خداوند در آیه ۹۷ سوره مریم می‌فرماید:
«فَإِنَّمَا یسَّرْنَاهُ بِلِسَانِكَ لِتُبَشِّرَ بِهِ الْمُتَّقِینَ وَتُنْذِرَ بِهِ قَوْمًا لُدًّا»
«پس همانا قرآن را بر زبان تو آسان ساختیم تا پرهیزكاران را به وسیلۀ آن بشارت دهى و مردم ستیزه‌جو را بدان هشدار دهى.»
«لُدًّا» جمع «الد» به‌معنای لجوج و معاند.
آسانی کلام الهی
- خداوند سبحان کلام خود را به‌صورت آسان بیان میکند تا مخاطب بدون موانع از کلام الهی بهره‌مند شود و حقایق پیام را دریافت کند.
- پیامبر، وسیلۀ آسان کردن کلام الهی است؛ بنابراین انسان برای دریافت محتوای کلام الهی باید وساطت پیامبر را پذیرا باشد و درمقابل مقام رسالت خضوع و خشوع تام داشته باشد، باور کند که مجرای دریافت پیام حق فقط پیامبر است و می‌تواند با وساطت پیامبر از موانع فهم قرآن عبور کند و به حقایقی دست یابد؛
- «انّما» از ادات حصر است؛ یعنی آسانی کلام الهی تنها به‌وسیلۀ پیامبر صورت می‌گیرد؛ و بهواسطۀ پیامبر، درک کلام الهی برای مستمع آسان میشود:
«وَلَقَدْ یسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّكِرٍ»[1]
«و همانا ما قرآن را براى تذكّر (و پندپذیرى)، آسان ساختیم، پس آیا پندپذیرى هست؟»
رابطه خوشی دائم با توانمندی
مفسری می‌فرماید: «تُبَشِّرَ» فعل مضارع است و افادۀ حال و آینده میکند؛ یعنی از طریق قرآن با وساطت پیامبر بشارتی دائمی در اختیار متقین قرار می‌گیرد؛ از این رو، متقی دائماً حال خوشی دارد. گویا پیام‌رسان وجودش را که باز میکند؛ پیام خوشی‌آفرین دریافت میکند.
متقی در زندگی، علی الدوام الطاف الهی را نظاره‌گر است و مشاهدۀ این الطاف برای او شادمانی غیر قابل تصوری ایجاد میکند. این شادمانی موجب توانایی متقی در عرصۀ عمل میشود.
اگر انسان مرتب خبرهای ناخوش بشنود، خودبهخود ضعف فکری و جسمی و اخلاقی بر او عارض میشود، در نتیجه توانمندی‌اش کاهش می‌یابد؛ اما بالعکس شنیدن خبرهای خوش، انرژی‌دهنده است و توانایی فرد را تقویت میکند؛ به همین جهت متقی چون با وساطت پیامبر دائم اخبار خوش دریافت میکند، در انجام وظیفه بسیار توانمند است. البته قابل ذکر است که دریافت اخبار خوش برای متقی از طریق قرآن صورت می‌گیرد.
موج قرآن در زندگی، انسان را شاداب میکند و جدایی از غم و غصه‌ها را به‌همراه دارد. از طریق قرآن جهان‌بینی نصیب بنده میشود.
تقوا، کُد دریافت بشارت
ابتدای پیام الهی بشارت به متقین است. پیامبر، مبشر و بشارت‌دهندۀبه متقین است، نه عموم مردم. هر کسی که پیام حق را دریافت میکند، با بشارت حق مواجه نمی‌شود؛ بلکه پیام، مخصوص افرادی است که پرهیز از تعلقات، پرهیز از فراق خداوند، پرهیز از گستاخی و جسارت و هرگونه افکار و رفتار نابه‌هنجار دارند. در این صورت پیام خداوند بشارتی است که آنان را با گنجینۀ الطافی که خداوند متعال در فطرت‌شان پنهان کرده است، آشنا میکند و متوجه گنج‌نامه بودنِ وجودشان می‌شوند. خداوند انواع کمالات را بالقوه در درون آنان قرار داده است و به‌وسیلۀ دریافت پیام حق، استعدادهای بالقوه در آنان به فعلیت و ظهور می‌رسد.
قرآن دائماً برای متقین خبر خوش دارد. به اندازه‌ای که فرد متقی باشد، به مجرد قرار گرفتن در محضر حق، با بشارات فراوانی آشنا میشود.
قرآن برای متقی پیک خوش‌خبری است که خبر سلوک، خبر گذر از موانع، خبر وصال، خبر درجات و خبر ثبات در مقامات معنوی را به او می‌دهد.
برای دریافت بشارتهای قرآنی، انسان باید امتثال اوامر و نواهی الهی را به‌عنوان حداقل تقوا، داشته باشد که در این صورت باب دریافت بشارات برای او گشوده میشود.
