«وَ الْمَثَلِ الْأَعْلَى»
«(سلام بر حضرات معصومین که) مثل الاعلی هستند»
«مَثَل» به معنای مانند، صفت، شبیه، نظیر، حجت و نمونه است
«اعلی» بالاتر، بلندتر و برتر معنا شده است.
خداوند متعال حضرات معصومین را از جهت دارا بودن مقام رفیع انسانیت و تمام مراتب فضائل و کمالات نفسانیه و صفات عالی از دیگران ممتاز کرده و آنها را برترین نمونه‌‌ی خلقت برای بشریت قرار داده است و چون از هر جهت نمونه هستند به عنوان مثل الاعلی معرفی شده‌اند.
تعابیر مختلف واژه مَثَل
- مَثَل يا مثال معمولاً برای فهماندن و نشان دادن یا روشن کردن امری به كار مي‌رود که از ذهن و فهم شنونده به دور باشد.
- گاهی اوقات مَثَل به معنای صفت است. مؤید این مطلب آیه‌ی ۲۹ سوره‌ی مباركه‌ی فتح است که خدا فرمود: «…مَثَلُهُمْ فِي التَّوْراةِ…» یعنی صفت آنها چنین است.
مَثَل چیزی است که یک شأنیت و جایگاه فوق العاده‌ای داشته باشد وقتی به معصومین عرض می‌کنیم شما مثل الاعلی هستید یعنی در نظام عالم شما بالاترین شأن و جایگاه را دارید و شما برترین مخلوقات خلقتید.
- مَثَل به معنای نمونه نيز به کار رفته است. یعنی شما برترین نمونه‌های خلقت هستید حتی در عالم مجردات، زیرا برترين‌های عالم زیر نظر شما نمونه شدند و به اذن شما به اين جايگاه نائل آمده‌اند.
شما حضرات معصومین برترین نمونه‌های مظاهر صفات عالیه خدای تعالی هستيد برترین مثالها را خداوند برای شما بزرگواران بيان كرده است.
قرآن در سوره مباركه نور می‌گويد:
«اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكاةٍ فيها مِصْباحٌ الْمِصْباحُ في زُجاجَةٍ الزُّجاجَةُ كَأَنَّها كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَكَةٍ زَيْتُونَةٍ لا شَرْقِيَّةٍ وَ لا غَرْبِيَّةٍ يَكادُ زَيْتُها يُضيءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ نُورٌ عَلى نُورٍ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ يَشاءُ وَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ لِلنَّاسِ وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَليمٌ»[1]
«خداوند نور آسمانها و زمين است. مثل نور خداوند همانند چراغدانى است كه در آن چراغى (پر فروغ) باشد، آن چراغ در حبابى قرار گيرد، حبابى شفاف و درخشنده همچون يك ستاره فروزان، اين چراغ با روغنى افروخته مىشود كه از درخت پربركت زيتونى گرفته شده كه نه شرقى است و نه غربى (روغنش آن چنان صاف و خالص است كه) نزديك است بدون تماس با آتش شعلهور شود. نورى است بر فراز نورى و خدا هركس را بخواهد به نور خود هدايت مى‌كند، و خداوند به هر چيزى داناست.»
از امام صادق (ع) در مورد آیه‌ی مذکور روايتی داريم كه حضرت فرمودند:
«هُوَ مَثَلٌ ضَرَبَهُ اللَّهُ لَنَا»[2]
«این آیه مَثَلی است که خدای سبحان برای ما زده است»
امام سجاد (ع) می‌فرمايد:مَثَل ما در کتاب الهی آورده شده است… .
«مَثَلُنَا فِي كِتَابِ اللَّهِ كَمَثَلِ مِشْكَاةٍ فَنَحْنُ الْمِشْكَاةُ وَ الْمِشْكَاةُ الْكُوَّةُ فِيها مِصْباحٌ وَ الْمِصْباحُ فِي زُجاجَة…»۳[3]
اگر ما مقام معصومین را به عنوان مَثَل الاعلی بشناسیم از طریق آنها به توحید خالص راه مي‌يابيم. وجود مبارک معصومین و حقیقت علوی‌شان مشابه و مانندی در عالم ندارد و هر چه بيشتر به حقیقت مَثَل الاعلی بودن آنها پی ببریم در مسیر انسانیت و کمال، بیشتر قدم نهاده‌ايم.
