در آیه ۸۰ سوره مريم خداوند می‌فرماید:
«وَ نَرِثُهُ مَا يَقُولُ وَ يَأْتِينَا فَرْدًا»
«همچنین، آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آن میﻧﺎزد، از او می‌گیرﻳﻢ و دست آخر، ﺗﮏ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﺎ می‌آﻳﺪ.»
پیشینۀ آیه
در آیه ۷۹ بیان شد که همۀ گفتار و رفتار افراد بی‌دین، ثبت می‌شود و موجب افزونی عذاب آنهاست. در این آیه خداوند می‌فرماید: «هر آنچه که آنان بر زبان جاری می‌کنند، ثبت می‌شود و ما به ارث می‌بریم و به‌تنهایی در حضور ما حاضر می‌شوند.»
این افراد مالک گفتار خود نیستند که بخواهند چیزی را کم یا زیاد کنند؛ در حالی‌که مالک می‌تواند افزونی یا کاهشی نسبت به ملک خود داشته باشد.
عذاب انفرادی
تنهایی حاضر شدن در محضر حق برای گروهی موجب عذاب است. اعتماد بر افراد و اسباب، آنان را به‌سوی عذاب سوق می‌دهد. زمانی که در قیامت می‌یابند که افراد و اسباب هیچ کارآیی ندارند، به عذاب خاص خود واقف می‌شوند؛ اما در مقابل افرادی که دارای اعتقادات توحیدی بودند و اجباراً در کنار همراهانی بودند که تحت اذیت و آزار آنان قرار می‌گرفتند، تنهایی در قیامت باعث آرامش و آسایش آنان است.
رضایت متدین از حضور فردی در قیامت
متدینین از حضور فردی نزد خداوند بسیار خوشایند و راضی بودند؛ زیرا در اثر نگرش توحیدی در تمام مراحل زندگی، افق دیدشان بر خداوند سبحان متمرکز بود و در قیامت موحد بودن آنان در قالب انفرادی ظهور پیدا می‌کند.
اما افراد غیر متدینین که اعتمادشان بر امور توحیدی و حقانی نبود، در قیامت متوجه ناکارآیی افراد و اسباب می‌شوند که البته این یافتن مثمرثمر نیست؛ چون بسیار دیر شده است و همین امر از نگاه آنان عذاب سنگین محسوب می‌شود.
ثمرۀ نگرش توحیدی
افراد متدین علاوه بر گفتار از افکار و عملکرد خود هم در محضر مولا مراقبه داشتند تا خطایی از آنان صادر نشود؛ بنابراین همیشه خود را در محضر خداوند حاضر می‌دیدند؛ اما کفار در محضر خداوند سبحان بی‌پروا بودند، اندیشه و فکر آنان به امور ناسالم متمرکز بود، و آن امور ناسالم را در گفتار و رفتار خود جاری می‌ساختند.
معنای فرد در زبان عرب
۱. آنچه که همتایی از جنس خود نداشته باشد؛
۲. چیزی که با چیز دیگر مخلوط نشود؛
۳. کسی که هیچ کس‌و‌کاری ندارد؛ در قیامت همه افراد بصورت همین وضعیت ظهور پیدا می‌کنند.
محرومیت از منجی
مفسری می‌فرماید: «در قیامت برای آنان منجی و نجات‌بخشی وجود ندارد و آنچه که در این عالم، به‌عنوان نجات از عذاب می‌پنداشتند، در قیامت نمی‌یابند؛ چرا که عزت را از غیرخدا طلب می‌کردند و غیرخدا در قیامت ظهوری ندارد که از او عزت را طلب کنند.»
تجرد در قیامت ادامۀ تجرد دنیوی
به راستی انسان یا در این عالم به تجرد می‌رسد و یا به‌اجبار درعالم دیگر تجردی برای او حاصل می‌شود. یا در این عالم از وابستگی‌ها جدا می‌شود و یا به اجبار در عالم دیگر، گسست از همۀ وابستگی‌ها برای او صورت می‌گیرد؛ بنابراین تا گسست در این عالم برای انسان صورت نگیرد، حاکمیت حق را در عوالم نمی‌یابد؛ چراکه حاکمیت و مالکیت حق دراین عالم بعد از انقطاع از همۀ وابستگی‌ها حاصل می‌شود.
معاملۀ سودآور
مفسری می‌فرماید: «اهل دنیا در این عالم، اهل آخرت را انکار و استهزا می‌کنند؛ چه بسا زمانی در عذاب بُعد قرار می‌گیرند و این حقیقت را می‌یابند که جدایی اهل معنا از تعلقات و وابستگی‌ها چقدر سودآور بوده است!»
پیام‌های آیه
۱. گفتار انسان تحت اختیار اوست؛ بنابراین قابل انکار نیست؛
۲. علاوه بر گفتار، خود فرد هم در اختیار خداوند قرار دارد؛ طبق آیه ۴۰ سوره مریم «إِنَّا نَحْنُ نَرِثُ الْأَرْضَ وَمَنْ عَلَيْهَا» «ما وارث زمینیم و هر کسی که روی زمین قرار دارد.» پس خود فرد هم مِلک خداست و در اختیار اوست؛
۳.خداوند با اعلام مالکیت خود در قالب ارث، بیان می‌کند که هیچ فردی قدرت فرار از مالکیت و ملکیتِ بی‌بدیل من را ندارد و در نهایت تحت ملکیت من قرار خواهد گرفت؛
۴. در آیه دو مرتبه صیغۀ متکلم مع‌الغیر بکار برده شده است؛ «وَنَرِثُهُ»و «يَأْتِينَا»؛ یعنی خداوند همۀ قدرت خود را در وارث بودن و در رجوع انفرادی افراد به‌سوی خود اظهار می‌کند؛
۵. حضور فردی در مقابل خداوند، فقط مخصوص کفار نیست؛ بلکه طبق آیه ۹۵ سوره مریم: «وَكُلُّهُمْ آتِيهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَرْدًا»، همۀ افراد در قیامت به تنهایی در محضر حق قرار می‌گیرند.
اما در این آیه قرار گرفتن به‌صورت تنهایی در برابر خداوند، نماد عذاب بیان می‌شود؛ در حالی‌که این تنهایی برای گروهی دیگر باعث آسایش و آرامش است.
تاریخ جلسه: 1400/4/20 – جلسه سی و هفتم
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
