زیارت آل یس – «السَّلاَمُ عَلَيْكَ حِينَ تُصَلِّي وَ تَقْنُتُ»
«السَّلاَمُ عَلَيْكَ حِينَ تُصَلِّي وَ تَقْنُتُ»
«سلام بر تو آن‌گاه که نماز می‌گزاری و قنوت می‌گیری.»
انواع تفسیر آیات
تفسیر حقایق قرآن و شرح و بیان احکام به دو صورت انجام می‌شود:
- به‌وسیله زبان و گفتار؛
- به روش عملی و تطبیقی.
امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه طبق دعای «اَللَّهُمَّ عَرِّفْنِي نَفْسَكَ»[1] معرفی شده‌است؛ بنابراین انسان قبل از ورود به این دنیا روز عرفه‌ای در عالم اَلَست داشته است که در آن، معارفۀ امام و مأموم صورت گرفته است. معرف این مراسم، ذات احدیت بوده است؛ به همین دلیل انسان در مقام شکر در قنوت خود خواستار «رَبَّنَا لاَ تُزغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنَا»[2] است تا در هیچ شرایطی از امام زمان خود، به غیر، متمایل نشود و در محبت و عشق به امام زمان همواره ثابت‌قدم باشد:
«اَللَّهُمَّ لاَ تُغَيِّبْنِي عَنْ مَنَازِلِ اَوْلِيَائِكَ»
«خدایا! مرا از جایگاه اولیاء خود غایب نکن»
منتظر واقعی از خداوندسبحان درخواست دارد که هیچ‌گاه از حضور در محضر امام غائب نباشد و حضور و شهود امام را در هر زمان و هرمکان ناظر باشد.
نماز پرچم دین
نماز پرچم دین و نردبان عروج به مقام عبودیت است که مایۀ تقرب به خدای سبحان می‌شود:
«الصَّلاةُ قُربانُ كُلِّ تَقِيٍّ»[3]
نماز عمل صالح و صاعدی است که دیگر اعمال را بالا می‌برد:
«فَإِنْ قُبِلَتْ قُبِلَ مَا سِوَاهَا»[4].
«اگر (نمار) پذيرفته شد ساير اعمالش هم پذيرفته مى شود»
امامان هدایت که راهنمایان وصول به قرب حق‌اند بر اقامۀ این عمل مهم همت گمارده‌اند. نماز پیامبر و ائمه علیهم‌السلام علاوه بر صورت عبودیت، کلاس درسی ارزشمند از معارف الهی است که صدر تا ذیل آن مدرسۀ توحید است.
انسان کامل مظهر فیض خداوند
انسان کامل مظهر فیض خداوند است و تمام موجودات به‌واسطۀ ایشان، از انوار الهی فیض می‌برند:
«بِبَقائِهِ بَقِيَت الدُّنْيا وَ بِيُمْنِهِ رُزِقَ اَلْوَرِيُّ وَ بِوُجُودِهِ ثَبَتَتِ الارْضُ وَ اَلسَّمَاء»[5]
«به واسطه وجود مقدس او دنیا باقی است و به برکت او مخلوقات روزی می خورند و به واسطه او آسمان و زمین پابرجا است. »
امام عصر مظهر اسم اعظم الهی و واجد تمام کمالات است که آیۀ «الَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَاتِهِمْ دَآئِمُونَ»[6] را به ظهور رسانده است. به عبارت دیگر امام دائم‌الصلاة است؛ بنابراین، سلام زائر به ایشان، سلامی دائمی است.
انسان در «السَّلاَمُ عَلَيْكَ حِينَ تُصَلِّي وَ تَقْنُتُ» خواستار نماز جماعت به امامت امام است، چراکه در آن تنها لذت توحیدی حکم‌فرماست. انعکاس نماز امام بر نماز مأموم اثر می‌گذارد و نماز او را به عروج می‌رساند
درخواست حضور در اوقات ملکوتی امام
در این فراز انسان با سلام به نماز حضرت خواستار حضور در اوقات ملکوتی امام است تا همراه با حضرت عیسی علیه‌السلام در زمرۀ مأمومین حضرت محسوب شود. بر این اساس فردی که نماز را در اول وقت اقامه کند نماز او با نماز ولیّ خدا به‌سوی خدا در صعود است.
