آیه 20: «وَإِذَا رَأَيْتَ ثَمَّ رَأَيْتَ نَعِيمًا وَمُلْكًا كَبِيرًا»
«و چون آنجا را ببینی، نعمتی فراوان و کشوری بزرگ بینی»
“نعیم” بر وزن فعیل، اگر صیغه مبالغه باشد به این معناست که نعمت‌ها از جهت فراوانی قابل توصیف نیست.
و اگر صفت مشبهه باشد؛ یعنی نعمت‌ها ماندگار و پایدار است و هیچگونه تحولی در این نعمت‌ها ایجاد نمی شود. افراد نگران از دست رفتن نعمت‌ها نیستند.
«وَمُلْكًا كَبِيرًا»: و سلطنتی بزرگ.
تمام دنیا از هنگام ایجاد تا پایان، با وجود این همه ثروت و مکنت و قدرت در نزد خدا قلیل است. اما این چه سلطنتی است که خدای سبحان می‌فرماید کبیر است؟ جایگاه ابرار در بهشت چه جایگاهی است که “ملکاً کبیرا” معرفی می‌شود؟
نقل شده است: عرصه سلطنت پایین‌ترین فرد بهشتی به اندازه سِیر هزار سال است. [1]
لذات جسمانی و روحانی
یکی از مفسرین می‌فرماید: نعیم، لذات جسمانی و مُلک کبیر، لذات روحانی است که نصیب بهشتی می شود، که اگر خوب نظاره کنی می بینی که این لذات حاضر است.
موحد وقتی خوب نگاه کند می‌بیند که جنت اعتقادات و لذت اعمال صالحش آماده است و عرصه بی‌کران لطف و فضل الهی را در زندگی خود مشاهده می‌کند.
به همین جهت می‌گویند: اهل بهشت در همین عالم شهود دارند و می‌بینند. امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرمایند: «اگر خوب گوش کنی، صدای به هم خوردن برگ‌های بهشت را هم می‌شنوی.»
گرچه شلوغی عالم ماده مانع از شنیدن اصوات بهشت است اما اگر از مادیات فارغ شوید لذات آنجا را درک خواهید کرد.
ملک کبیر، معرفت است
یکی از مفسرین می‌فرماید: سلطنت بزرگی که سیطره آن فراوان است، معرفت است. اگر معرفت نسبت به خدای سبحان و خود داشته باشی و اوامر و نواهی او را بشناسی، درمی‌یابی که خدای سبحان چه قدرت بی‌کرانی در اختیار تو قرار داده است!
لذت شهود
یکی از مفسرین می‌فرمایند: اینجا که فرمود: «وَإِذَا رَأَيْتَ ثَمَّ رَأَيْتَ» دو مرتبه به “رَأَيْتَ“ اشاره شده است؛ یعنی به هر میزان هم که توصیف شود تا مشاهده نکنی، عظمت آن را درک نخواهی کرد.
لذت شهود، سرور خاصی در انسان ایجاد می‌کند، تنها کافی است انسان خوب نگاه کند، آنگاه ملکوت بهشت و عرصه لایتناهی آن را مشاهده خواهد کرد.
طبق صریح آیه ۲۵ سوره مبارکه بقره بهشتی، هنگامی که وارد بهشت می‌شود می‌گوید: «هذَا الَّذي رُزِقْنا مِنْ قَبْل…»[2]؛ یعنی انسان با چشم دل می تواند در همین دنیا هم بهشت را ببیند.
سلطنتی فراگیر
هنگامی که عمق زندگی ابرار را مشاهده کنید در می یابید از سلطنتی فراگیر برخوردارند. بر زبان و گوش و دل و فکر و همه اعضا و جوارح خود سلطنت دارند و همه عالم در خدمت آنان است.
عرصه همّت
در تفاسیر عرفانی گفته شده در واقع این عرصه وسیع، همّت انسان است. عرصه همت ابرار بسیار گسترده است.
محدود کردن این عرصه و توجه تام به دنیا ظلم عظیمی است که انسان بر خود روا می‌دارد.
وجودی گسترده
یکی از مفسرین می‌فرماید: به میزانی عرصه سلطنت ابرار وسیع و گسترده است که مَلَک برای ورود بایستی اجازه بگیرد. در حالی که می‌دانیم ملائک برای ورود بر وجود انسان نیازی به اجازه ندارند. اما همین فرد اگر در زمره ابرار قرار گیرد به میزانی وجودش گسترده می‌شود که ملک با همه اقتدراش باید اذن ورود بگیرد.