امکان رشد با بشارت
فرد متقی با هر بشارتی، امکان ارتقاء و رشد بیشتری را می‌یابد؛ به همین جهت مسیر زندگی او مملو از بشارت و کمالات خاص است که در قیامت هم این بشارت به منصۀ ظهور می‌رسد.
«هَٰذَا الَّذِی رُزِقْنَا مِنْ قَبْلُ»[2]
«این همان است كه قبلًا نیز روزى ما بوده است.»
بهشت دنیوی متقی همان بشارتی است که پیامبر در اختیار او قرار می‌دهد؛ چرا که او بدون پیامبر در محضر قرآن قرار نمی‌گیرد و در هر مرحله‌ای از پیامبر، پیام جدیدی رادریافت میکند.
زندگیِ مملو از بشارت
زندگی متقین بسیار خوش است؛ چون مملو از بشارت است. بشارت پیامبر که در قلۀ صدق قرار دارد باعث میشود که متقی از استعدادهای خود، کمال استفاده را داشته باشد.
به‌میزان تقوا زندگی دنیوی انسان بهشت و شاد میشود؛ زیرا می‌یابد که خمیرمایۀ انواع کمالات را خداوند در وجود او به ودیعه گذاشته است؛ درنتیجه احساس کمبود ندارد.
البته لازم به تذکر است که بشارت را اهل تقوایی دریافت می‌کنند که ثبات در تقوا دارند؛ چون «متقی» بر وزن اسم فاعل حاکی از ثبوت تقوا در فرد است. وقتی تقوا برنامۀ دائمی انسان شد، همۀ روزگار فرد به خوشی سپری میشود که واسطۀ دریافت این خوشی، وجود مقدس پیامبر اکرم است.
ثمرۀ تقوا
تقوا، مانع توجه تام به امور مادی زندگی میشود و افق نگرش انسان را متعالی میکند و چشم او را به‌سوی امور الهی و معنوی خیره می‌سازد؛ از این رو با تمام وجود می‌یابد که استعدادها بهواسطۀ پیامبر رشد می‌یابند؛ پس زندگی متقی مملو از شادابی و نشاط است و زندگی تکراری ندارد. از آنجا که هر پرهیزی موجب عبور از موانع میشود، متقی کمالات جدیدی را در گنجینۀ وجودی خود کشف میکند.
در سوره مزمل آیه ۵ خداوند می‌فرماید:
«إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیكَ قَوْلًا ثَقِیلًا»[3]
«همانا ما سخنى سنگین و گرانمایه بر تو القا خواهیم كرد.»
قول ثقیل، یعنی کلام وحی دارای عمق و محتواست و گران‌قدر و ارزشمند است. قول ثقیل برای هاضمۀ متقین بسیار جذاب است و سنگینی این قول مانع دریافت نمی‌شود. تقوا چنان قدرتی به انسان عطا میکند که کلام ثقیل را با تمام جزئیاتش قابل درک میکند. گویا قوۀ ادراکه و فهم انسان را ارتقاء و افزایش می‌دهد و با کلام وحی آشنا میشود. خداوند سبحان با وساطت پیامبر، کلام الهی را برای همه آسان میکند و فرد متقی دریافت این آسانی را دارد؛ اما بقیه از این دریافت بی‌بهره‌اند.
انواع بشارتهای قرآنی
سوالی که فکر متعلم را به‌خود مشغول میکند آن است که متقین از طریق قرآن چه بشاراتی را دریافت می‌کنند؟
۱. بشارت قبول:
«إِنَّمَا یتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ»[4]
«خداوند، تنها از متّقین قبول مى‌كند.»
۲. بشارت رزق من حیث لا یحتسب؛
۳.بشارت گشایش و عبور و گذر از بحران‌ها:
«وَمَنْ یتَّقِ اللَّهَ یجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا»[5]
«و هركس كه از خدا پروا كند، خداوند براى او راه بیرون شدن و رهایى (از هر گونه مشكل) را قرار مى‌دهد.»
۴. بشارت آسان شدن سختی‌ها:
«سَیجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ یسْرًا»[6]
«به زودى خداوند پس از سختى، آسانى و فراخى پدید مى‌آورد.»
«فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یسْرًا»[7]
«با هر سختى آسانى است.»؛
۵. بشارت محبوب شدن خود متقین در میان زمینی‌ها و آسمانیان:
«إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَیجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَٰنُ وُدًّا»[8]
«همانا كسانى كه ایمان آورده و كارهاى شایسته انجام داده‌اند به زودى خداى رحمان براى آنان محبّتى (در دلها) قرار مى‌دهد.»
۶. بشارت تسخیر:
«سَخَّرَ لَكُمْ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ»[9]
«آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است، همه از اوست كه براى شما رام نمود.»