«صلوة» از ریشۀ «وصل» از وصل بنده به مولا حکایت دارد. انسان در این فراز به تمام ارکان نماز حضرت سلام می‌فرستد. سلام به معنای دعا، بیعت، تسلیم و درود استعمال می‌شود. در این فراز با سلام به نماز حضرت، زائر خواستار انعکاس دعای امام در ارکان و اجزای نماز اوست. او با سلام، بیعت خود را با امام در نماز که نقطۀ عروج انسان است بیان می‌کند و متعالی‌شدن را می‌طلبد.
سلام به نماز حضرت و قرار گرفتن در صراط مستقیم
«صلی» به معنی قرار دادن چوب کج در آتش برای صاف شدن هم آمده است، با توجه به این معنا نماز، انحراف و افراط و تفریط‌های بنده را به اعتدال تبدیل می‌کند و با سوختن در محبت و عشق حضرت، او را در صراط مستقیم قرار می‌دهد.
با سلام به حضرت انسان خواستار اقامت در جادۀ بندگی و اعتدال است. با دعای حضرت که در جواب سلام نهفته است، امام، اذن حضور را اعلام می‌دارد. امامی که همیشه ناظر بر اعمال انسان است، در همه حالات به سلام زائر جواب می‌دهد تا او را تحت دعای خود قرار دهد:
«وَ ابْوابَ اَلدُعَاءِ اِلَيْكَ لِلصَّارِخِينَ مَفتوحَۀ»[7]
در این دعا مفتوح بودن باب ولایت اعلام شده و انسان در اوج خشوع و خضوع، با رعایت آداب بندگی به کهف ولایت راه می‌یابد.
حکایت وصل
در شام فردی به نام حسن عراقی زندگی می‌کرد که از انجام هیچ گناهی ابا نداشت. روزی در فکر عیش و نوش به مسجد اموی رفت بر منبر شخصی را دید که دربارۀ جایگاه امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه صحبت می‌کند. این شنیده‌ها انقلابی در او ایجاد کرد، سر به سجده گذاشت و درخواست کرد: «یا امام زمان می‌خواهم شما را بشناسم.» پس از آن تمام فکر و ذکر او امام عصر شد و در تمام سجده‌ها وصال امام را درخواست می‌کرد. یک روز پس از نماز مغرب دستی مهربان را بر شانۀ خود احساس کرد که فرمود: «خدا دعای تو را به اجابت رساند، من مهدی صاحب الزمان هستم.» حسن عراقی به امام عرض کرد: آیا می‌شود به خانه ما بیایید؟ امام فرمود: «فرزندم! مکانی خلوت را در خانۀ خود آماده کن.»؛ امام، هفت شبانه روز مهمان او شد. در این مدت امام به او آموزش داد که مقلد و مأموم همواره باید پشت سر امام حرکت کنند و پای خود را جای پای امام بگذارد و هیچ‌گاه از ایشان سبقت نگیرد.
اعتراف به نقصان نماز
زائر در این فراز به نقصان نماز خود اقرار دارد و معترف است که به اوج مقام عبودیت نائل نشده است؛ اما امام به او راه میانبر را آموزش می‌دهد؛ بنابراین برای ادراک مقام معنوی نماز، انسان باید به ارکان نماز امام عصر سلام گوید تا حضور قلب و نور بندگی امام بر وجود او بتابد و او را به نشاط بندگی برساند.
همچنین در این فراز زائر نگرانی خود را از پذیرفته‌شدن نماز اعلام می‌کند. او در قنوت که مهم‌ترین عمل مستحبی نماز است به خداوند عرض می‌کند:« بار پروردگارا، نماز ما را به بهانۀ نماز امام قبول فرما.»
سلام به قنوت امام و لبیک‌گویی به امام
«قنوت» در لغت به معنی فرمانبرداری و دین‌داری نیکوست. همچنین هرگونه استقامت در راه دین را «قنوت» نامیده‌اند.
قنوت در اصطلاح دعا پیش از رکوع رکعت دوم است و مشهور بین فقهای شیعه استحباب آن است؛ بنابراین مستحب است که نمازگزار در تمام نمازها قنوت را داشته باشد. شیخ صدوق قنوت را سنت واجب شمرده است.
ابوذر غفاری از حضرت پیامبرصلی‌الله‌علیه‌وآله پرسید کدام نماز برتر است؟ حضرت فرمود: «آن که قنوتش طولانی‌تر باشد.»