جلوه جمال الهی
یکی از مفسرین می‌فرماید: “ملک کبیر“ جلوه‌گری جمال خدای سبحان است. نیکان عالم به هر جا که نگاه می‌کنند، جلوه‌ی جمال حق را می بینند، همه جا را زیبا مشاهده می‌کنند؛ زیرا زیبایی او در همه جای بهشت جلوه گر شده است. و در این عالم هم:
به دریا بنگرم دریا تو بینُم
به صحرا بنگرم صحرا تو بینُم
به دریا و بر و کوه و در و دشت
به هرجا بنگرم آنجا تو ببینم
بعضی از مردم مگس صفت‌اند و تنها سخن از بدی‌ها و سختی‌ها و… بر زبان می‌رانند و برخی دیگر مانند مثل زنبور عسل هستند و تنها از شکوه و پیروزی، بلوغ فکری و حرکت به سوی ظهور خبر می دهند.
ابرار همین عالم را جولانگاه لطف الهی می بینند و این نگاه در آخرت هم ادامه دارد.
«ثَمَّ» اسم اشاره دور است: هنگامی که آنجا را نگاه کنی، ” نَعِيمًا وَمُلْكًا كَبِيرًا ” می‌بینی.
لذتی وصف ناشدنی
یکی از مفسرین می‌فرماید: لذات در این عالم، از چند طریق تأمین می‌شود: لذت قوه شهویه، قوه غضبیه-که موجب می‌شود انسان اقتدار خاصی بیابد، و لذت عالم خیال- خیلی از امور را دوست دارد اما خیال است. تمام این لذات، حیوانی و پست است؛ اما جنس لذتِ “ملکاً کبیرا” از جنس دنیا نیست. خدای سبحان با عبارت ملک کبیر بیان می کند این لذت قابل وصف نیست. گرچه برای هر فردی قابل رؤیت نیست اما بسیار چشم گیر است. تنها چشم حقیقت بین می تواند آن را مشاهده کند.
بعضی گفته‌اند: وقتی معرفت چشمه سلسبیل توجه او را به خود معطوف نکند، “ملکاً کبیرا” است. به عبارتی دیگر پشت پرده معرفت، سلطنت گسترده‌ای قرار گرفته است.
نعیماً جنت اعمال انسان است. وقتی انسان جنت اعمال را نگاه می‌کند به ملکوت آن که بسیار لذت‌بخش است، پی می‌برد.
ملک کبیر(سلطنت جاودانه) تخلق به اخلاق الهی و اتصاف به اوصاف الهی است و هر یک از صفات کریم و شفیق و رئوف و … که نصیب انسان شود او را بسیار توانمند می‌کند.
سلطنتی وسیع
یکی از مفسرین می‌فرمایند: هنگامی که انسان تحت نظر مولا قرار گیرد، همه چیز تحت سلطه او او قرار می گیرد:«عبدی اطعنی حتی اجعلک مثلی»[3] خدای سبحان می‌فرماید: همه چیز تحت سلطه من است، اگر تو مطیع من شوی همه چیز را تحت سلطه تو قرار می دهم.
یا حدیث قدسی دیگرکه می فرماید: «كُنْ لي أكُنْ لك »[4]؛« تو مال من باش من مال تو می‌شوم»؛یعنی همه موجودی ام را به نام تو سند می‌زنم.
شنیدن کی بود مانند دیدن؟
«مُلْكًا كَبِيرًا» نکره است؛ یعنی به هر میزانی هم که توصیف شود، باز هم درک نحواهی کرد؛ زیراکه: شنیدن کی بود مانند دیدن؟
آن سلطنت جاودانه بی‌نهایت است. مکان‌های ناشناخته بسیار دارد و فردی که وارد آنجا شود، هرگز دچارکسالت نمی‌شود. همانگونه که در این دنیا از لذات معنوی مانند نماز خواندن و قرائت قرآن و… خسته و ملول نمی‌شد.
تاریخ جلسه: 99/10/16
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] تفسیر کشف الاسرار و عده الابرار/ خواجه عبدالله انصاری : «یدوم و لا ینقطع ادناهم منزلة من ینظر فی ملکه مسیرة الف عام یری اقصاه کما یری ادناه»
[2] سوره مبارکه انسان، آیه 25
[3] الجواهر السنیة الحر العاملی، ص 361
[4] کتاب تذکرة‌المتقین، ص 223
