«وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا» ﴿8﴾
«و غذاى خود را با آن كه دوست دارند، به بينوا و يتيم و اسير مى‌دهند.»
اطعامی دائمی
بر مبنای آیه: «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَيْ‌ءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ»[1] ابرار از آنچه دوست دارند انفاق می کنند.
در بیت ولایت اطعام همیشگی و دائمی است(يُطْعِمُونَ)
در مرجع ضمیر«عَلَى حُبِّهِ» نظرات گوناگونی وجود دارد:
1.غذایی که دوست دارند در اختیار دیگری قرار می‌دهند.
2.فعل اطعام را دوست دارند.
برخی می گویند مرجع ضمیر در « عَلَى حُبِّهِ » اطعام است. گیرنده برای آنها فرقی ندارد. مهم آن است که اطعام را دوست دارند.
ظاهر آیه نشان می دهد اشرف و بالاترین انواع احسان، اطعام است.
3.علی حبّ الله: از آن رو که خدا را دوست دارند و او امر به انفاق نموده است، طعام خود را انفاق می‌کنند.
به جهت حبّ خدا اطعام دارند. تنها یک معشوق دارند، آن هم خداست و تمام معاملات خود را بر مبنای آن معشوق انجام می‌دهند. و از آن رو که می‌دانند خدای سبحان رسیدگی به خلق خود را دوست دارد، اطعام می‌کنند.
ابرار در این اطعام از رذیله بخل جدا می‌شوند و در‌می‌یابند تمام دارایی آنها متعلق به خداست و از همان انفاق می‌کنند. دیگران را بر خود ترجیح می دهند و ایثار می کنند.
ذات نایافته از هستی بخش
کی تواند که شود هستی بخش؟
ابرار معرفت و محبت و قوّت معنوی دارند و از داشته‌های بی‌نهایت خود اطعام می‌کنند. کسی در خانه آنان گرسنه نمی‌ماند. و می‌دانند به میزانی که مصرف شود جایگزین می‌گردد. کافر دست خالی باز نمی‌گردد چه برسد به مسلمان. تنها باید دست خالی خود را نشان دهیم.
زکاتم ده که مسکین و فقیرم
هنگامی که با علمای بزرگوار معنوی هم ارتباط برقرار کنیم از اطعام معنوی آنها بهره‌مند خواهیم شد و تجهیز لازم را برای آخرت دریافت خواهیم کرد.
امیرالمومنین علیه‌السلام دائم توصیه به تجهیز داشتند و می‌فرمودند:
«تَجَهَّزُوا رَحِمَكُمُ اللَّهُ، فَقَدْ نُودِيَ فِيكُمْ بِالرَّحِيلِ..»[2]
و دعای فاطمه سلام‌الله‌علیها در آخرین لحظات عمرمبارکش، بخشش گناهان امت پیامبر بود تا تجهیزات لازم برای آخرت مهیا شود.
رزق یقین
اگر مرجع ضمیر «حُبّ» به طعام برگردد؛ یعنی طعام تقوا و رزق یقین و انواع کمالات محبوب اهل بیت علیهم‌السلام است و آن را به هر فردی که به آنان مراجعه کند، می‌دهند.
اطعام و سفره داری به جهت «حبّ الله» برای آنان محبوب است.
«مِسْكِينًا»: مسکین کسی است که فقر او را زمین‌گیر کرده و فقیر را به این جهت فقیر گویند که گویا ستون فقرات او شکسته است.
مسکین از فقیر فقیرتر است؛ چون روی رفتن به در خانه دیگران را هم ندارد.
اولین کسی که به او اطعام می کنند مسکین است و مسکین کسی است که عاجز و ناتوان از کسب و حرکت است.
«وَ يَتِيمًا»: یتیم صغیری است که به سن بلوغ نرسیده و از نعمت پدر محروم است.
«وَ أَسِيرًا»: اسیرکسی است که در بند و گرفتار است. یقیناً در زمان پیامبر ـ این جریان در زمان پیامبر اتفاق افتاد که حسنین علیهما السلام بیمار شدند و همه اهل خانه نذر کردند اگر بهبودی نصیب این دو بزرگوار شود سه روز روزه بگیرند اسیر مسلمان نیست؛ حتماً کافر است.
در یک نگاه ظاهری همه اعم از مسلمان و غیر مسلمان، خانه حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها را می‌شناختند. مسکین می‌داند برای رفع مسکنت به کجا مراجعه کند، اسیر هم با وجود اینکه کافر است می‌داند کجا برود، یتیم می‌داند برای تأمین نیاز عاطفی خود باید به این بیت پناهنده شود. هم ناتوان مالی هم ناتوان عاطفی هم ناتوان اعتقادی به این بیت مراجعه می‌کنند.
اهل بیت نیز احدی را معطل نمی‌گذارند، قطعاً اطعام دارند و به همه یکسان اطعام می‌کنند.
