آیه 23: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْقُرْآنَ تَنْزِيلًا»
«به راستی ما قرآن را به تدریج بر تو نازل کردیم»
در بخش دوم سوره-آیات ۲۳ تا۳۱- روى سخن به پیامبر اکرم است و او را به شکیبایى دعوت می‌کند و مى‌فرماید: قرآن از سوى خداوند فرود آمده و موجب تربیت بشر است.
از این آیه خدای سبحان به شرافت پیامبر خود، اعتبار خاصی که نصیب ایشان شده و وظیفه‌ای که بر عهده دارند، تصریح می‌کند.
به هر فردی در قبال اعتباری که عطا می‌شود، وظیفه‌ای محوّل شده که مکلّف به انجام آن است. به میزانی که فرد از کرامت بیشتری بهره‌مند شود، مسئولیت ویژه‌ای متوجه او خواهد شد.
فرودی تدریجی
“انزال” با “تنزیل” تفاوت دارد؛ انزال نزول ناگهانی قرآن بر قلب وجود مقدس حضرت پیامبر خاتم صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله و تنزیل فرود تدریجی و در طول بیست و سه سال بعثت است.
خدای سبحان در تنزیل (فرود تدریجی) قرآن، قدرت‌نمایی خود را به نمایش می گذارد؛ زیرا می‌فرماید:« إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا». حرف تأکید إنّ و تکرار ضمیر متکلم، حاکی از این امر است.
در انزال قرآن فرموده بود: «انّا اَنزَلناهُ» که دو مرتبه کلمه «نا»(ما) استفاده شده است و در تنزیل سه مرتبه از قدرت خود سخن گفته است: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا»
ما به تدریج این قرآن را بر تو فرود آوردیم، قرآنی که معرفه است:«القران»؛گرچه حقیقت فرودآوردن ناشناخته است.
نزدیکی به قلب پیامبر برای درک قرآن
مهبط و فرودگاه قرآن، قلب مقدس پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله است. بنابر این برای دریافت قرآن باید به قلب مقدس پیامبر نزدیک شد. نمی‌فرماید: در این عالم فرود آوردیم؛ بلکه می‌فرماید: «علیک»(بر تو)
برای تلاوت قرآن و درک حقایق آن بایستی عرض ارادتی به ساحت مقدس پیامبر داشت؛ به همین جهت قبل و بعد از قرائت قرآن صلوات می‌فرستیم؛ در واقع می‌خواهیم از حضرت، اجازه بگیریم.
فرود تدریجی نماد تربیت است
فرود تدریجی نماد تربیت است. قرآن بر قلب مقدس پیامبر، یک باره نازل شد از این جهت که قلب پیامبر ظرفیت نزول دفعی را داشت؛ اما با وساطت پیامبر، از طریق این تدریج، تربیت خلق صورت می‌گیرد. تمام امور مثبتی که با وساطت پیامبر در گذر زمان به ما آموخته می‌شود، نمایش قدرت الهی است.
یکی از مفسرین می فرمایند: با توجه به تأكيداتی كه در آيه آمده – تاكيد به وسيله إنّ، نحن و جمله اسميه – پاسخى است به كسانى كه پيامبر را به كهانت و سحر و افترا بر خداوند متهم مىكردند.
قدرت نمایی خدای سبحان با نزول تدریجی قرآن
«إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا»: خدای سبحان با خلق آسمان، زمین،کهکشان‌ها و نجوم قدرت نمایی نمی‌کند؛ بلکه با فرود تدریجی قرآن، قدرت خود را به نمایش می‌گذارد.
به همین جهت می‌فرماید:
«لَوْ أَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلى جَبَلٍ لَرَأَيْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ…[1]»
«اگر اين قرآن را بر كوهى نازل كرده بوديم، بى شك آن كوه را از خشيت خداوند، خاشع و فرو پاشيده مى‌ديدی…»
هنگامی که قرآن با وساطت پیامبر و به تدریج در زندگی هر یک از ما جاری و ساری شود، کوه منیّت ما متلاشی می‌شود.
درک قرآن و در زمره شاکرین و ابرار قرار گرفتن
در آیات قبل جایگاه شاکرین را بیان فرمود و در این آیه می‌فرماید: اگر کسی می‌خواهد شاکر باقی بماند، بایستی سراغ قرآن برود. همانگونه که قرآن را به تدریج بر پیامبر نازل کردیم، باید با وساطت حضرت، به تدریج در زندگی شما جاری شود تا در زمره شاکرین و ابرار قرار گیرید.
بهترین زمان ورود حکم از جانب خدای سبحان
این که خدای سبحان به پیامبر فرمود: ما آوردیم؛ یعنی نگران سخن هیچ فردی نباش. ما فرود آوردیم و از تو حمایت کرده و ظرف تو را آماده پذیرش می‌کنیم. بنابر این برای دریافت حکم، عجله‌ای نداشته باش؛ هر حکم به موقع و در زمان مناسب، جاری می‌شود.
هر حکمی که خدا به پیامبر ابلاغ می‌کند، همان زمان که داده می‌شود، زمانی است که آمادگی لازم در ایشان وجود داشته، بنابر‌این بهترین زمانِ دادن، و دریافت است.
«…كَذلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤادَكَ وَ رَتَّلْناهُ تَرْتِيلًا»[2]
می خواهیم قلب تو را با آن آرام کنیم. ما خود پیوست امور را می‌دانیم و آگاه هستیم چه امری باید در پی چه امری آورده شود.
امور مختلفی که در طول زمان‌های متعدد بر زندگی ما وارد می‌شود، نشان از تدبیر حکیمی است که ورود آن را در آن زمان معیّن، مقرر فرموده است.
قرآن، نردبان صعود
آیت الله جوادی آملی می‌فرمایند: «نَحْنُ نَزَّلْنَا»؛ یعنی اصل این قرآن بالا است و اکنون فرود آورده شده است. پایین آمده تا ما را بالا ببرد. خدای سبحان قرآن را فرود آورده تا به این ریسمان متصل شویم و بالا برویم: «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعاً»[3]
این کلامی که در اختیار ما قرار گرفته کلام خداست، خدای سبحان کلام خود را بر پیامبر فرود آورد و با وساطت پیامبر این کلام به تدریج در زندگی ما جاری می شود.
قرآن، نمایشگاه قدرت الهی
اثر این فرود، خدانمایی است. خدا می‌گوید: من در کلام خود جلوه کرده‌ام، کلام مرا ببینید! تا بتوانید مرا مشاهده کنید.
« لَقَدْ تَجَلَّى اللَّهُ لِخَلْقِهِ فِي كَلَامِه»[4]
«خداوند برای خلقش در کلامش جلوه‌گری کرد.»
هنگامی که زیارت می روید و تنها ضریح و قبر را می بینید می‌گویید:
از آن ام با شب تار است میلی
که دارد نسبتی با نام لیلی
بالاخره بوی دوست می آید.
قرآن جلوه‌گری خودِ خداست. از خود پرده برداری می‌کند و می‌گوید: کلامم را گوش بدهید؛ اما با وساطت پیامبر این امر میسّر می‌شود؛ زحمات پیامبر برای حفظ این قرآن را به خاطر بسپارید!
تاریخ جلسه: 99/10/18
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] سوره حشر آیه 21
[2] سوره فرقان آیه 32
[3] سوره آل عمران آیه 103
[4] بحارالانوار، ج۸۹، ص۱۰۷
