قرآن در آیه 96 سوره مائده می‌فرماید:
«أُحِلَّ لَكُمْ صَیدُ الْبَحْرِ وَ طَعامُهُ مَتاعاً لَكُمْ وَ لِلسَّیارَةِ وَ حُرِّمَ عَلَیكُمْ صَیدُ الْبَرِّ ما دُمْتُمْ حُرُماً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذی إِلَیهِ تُحْشَرُونَ»
«صید دریا و طعام آن براى شما و كاروانیان حلال است؛ تا (در حال احرام) از آن بهرهمند شوید؛ ولى ما دام كه محرم هستید، شكار صحرا براى شما حرام است؛ و از (نافرمانى) خدایى كه به سوى او محشور مىشوید، بترسید!»
در تفسیر آیه قبل گذشت كه این آیات صدور قوانین و دستوراتی از ناحیه‌ی خدای سبحان برای مؤمنین است.
اولین نكته قابل ذكر آن است كه هیچ بنده‌ای حتی مؤمن نباید به خود اجازه دهد تا در پیش‌گاه خداوند سبحان ابراز وجود كند، و نظراتی مخالف شرع بیان دارد. اصلاً حق اجتهاد برای كسی نیست مگر تنها كسانی كه تفقه در امر دین دارند، و از جهت علمی تا درجه اجتهاد به پیش رفته‌‌اند. تنها مجتهد است كه اجازه دارد بر مبنای منابع شریعت اعلام دارد استفاده از كدام صید حلال و كدام صید حرام است. اوست كه میگوید: صید از صحرا، حرام و صید از دریا، حلال است؛ مجتهد محدوده‌ی منع و جواز امور را مشخص می‌كند.
اگر هر كسی به غیر از او قدم در این ورطه بگذارد نه تنها خود هلاك می‌شود، بلكه دیگران را با خود به هلاكت می‌كشاند.
«أُحِلَّ لَكُمْ صَیدُ الْبَحْرِ وَ طَعامُهُ مَتاعاً لَكُمْ وَ لِلسَّیارَةِ وَ حُرِّمَ عَلَیكُمْ صَیدُ الْبَرِّ ما دُمْتُمْ حُرُماً»
صید بحری و بری
باید توجه داشت هر گاه حكم به حلیت امری شود نباید موارد ممنوع نیز حلال شمرده شوند، حرام شریعت، تا قیامت حرام است.
نباید چنین پنداشت كه اگر امری مجاز شد، سایر موارد ممنوعه نیز با آن مجاز می‌شود. در اصطلاح علم منطق عبارت «لاتَقتُلوا الصید» (شكار نكنید) عام است و عبارت «أُحِلَّ لَكُمْ صَیدُ» قانون خاص است؛ زیرا این قانون تنها برای كسانی است كه زمان احرام از دریا عبور می‌كنند، و شامل همه نمی‌شود.
اهل منطق می‌گویند: این مخصص عام را تخصیص می‌زند و حكم صید دریایی را استثناء می‌كند.
اهل عرفان، صید بری را امری می‌دانند كه بنده، خود را در انجام آن دخیل می‌داند؛ مثلاً بنده گمان كند فلان مطلب علمی به‌دست آورده زحمت خود اوست، یا انجام فلان خیرات تنها بواسطه‌ی او صورت گرفته است.
در خدمت مولی منیتی نباید باقی بماند
مفسرین می‌گویند: بر بنده حرام است كه چون در خدمت مولی حاضر شود، بر منیت خود چشم نپوشد. «حُرِّمَ عَلَیكُمْ» یعنی بر شما حرام است كه در مقابل سلطان از فقیر حرف بزنید، امّا اگر بنده چون چشم بر منیت خویش ببندد، و نور حق را حاكم بر خود ببیند، و قدم در دریای معرفت الهی بگذارد، و در آن دریا تنها خدا را ناخدا و كشتیبان بداند، صید بر او حلال می‌شود. به عبارتی چون انجام خیرات را به خدا نسبت دهد خیرات برایش ماندگار می‌شود؛ زیرا در این زمان خدا در نگاه او فاعل و همه كاره است، و چون كار را به خدا واگذار كند استفاده از همه توفیقات و همه‌ی عنایات بر او حلال می‌شود. البته نه تنها این رزق بر او حلال می‌گردد، بلكه روحش با این توفیقات ارتزاق می‌كند، و هر سالكی كه با او در این مسیر حركت كند می‌تواند از این روزی حلال ارتزاق كند.
قرآن می‌فرماید: اگر شما مسافر كشتی طریقت هستید از رزق بحری استفاده كنید و سایر مسافران را نیز به این رزق دعوت نمایید؛ امّا زمان استفاده از روزی‌ها، به دیگران اعلام كنید این رزقی است از سوی خدای سبحان است و من در آن هیچ نقشی ندارم.