مسکین کسی است که ضعف یقین دارد
یکی از مفسرین می فرمایند: بیت فاطمی طعام روح و سِرّ و قلب می دهند. مسکین کسی است که ضعف یقین دارد؛ از آن رو که به مبدأ و معاد، رزاقیت و ربوبیت خدای سبحان معتقد نیست، سلوک هم ندارد. و به جهت ضعف یقین، در عالم ماده زمین گیر شده است.
یتیم کسی است که از امام خویش منقطع شده است
یتیم فردی نیست که از نعمت پدر محروم است؛ بلکه کسی است که راهنما و مربی نداشته، فقر تربیتی و عاطفی دارد و از امام خویش منقطع شده است.
اهل بیت علیهم السلام به او طعام معرفتِ امام می‌دهند. توفیق علاقه‌مندی به علم در این درگاه نصیب او می‌شود و او به آموختن و پیوست به امام علاقه‌مند می‌گردد.
در نگاهی عمیق اسیر،کافر نیست، بلکه کسی است که گرفتار تعلقات مختلف نظیر هوای نفس، دنیا، زرق و برق عالم ماده، ثروت و مقام و … است.
در بیت فاطمی به اُسرا هم رسیدگی می‌شود تا از اسارت دارایی‌های خود خلاص شوند. طعامی که به آنها داده می‌شود موجب رهایی از تعلقات باطل می‌گردد.
اطعام ابرار معامله با خالق است نه خلق؛ چون خدا را دوست دارند طعام را خالصانه در اختیار دیگران قرار می‌دهند، نه از روی ترس و نه به امید ثواب.
طعام ذکر
مسکین و یتیم و اسیر سه نشئه‌ی عقل، قلب و روح وجود انسان است. طعام هر سه نشئه هم از یک جنس و به یک میزان است.
عقل مسکین است؛ چون محتاج ارتباط با قلب است؛ قلب اگر به خدای سبحان پیوست نداشته باشد و از او جدا شود، یتیم است. به این یتیم طعام ذکر می‌دهند تا از یتیمی رها گردد.
روح، تا زمانی که از اسارت بدن رها نشده، اسیر خاکدان جسم است. در هنگام خواب از بدن فارق می شود، توفّی برای آن حاصل شده، به عالم بالا می رود و باز می‌گردد.
رزق و طعام عقل و قلب و روح، ذکر است؛ ذکر یعنی یادآوری این مطلب که من چه کسی هستم، کجا بودم، به کجا آمده ام و کجا باید بروم. ذکر ما را از غفلت خارج می کند.
ز کجا آمده‌ام آمدنم بهر چه بود
به کجا می‌روم آخر ننمایی وطنم
بهترین نوع اطعام احسان است
یکی از مفسرین در نگاه دیگری می‌فرمایند: اگر اطعام را امری مادی در نظر بگیریم بهترین نوع احسان اطعام است. اگر احسانی بالاتر از اطعام بود، قطعاً از حضرات معصومین علیهم‌السلام، مشاهده می‌شد.
مسکین و یتیم و اسیر وقتی از اطعام فاطمی بهره‌مند شوند دیگر مسکین و یتیم و اسیر باقی نمی‌مانند.
یکی از مفسرین می‌فرمایند: از این جهت مسکین، مسکین نامیده می‌شود که دائم به فکر امور جسمانی و جسم خاکی است، مَسکن او تراب است، زمین‌گیرِ خاک شده و در آن سکنی گزیده و قصد پرواز برای مشاهده عالم بالا را ندارد.
یتیم کسی است که از پدر حقیقی خود ـ امام زمان ـ جدا شده است.
اسیر کسی است که اسیر نفسانیات و بخل و حسد و رذائل اخلاقی شده و سال‌هاست گرفتار و دربند یک رذیله است.
مسکین و اسیر و یتیم عاجز اند
مفسری دیگر می‌گوید: مسکین و یتیم و اسیر سه گروه عاجز هستند، که دومی از اولی عاجزتر و سومی از دو دیگری عاجزتر است. مسکین عاجز از کسب روزی است. یتیم از او عاجزتر است؛ چون هیچ حمایتی در این امر ندارد، تأمین عاطفی نمی‌شود و نمی‌تواند درآمد خود را حفظ کند. و اسیر از هر دو عاجزتر است به این جهت که هرچه درآمد دارد از او گرفته می‌شود.
ازآنچه دوست دارند انفاق می کنند
یکی از مفسرین در ذیل آیه می فرماید: حضرات معصومین طعام محبوب خود را در اختیار دیگران قرار می‌دهند:
« لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ»[3]
«هرگز به نيكى دست نمى‌يابيد، مگر آنكه از آنچه دوست داريد، (در راه خدا) انفاق كنید»
اطعام بیت فاطمی خیرکثیر و معرفت است.