۷. بشارت مورد شفاعت قرار گرفتن و حتی شفیع شدن خود فرد. بشارتی عظیم که متقی مورد شفاعت اولیایی الهی قرار می‌گیرد و خدا او را به مقام شفاعت میرساند؛
بنابراین تقوا سببی برای دریافت بشارات قرآنی است؛ اما تقوای قلیل، مانع دریافت بشارتهای الهی میشود. هر یک از این بشارت‌ها، توانمندی مضاعفی در متقین ایجاد میکند.
ترک ارتباط با پیامبر، مانع بزرگ برای دریافت پیام های الهی
مهم‌ترین مانع برای نیافتن مفاهیم قرآنی، ترک ارتباط با پیامبر است. یک طرف حبلِ قرآنی به دست پیامبر است به همین جهت برای درک مفاهیم قرآنی باید به حلقۀ نبوی متصل شد. آسان شدن کلام وحی از مصادیق رحمةٌ للعالمین بودن پیامبر است. از آنجا که وجود پیامبر رحمت خاصی برای جهانیان است؛ از مهم‌ترین جلوه‌های رحمت او، ادراک مفاهیم قرآنی است.
مراتب تقوا
تقوا مراتب مختلفی دارد:
۱. پرهیز از اعمال صوری ناصحیح؛
۲. پرهیز از خلقیات نامناسب؛
۳. پرهیز از امور غیرالهی؛ یعنی تمام توجه او به این نکته است که ذرهای شرک در زندگی او ظهور و بروز نداشته باشد.
به‌میزانی که فرد از تقوا برخوردار باشد؛ به همان میزان از حقایق قرآنی بهره‌مند میشود.
فرد متقی چون هر روز بشارت جدیدی را از طرف خداوند سبحان دریافت میکند، در مسیر سلوک دائماً در حال حرکت است و زندگی برای او تکراری نیست و در این جایگاه هر روز دریافت پیام جدیدی را دارد: «فِی کُلّ جدیدٍ لِذَّةٍ»
نابودی سرمایۀ فطرت با مخالفت با پیامبر
رسالت پیامبر فراگیر است و حضرت برای همۀ مردم به رسالت مبعوث شده است؛ اما گروهی خود را در مقابل پیامبر قرار می‌دهند و از بشارتهای قرآنی بی‌بهره‌اند. گرچه وجود پیامبر برای آنان رحمت است؛ اما از ناحیۀ حق با هشدارهای جدی مواجه می‌شوند. آنان با این مقابله، سرمایۀ فطرت خود را در معرض زوال و نیستی قرار می‌دهند و برای خود ورشکستگی را انتخاب می‌کنند.
انذار پیامبر برای این گروه از سر لطف و محبت است تا از باقی‌ماندۀ دارایی خود کمال استفاده را داشته باشند و مانع نابودی و سوخت سرمایۀ انسانی خود شوند.
پیام پیامبر همگانی است؛ اما عده‌ای که در مقابل پیامبر قرار می‌گیرند، خصومت با پیامبر را اظهار می‌کنند. پیامبر برای همین خصماء هشدارهای لازم را دارد تا از این انذارها متنبه شوند و از خصومت دست بکشند.
انواع دریافت‌کنندگان پیام الهی
انسان از این آیه آموزش می‌گیرد که مردم سه دسته‌اند:
۱. متقین که بشارتهای الهی را دریافت می‌کنند؛
۲. خصماء قرآن و پیامبر که تا اندازه‌ای با قرآن آشنا می‌شوند؛
۳. گروهی که در اثر مغفرت الهی، می‌توانند دریافت‌کنندۀ بشارت باشند:
«وَآخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا صَالِحًا وَآخَرَ سَیئًا عَسَى اللَّهُ أَنْ یتُوبَ عَلَیهِمْ ۚإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ»[10]
«و (از اعراب) دیگرانى هستند كه به گناهان خویش اعتراف كرده‌اند، كار خوب و بد را به هم آمیخته‌اند. امید است خداوند توبۀ آنان را بپذیرد (و لطف خویش را به آنان بازگرداند). همانا خداوند، آمرزنده و مهربان است.»
جایگاه ویژه متقین
معرفه بودن «المتقین» بر جایگاه ویژۀ آنان دلالت دارد و نکره بودن«لُدّاً» به‌دلیل جایگاه پست خصمای قرآن است. وظیفۀ هر انسان الهی معرفی خوبان عالم است، هر چقدر خوبان پررنگ‌تر معرفی شوند؛ خودبهخود تبلیغ صحیح‌تری صورت می‌گیرد و جامعه در مسیر صحیح گام بر می‌دارد.
تاریخ جلسه: 1401/1/27 – جلسه چهل و هشتم
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[2] سوره بقره آیه 25 .
[3] سوره مزمل آیه 5 .
[4]. سوره مائده آیه 27 .
[9]. سوره جاثیه آیه 13 .
[10] سوره توبه، آیه 102 .
