قرآن در آیه 2 سوره مبارکه آل عمران می‌فرماید:
«اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَی الْقَیومُ»
«خداست كه هیچ معبودِ [بحقى] جز او نیست و زنده [پاینده] است.»
توضیح آیه
خدای سبحان وجود جامعی است و معبودی غیر از او وجود ندارد، او همیشه زنده است و قیم به امور می‌باشد یعنی همه امور قائم به او است.
در این سوره بحث از توحید آغاز می‌شود، یعنی چنین نیست كه گروهی فقط رسالت پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌وآله را نمی‌پذیرد، بلكه خدایی كه آنها تصور می‌كردند با خدایی كه شریعت به آنها معرفی كرده بود تفاوت داشت، به همین دلیل اولین آیات این سوره در باب الهیات و آیات توحیدی می‌باشد.
در حقیقت نزاعی میان نصاری و شخص پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌وآله نیست، بلكه نزاع در خدایی خدا است، خدای سبحان خود را معرفی می‌كند و می‌فرماید: «اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَی الْقَیومُ».
«اللَّهُ»
- نام جامع خدای سبحان است و معرفه است. قرار گرفتن «ال» در الله نشانگر آن است که هیچ ناشناخته بودنی در خدای سبحان وجود ندارد.
«لا إِلهَ إِلاَّ هُو»
- او هیچ رقیبی در عالم ندارد، همه موجودات واله و سرگردان حضرت حق‌اند و به سوی او تضرع دارند.
- همه در عرصه‌ی معرفت حیران اویند و هر چه بیشتر او را می‌شناسند متحیرتر می‌شوند.
«الْحَیّ»
- خدا زنده و همیشگی است كه عدمی بر او عارض نمی‌شود.
- بعضی مفسرین می‌فرمایند: «اَلحَیّ» یعنی حیات همه عالم به حیات او وابسته است.
- «اَلحَیّ» حیات خدا عین ذات اوست، یعنی آنی ذات حق از حیّ بودنش جدا نیست.
«قََیُّوم»
- خدا همه امور مخلوقات را بر عهده دارد و همه وجودشان قائم به او است.
- خداوند بر خود واجب كرده تا قیام به امر بنده داشته باشد به گونهای كه لحظه‌ای از حال او غفلت نكند.
- «قَیُّوم» خدای سبحان از هر تعلُّقی مُنزّه است.
- «قَیّوم» یعنی بقای اهل عالم به وسیله ربوبیَّت باری تعالی است.
- همچنین گفته‌اند: «قَیّوم» یعنی خداوند از همه تعلّقات منزّه است، وجودش معلق به هیچ امری نیست، در عین حال كه موجودات وجودشان معلق به اوست.
- «قَیّوم» است به این معنا كه فقط خودش خودش را به طور كامل می‌شناسد و هیچ كس شناخت حقیقی نسبت به او ندارد.
قَیّوم بودن خداوند
از آن رو که خدا قَیّوم ابدی است از بنده‌ای مشغول به بنده دیگر نمی‌شود و بر خودش واجب كرده به امر بندگانش قیام داشته باشد به گونهای كه لحظه‌ای از هیچ کدامشان غفلت نكند. خدای سبحان قَیِّم بنده است و لحظه به لحظه امور بنده را عهده‌دار است.
«قَیّوم» است به این معنا كه فقط خودش خودش را به طور كامل می‌شناسد و هیچ كس شناخت حقیقی نسبت به او ندارد.
«قَیّوم» است یعنی هر موجودی در نظام عالم به هر امر صحیحی قیام كند تحت پوشش قَیومیَّت خدای سبحان است.
خداوند قیم خلق است، یعنی بندگان در زندگی و مرگ در رزق و اعمال حسن و … به او وابسته‌اند.
مفسرین می‌گویند: همه صفاتی كه لازم خدایی خداست در دو نام (حیّ و قیُّوم) جمع شده و این دو از اهمّ اسامی خدای سبحان است كه چندین بار در قرآن تكرار شده است.
خدای سبحان كسی است كه خود به معرفی خود قیام كرده، به گونهای كه كسی دیگر نمی‌تواند معرِّف او باشد و علی الدَّوام منفعتی را برای مخلوق جلب و ضرری را از آنها دفع می‌كند.
خدای سبحان «قَیّوم» است یعنی قَیِّم ارتقاء و پیشرفت بنده‌هاست و با این اسم انسان را به سوی خود به پیش می‌برد.
خدا خود به عهده گرفته كه لطف ربوبی را علی الدَّوام بر خلق اظهار كند، تا هیچ كس از رُبوبیَّت او غافل نباشد.
تاریخ جلسه: 92/12/3 ـ جلسه 2
«برگرفته از کلام استاد زهره بروجردی»