طعام حکمت
مفسری دیگر معتقد است: طعام حکمت در اختیار آنان قرار می‌گیرد و طبق آیه 12سوره مبارکه لقمان[4] حکمت یعنی شکر؛ توفیق شکر در این بارگاه نصیب افراد می‌شود. وقتی به درگاه ولایت مراجعه کنید، درمی یابید که از نعمت های غیرقابل شمارش و بی‌نهایت بهره مند هستید.
وقتی در حریم ولایت قرار گیریم شاکر می شویم.
اسارتی لذت بخش
مفسر دیگری می‌فرماید: اسیر یعنی اعضا و جوارح انسان اسیر شریعت است و هر فعلی را مرتکب نمی‌شود. چشم وگوش و زبان اسیر و گرفتار قواعد و قوانین شریعت است، اسارتی بسیار لذت‌بخش. و بیت فاطمی طعام شکر را به اعضا و جوارح هدیه می‌دهند.
یتیم قلب انسان است که آن هنگام که با روح همراه بود از فیض آن بهره می‌برد اما اکنون از روح جدا افتاده و کمبود عاطفی دارد. و با طعام حکمت دارای خیر کثیر-شکر-می‌شود.
مسکین، روح است. بعضی هم گفته اند سرّ است و به این جهت که در عالم ماده سکنی گزیده، زمین‌گیر شده است.
روح برای رهایی از زمین گیری باید به بیت علوی و فاطمی مراجعه داشته باشد تا از بینوایی و مسکنت رهایی یابد.
چنین قفس نه سزای من خوش الحان است
طعام فاطمی، قوه ادراک و عشق و شکر است
طعام عقل، موجب ادراک وسیع، طعام قلب، موجب عاشقی و طعام اعضاء و جوارح، موجب شکر و بندگی مضاعف می‌گردد و تمام لایه‌های وجودی انسان را تحت تأثیر خویش قرار می‌دهد.
با مراجعه به بیت فاطمی درمی‌یابیم لایه‌های وجودی ما متعدد است، و همه‌ی این لایه‌ها به رزق نیاز دارد. انسان هم به علم نافع، هم به عمل صالح و هم به عقل سلیم نیازمند است. و خداوند سبحان قادری است که می‌تواند همه‌ی این ارزاق را با وساطت اهل بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام در اختیار او قرار دهد.
«يُطْعِمُونَ» فعل مضارع است؛ یعنی اطعام، استمرار دارد. بنابر این دائم و مستمر، ملتزم این آستان باشید. حضرت یوسف علیه‌السلام به برادران خود فرمود: «وَ أْتُونِي بِأَهْلِكُمْ أَجْمَعِينَ»[5] با خانواده بیایید که بمانید.
گدای معرفت، گدای علم، گدای حقیقت برای خاندان ولایت محبوب است
در یکی از تفاسیر مرجع ضمیر دیگری برای «حُبّه» ذکر کرده و می‌گویند: اطعام می کنند و کسی را که مورد اطعام قرار داده اند دوست دارند. نه تنها حبّ طعام و حبّ اطعام و حبّ الله، بلکه آن کسی را که به ایشان مراجعه نموده و آنان را برای دریافت طعام انتخاب کرده، دوست دارند.
در زیارت امین الله می‌خوانیم:
«مَحبوبَةً فی اَرضِک وَ سَمائِک»
«در زمین و آسمان مرا دوست داشتنی کن»
خدیا! مرا گدای این خانه قرار ده؛ زیرا که گدای معرفت، گدای علم، گدای حقیقت برای خاندان ولایت محبوب است.
همه همّ و غم فاطمه سلام‌الله‌علیها عدم مراجعه شیعیان به بارگاه اوست. مُراجع و گدای دوره‌گردی که با طعام حضرت رشد یافته و از اطعام آنان بر خود می‌بالد، محبوب فاطمه سلام‌الله‌علیها است.
در سرای مادر سادات حلوای محبت توزیع می شود. گرچه در همین هنگام هم زمزمه می‌کنیم:
حلوا به کسی ده که محبت نچشیده
تاریخ جلسه: 99/10/9
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] سوره مبارکه آل عمران آیه 92: «هرگز به نيكى دست نمى‌يابيد، مگر آنكه از آنچه دوست داريد، (در راه خدا) انفاق كنيد و بدانيد هر چه را انفاق كنيد، قطعاً خداوند به آن آگاه است»
[2] خطبه 206 نهج البلاغه
[3] سوره مبارکه آل عمران، آیه 92
[4] «وَ لَقَدْ آتَيْنا لُقْمانَ الْحِكْمَةَ أَنِ اشْكُرْ لِلَّهِ وَ مَنْ يَشْكُرْ فَإِنَّما يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَ مَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ»؛«و ما به لقمان حكمت داديم، كه شكر خدا را به جاى آور و هر كس شكر كند، همانا براى خويش شكر كرده؛ و هر كس كفران كند (بداند به خدا زيان نمى‌رساند، زيرا) بى‌ترديد خداوند بى‌نياز و ستوده است.»
[5] سوره مبارکه یوسف، آیه 93
