«قالَ كَذلِكِ قالَ رَبُّكِ هُوَ عَلَيَّ هَيِّنٌ وَ لِنَجْعَلَهُ آيَةً لِلنَّاسِ وَ رَحْمَةً مِنَّا وَ كانَ أَمْراً مَقْضِيًّا»
«(فرشته‌ى الهى) گفت: مطلب همين است. پروردگارت فرمود: اين كار بر من آسان است (كه پسرى بدون پدر به تو عطا كنم) و تا او را براى مردم نشانه و رحمتى از خود قرار دهيم و اين كارى است شدنى و قطعى.»
جبرییل در ادامه گفتگو با مریم اذعان می‌کند که: امر همان است که می‌گویی: با احدی تماس نداشتی و فاجر نبودی. مربی تو گفت: عطای فرزند بدون پدر برای من آسان است، و آن غلام نشانه‌ای برای مردم است تا رحمت عظیمی از سوی ما باشد. این امر قطعی و یقینی است و در ازل مقرّر شده است.
قدرت بی‌کران الهی
جبرییل گفتار حضرت مریم را تصدیق کرد؛ زیرا در نگاه عادی ایجاد هر مسبّبی نیاز به سببی خاص دارد؛ اما در این آیه، خداوند سبب ظاهری برای اعطای فرزند را نفی می‌کند. خداوند اعطای فرزند بدون پدر را نشانه‌ای از قدرت بی‌کران خود بیان می‌کند که به آسانی صورت گرفت.
خداوند سبب‌ساز اعلام می‌دارد که ایجاد امور بدون اسباب محال نیست؛ گرچه عالم ماده عالم اسباب و مسببات است. اما در قدرت خداوند، ایجاد فرزند بدون پدر امری آسان است.
«لِنَجْعَلَهُ آيَةً لِلنَّاسِ» خداوند با اعطای کلمه‌الله و روح الله قدرت‌نمایی خود را به ظهور رساند تا همۀ عالم به این حقیقت واقف شوند که خداوند برای بعضی از امور، سبب ظاهری را جعل نمی‌کند. و طبق آیه ۸۲ سوره یس، هر وقت چیزی را اراده کند، ایجاد می‌شود:
«إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُون»
«فرمان او چنین است که هرگاه چیزی را اراده کند، تنها به آن می‌گوید: «موجود باش!»، آن نیز بی‌درنگ موجود می‌شود!»
نشانۀ حضرت حق
شروع سوره با گزارش داستان حضرت زکریا بود که با وجود اسباب، کارایی ایجاد وجود را نداشت و والدینی عاجز معرفی شدند که خداوند آن اسباب را تقویت کرد.
در داستان حضرت مریم از لایۀ دیگر قدرت خداوند پرده‌برداری می‌شود که بدون سبب، کلمه‌الله و روح‌الله خلق می‌شود؛ زیرا جعل عظیم خداوند حکایت از عظمت او می‌کند و این نشانۀ عظیم خداوند واسطۀ تقرب و نزدیکی مردم به خداوند می‌شود. بنابراین اگر افرادی در حجاب حضرت عیسی محجوب شدند و وصال به حضرت حق برای آنان صورت نگرفت، علامت ضعف و ناتوانی آنهاست؛ چرا که خدای سبحان حضرت عیسی را بعنوان نشانه قرار داده است تا مردم به واسطۀ او به توحید برسند؛ اما محبوس شدن در حضرت عیسی مانع وصول به توحید می‌شود.
عموم مردم باید ولادت حضرت عیسی را به عنوان آیۀ الهی بشناسند؛ چون وجود فرزند منوط به زوجین است؛ اما در خلقت وجود حضرت عیسی فقط وجود مادر مشاهده شد.
نماد عظمت الهی
مفسرین علت نکره آمدن کلمۀ «رَحمَة»را چنین ذکر کرده‌اند:
۱. رحمت عظیم خدا در حضرت عیسی جلوه‌گری کرد که دلالت بر تفخیم خدای سبحان می‌کند؛ یعنی از وجود حضرت عیسی کمالات عجیبی نصیب دیگران می شود؛
۲. جایگاه حضرت عیسی در عالم ناشناخته بود؛
۳. مردم از طریق حضرت عیسی ارشاد می‌شوند.
نقش عبادت و انقیاد مادر
«وَ کانَ اَمراً مَقضِیّاً»«امر خداوند قطعی و یقینی است.»
با ذکر کمالات حضرت عیسی و ذکر قضای الهی در عرصۀ وجودی حضرت مریم هیچ گونه تنش و اضطرابی در او مشاهده نشد؛ بنابراین روح الهی به او دمیده شد. دمیده شدن روح الهی در فضای آرامش و رضایت و تسلیم خاص حضرت مریم صورت گرفت.
بعضی از اهل معرفت از این آیه استنباط می‌کنند که در زمان انعقاد نطفه باید حالت روحی خوش و انبساط خاطری بر مادر حکفرما باشد و از هر گونه اضطراب و تنش و تشویش به دور باشد تا فرزند حامل فضائل الهی شود.
امر قطعی خداوند صورت گرفت و مادر، حکم الهی؛ حضرت عیسی را یافت؛ بنابراین هیچ گونه اعتراضی از او شنیده نشد.
عبادت، تسلیم و انقیاد ایجاد می‌کند. اگر فردی در جادۀ بندگی معترض به حق بود؛ گویا در عرصه بندگی فاقد حقیقت بندگی بوده و از روح بندگی بی‌بهره بوده است. روح بندگی باید ما را در محضر خداوند تسلیم کند تا اعتراض و انکاری از ما مشاهده نشود.