این نگاه به صید بحری، سبب می‌شود تا برای سایر مسافرین كشتی طریقت ایجاد انگیزه شود؛ زیرا این صید، توفیقی از سوی محبوب برای آن‌هاست. هر یك از شما كه توفیق چنین فضلی از سوی خداوند را یافتید، باید چنان عمل كنید كه دیگران مجذوب خدایی شوند كه این توفیقات را نصیب شما كرده است. آنان نیز باید از آب معارف الهی چندان بنوشند كه منیت‌هایشان شسته شود، و آنچه بر ایشان باقی می‌ماند فقط خدای باقی باشد.
همگان از فیض رحمانی برخودار هستند
آیه میگوید: صید بحری هم بر شما كشتی‌نشینان دریای معرفت، حلال است و هم بر كسانی كه هنوز گرفتار عالم ماده‌اند. شاید با بهره بردن از این طعام معرفتی، آنان نیز مشتاق دریای معرفت الهی گردند. اگر خداوند صید بحری را بر همگان حلال می‌كند، از آن روست كه می‌خواهد تا همگان از فیض رحمانی برخوردار شوند. اگر كسی قصد حضور در حریم حق را كرده است، نباید دست خالی و بدون روزی معرفتی باز گردد.
خداوند میگوید: صید بحری هم بر شما حلال است و هم بر مسافران خشكی. اگر شما از آب معرفت به آنان بنوشانید، و علم نافع دراختیار‌شان بگذارید، آنان نیز چون شما از منیت‌هایشان فاصله می‌گیرند. آنان هنوز خدایی كه شما می‌شناسید، نمی‌شناسند. آنان هنوز در انجام خیرات خود را مؤثر می‌دانند، و خوبی‌ها را به خود نسبت می‌دهند، و در انجام بندگی بر توان خویش تكیه می‌كنند.
خدابینی نشانه عاشق
قرآن میگوید: «حُرِّمَ عَلَیكُمْ» بر شما حرام است كه سخن از عاشقی بگویید، در حالی‌که هنوز چشم به خود دوخته باشید، پس با روزی‌های معرفتی از خودبینی رها شوید. از امام رضا علیه‌السلام سؤال می‌شود چرا اول اذان الله اكبر است و آخرش لااله الا الله. حضرت می‌فرماید: برای این كه خدای سبحان اراده كرده اول و آخر هر كاری خود اوست، اول اذان الله، آخر آن هم الله. [1] پس «حرام است كه خودبین باشید».
این نگاه زیبا به اذان باید در كل زندگی جریان پیدا كند، یعنی در هیچ خیری بنده نباید خودبین باشد بلكه در هر حال خدابینی وظیفه اوست.
«هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْباطِن» [2] شروع اوست، پایان هم اوست، ظاهر اوست و باطن هم اوست این نگاه شایسته بندگی است.
اگر در دریای شریعت قرار گرفتید، باید با تمام توان حركت كنید، و آنچه نصیب شما می‌شود لطف خداست.
آن كس كه در دریای شریعت قرار می‌گیرد غرق اجرای احكام شرع می‌شود، و این غرق شدن سبب می‌شود كه منیت‌ها جایی برای خودنمایی پیدا نكنند. مفسرین می‌گویند: امّا آن كس كه در خشكی و یا بر ساحل دریای شریعت جای گیرد هنوز به دریا نرسیده است باید تلاش كند.
«وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذی إِلَیهِ تُحْشَرُونَ»
قرآن در ادامه میگوید: «وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذی إِلَیهِ تُحْشَرُونَ»، پرهیز كنید از این كه در مقابل نظر شریعت نظری از سوی خود مطرح كنید. تقوا كنید از اینكه خدا را سپر خود نكنید، اگر خدا سپر شما باشد از هر نوع ضرری از سوی دیگران و همچنین از نفسانیات خود در امان خواهید ماند.
پیام‌های آیه
- حلال بودن صید بحری دلیل بر آن نیست كه شما اجازه هر صیدی را به خود بدهید.
- اگر روزی‌های معرفت الهی بر كسی حلال شد، برای او شایسته است تا دیگران را از آن روزی‌ها برخوردار كند.
- آن كس كه بر كشتی معارف الهی می‌نشیند، همه چیز در نظر او «هوالاولُ و الاخر» است.
- «وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذی إِلَیهِ تُحْشَرُونَ» ای مؤمنین! پرهیز كنید از این كه صید‌تان صید بری باشد، صیدی كه در آن صید، فاعل را خود بدانید.
- «وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذی إِلَیهِ تُحْشَرُونَ» از كسالت پرهیز كنید. از اینكه در دریای معرفت باشید و چشم به دنیا داشته باشید تقوا كنید؛ و پرهیز كنید از اینكه در دریای علم شناور باشید امّا موانع صید شما را متوقف كند.
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] عیون اخبارالرضا، ج 2، ص 105 و 106
[2] سوره مبارکه حدید، آیه 3