سزاوار است که شیعیان و دوستان اهل بیت عصمت و طهارت در تمامی قنوت‌ها پیش از هر خواسته‌ای بر تعجیل در ظهور امام عصر اهتمام داشته باشند.
انسان در سلام به قنوت امام، لبیک، درود و تسلیم خود را اظهار می‌کند. او درخواست دارد که: مولای من! احتیاج و نیاز شدید به دعای شما در قنوت نمازتان دارم، تا دنیا و آخرت مرا تحت پوشش قرار دهد. از آن جاکه قنوت، زمان اظهار خضوع و ذلت بنده است، انسان اوج فقر خود را به امام ابراز می‌کند و آداب خضوع و خشوع حقیقی را از امام خواستار است تا در ظاهر و باطن، تسلیم محض امام باشد.
به تیغم گر زند دستش نگیرم
و گر تیرم زند منت پذیرم
بارش خیرات در سلام به قنوت امام
زائر در واقع طی این سلام التماس دعای خود را به امام بیان می‌کند و امید دارد که لحظه به لحظه مشمول دعای آن حضرت قرار گیرد؛ در نتیجه انواع خیرات و برکات در زندگی او همواره بارش می‌یابد.
زائر در قنوت خود زمزمۀ: «وَ اذْكُرُونِي عِنْدَ رَبِّكُمْ »[8] دارد تا با دعای امام از طیف مشرکین و منافقین جدا شود و با عنوان مؤمن، رحمت و مغفرت خداوند شامل او شود.
سلام به قنوت امام و درخواست آموزش دعا
در این فراز زائر با سلام به انسان کامل بیان می‌کند که خواستار آموزش دعای کامل است تا نحوۀ دعا کردن را فرا گیرد؛ چراکه گاهی انسان سالیان متمادی برای امری دعا می‌کند که در نهایت او را به عبودیت نمی‌رساند؛ اما با سلام به هنگام قنوت حضرت از امام عاجزانه نحوۀ دعا کردن را طلب می‌کند تا تربیت نفس، تخلق به اخلاق الهی و اتصاف به صفات کریمه برای او صورت گیرد؛ زیرا انسان کامل به اذن حق در آغاز و انجام تکوین و تشریع سهم به‌سزایی دارد و انعکاس دعای حضرت، انسان را به مقام متعالی می‌رساند.
«برداشتی آزاد از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] – مهج الدعوات، ص332: دعای معرفت:
«اللَّهُمَّ أَنْتَ عَرَّفْتَنِي نَفْسَكَ وَ عَرَّفْتَنِي رَسُولَكَ وَ عَرَّفْتَنِي مَلَائِكَتَكَ وَ عَرَّفْتَنِي نَبِيَّكَ وَ عَرَّفْتَنِي وُلَاةَ أَمْرِكَ. اللَّهُمَّ لَا آخُذُ إِلَّا مَا أَعْطَيْتَ وَ لَا وَاقِىَ إِلَّا مَا وَقَيْتَ. اللَّهُمَّ لَا تُغَيِّبْنِي عَنْ مَنَازِلِ أَوْلِيَائِكَ وَ لَا تُزِغْ قَلْبِي بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنِي. اللَّهُمَّ اهْدِنِي لِوَلَايَةِ مَنِ افْتَرَضْتَ طَاعَتَهُ»
«خداوندا! تو خودت را به من شناساندی، فرستاده‌ات را، فرشتگان را، پیامبرت را و صاحبان امرت را به من معرفی کردی. خدایا! غیر از آن چه تو عطا کنی، چیز دیگری را نمی‌گیرم (یعنی معرفت و شناخت را از سرچشمه ناب قرآن و اهل بیت دریافت می‌کنم). هیچ نگهدارنده‌ای نیست، مگر آن که تو او را نگهداری. خدایا! مرا از جایگاه اولیاء خود غایب نکن و پس از این که مرا هدایت کردی، منحرف مگردان.»
[2] سوره آل عمران، آیه 8 « پروردگارا! دل هایمان را پس از آنکه هدایتمان فرمودی منحرف مکن»
[3] الکافی، ج3، ص، 265
[4] فلاح السائل، ج 1، ص 127
[5] مفاتیح الجنان، دعای عدیله
[6] سوره معارج، آیه 23
[7] فرازی ازدعای ابوحمزه
[8] زیارت وداع با ائمه علیهم السلام