دریافت سبب بدون مسبّب
«قَالَ کَذلِک قالَ رَبُّکِ هُوَ عَلَیَّ هَیِّنٌ» جبرییل گفت: در این شرایط و حالتی که داری خدا به تو فرزندی عطا می‌کند که این امر بر او آسان است؛ زیرا تو مکرر شاهد کرامات الهی در کنار سفرۀ بندگی خود بوده‌ای و بارها مائده‌ای را بدون هیچ سببی در معبد ملاحظه کرده‌ای.
هنگامی که وجود مائده را در معبد یافتی، هیچ درگیری فکری برای تو ایجاد نشد و سفره‌ای رنگین بدون اسباب ظاهری در اختیارت قرارگرفت؛ اکنون هم خدای سبحان فرزندی با کمالات خاص به عنوان رزق در اختیار تو قرار می‌دهد.
پرورش الهی
پروردگارت انواع کمالات را در اختیار تو قرار داد. هنگامی که در شکم مادر بودی به مادرت اعلام کرد که تو آزاد شدۀ معبد قرار خواهی گرفت. از هنگام جنینی، الطاف خاصی را دریافت کردی. همان ربّ، در این عرصه، تربیت تو را از طریق اعطای فرزند تکمیل می‌کند. او را «لِنَجعَلَهُ آیهً لِلنَّاس» قرار داد تا فرزندی بدون پدر برای همه مردم نماد قدرت‌نمایی خداوند معرفی شود.
با ذکر «رَحمَهً مِنَّا» رحمت بودن حضرت عیسی بیان شد؛ یعنی درمان و هدایت و ارشاد از طریق او محقق می‌شود. در زمان ظهور با اقتدای به حضرت ولی عصر(عج) تعداد زیادی از مسیحی‌ها به حضرت ولی عصر مؤمن می‌شوند. سیر این رحمت بر عموم مردم است نه مردم آن زمان.
عیسی واسطۀ رحمت الهی
رحمت از طریق وجود حضرت عیسی به دیگران افاضه می‌شود. اگر خداوند بنده‌ای را در رحمت خود داخل کند آن وجود بهشت می‌شود و عاقبتش خیر است.
زمانی که حضرت مریم در فضای امنیت و تسلیم و رضایت قرار گرفت، نفخه‌ای از ناحیه جبرئیل بر حضرت مریم صورت گرفت. واسطۀ این موهبت الهی جبرئیل بود.
در آیه ۵۹ سوره آل عمران خداوند خلقت حضرت عیسی را به مانند خلقت حضرت آدم اعلام می‌کند:
«إِنَّ مَثَلَ عِيسَىٰ عِنْدَ اللَّهِ كَمَثَلِ آدَمَ ۖ خَلَقَهُ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ قَالَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ»
«مَثَل عیسی در نزد خدا، همچون آدم است؛ که او را از خاک آفرید، و سپس به او فرمود: «موجود باش!» او هم فوراً موجود شد.»
خلقت حضرت آدم بدون والدین صورت گرفت و در خلقت حضرت عیسی والدی وجود نداشت.
خلقت حضرت عیسی بیانگر ربوبیت خداوند
«آیَهً لِلنّاس» خلقت حضرت عیسی بیانگر ربوبیت خداوند است که نیازی به اسباب خاص ندارد. رحمت حضرت عیسی برای افرادی است که ادعاهای باطلی دربارۀ او نداشتند؛ بلکه رحمت و آیه بودن او را پذیرفته بودند.
در نگاه دیگر، وجودی که نماد رحمت خداوند بود؛ موجب هلاکت قائلین به تثلیث شد. حقیقتا حضرت عیسی را نپذیرفتند و در مقابل ربوبیت خداوند موضع گیری داشتند.
نماد رحمت خداوند
مفسری گوید: جملۀ «لِنَجْعَلَهُ آيَةً لِلنَّاسِ» دلالت بر بعث و نشر دارد؛ یعنی همانطور که حضرت عیسی بدون پدر آفریده شد؛ پس موجود شدن بدون اسباب ظاهریه امکان دارد.
با جملۀ «رَحمَهً مِنَّا» دعوت بندگان الهی به حقیقت دین و معارف و حکمت‌ها که از طریق اولیای دین صورت می‌گیرد، نمادی از رحمت معنوی خداوند بیان می‌شود که از ازل تقدیر شده است و هیچ مانعی در مقابل آن وجود ندارد.
آموزش‌های داستان مریم
بی شک در داستان حضرت مریم آموزشی از مائدۀ آسمانی بیان می‌شود:
- توجه به تقدیرات الهی در گرفتاری‌ها و سختی‌ها باعث آسان شدن مصیبت‌ها می‌شود؛
- زیبابینی در هنگام مصیبت فرد را شاکر آن ایام می‌کند؛
- صبوری در مشکلات و گرفتاری‌ها فرد را برگزیده می‌کند و موجب ریزش کمالات خاصی می‌شود؛
- وظیفۀ بنده در هنگام گرفتاری، نظاره‌گری تقدیرات الهی، شکر و صبوری است؛
- جزع و فزع برای فرد مقامات معنوی ایجاد نمی‌کند.
تاریخ جلسه؛ ۱۳۹۹.۹.۲9 – ادامه جلسه 10
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