مَثَل الاعلی برای انبياء الهی
فراز مَثَل الاعلی به دنبال « وَرَثَةِ الْأَنْبِيَاءِ » آمده است. قطعاً كنار هم قرار گرفتن اين دو فراز بی‌ربط به يكديگر نمي‌باشند. ممكن است گفته شود شما حضرات معصومين، مَثَل الاعلی براي انبياء الهی هستيد. شما از نظر كمالات سرآمد انبياء پيشين هستيد و هركس كه قصد مثال زدن صفتی از انبياء را داشته باشد می‌تواند از شما ياد كند چون شما وارث تمام خوبيها و كمالات انبياء پيشين هستید.
ظاهر و باطن بر زیباترین وجه خود
در ادامه‌ی بحث بايد گفت: ظاهر و باطن حضرات معصومین بر زیباترین وجهی که خداوند اراده كرده آفریده شده است و این نمونه‌ای از مثل الاعلی بودن حضرات معصومین است.
خداوند سبحان چون اراده كرد قدرت خويش را به نمايش بگذارد وجود نوری شما را به زمينيان عرضه كرد، از اين رو شما برای پروردگار خويش مَثَل الاعلی هستيد، چشم‌ها از ديدن ذات و صفات حضرت حق ناتوان است در حاليكه شما بزرگواران مظهر اسماء و صفات حضرت حق‌ايد.
خداوند سبحان می‌گويد:
«…لَهُ الْمَثَلُ الْأَعْلى فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ الْعَزيزُ الْحَكيمُ»[4]
«… براى اوست توصيف برتر در آسمانها و زمين و اوست توانمند و حكيم»
شما مَثَل الاعلايی هستيد كه قرآن از آن سخن می‌گويد.
ـ در اصول کافی از قول ابی‌بصیر نقل شده است که روزی خدمت پیامبر (ص) بودیم، علی (ع) وارد شد. پیامبر (ص) فرمود:
«إِنَّ فِيكَ شَبَهاً مِنْ عِيسَى بْنِ مَرْيَمَ لَوْ لَا أَنْ تَقُولَ فِيكَ طَوَائِفُ مِنْ أُمَّتِي مَا قَالَتِ النَّصَارَى فِي عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ لَقُلْتُ فِيكَ قَوْلًا لَا تَمُرُّ بِمَلَإٍ مِنَ النَّاسِ إِلَّا أَخَذُوا التُّرَابَ مِنْ تَحْتِ قَدَمَيْكَ يَلْتَمِسُونَ بِذَلِكَ الْبَرَكَة …»[5]
«همانا در تو شباهتی از عیسی (ع) است اگر چنین نبود که مردم در مورد تو گرفتار مشکل شوند که در مورد عیسی گرفتار شدند آن سخن را مطرح می کردم و مردم خاک زيرپای تو را به عنوان تبرک بر می‌داشتند.»
همه‌ی اطرافیان و همراهان عصبانی شدند که پیامبر در مورد علی (ع) چه می‌گوید. به پیامبر(ص) گفتند: خدا راضی نیست که این گونه در مورد علی (ع) سخن بگویی. آیه‌ای نازل شد «وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْيَمَ مَثَلاً إِذا قَوْمُكَ مِنْهُ يَصِدُّونَ»[6]وقتی مثل حضرت عیسی را ذکر کرد قوم تو از او رو برگرداندند و گفتند: پیامبر چه می‌گوید، در حالی که مثل الاعلای عیسی، علی (ع) است. این افراد در این مورد با تو جدال می‌كنند.»
امام، آگاه به اراده‌ی الهی
روزی حضرت امام باقر (ع) به جابر فرمود: «يا جابر، عليك بالبيان و المعاني» ای جابر! به سراغ بیان و معانی برو.
جابر پرسید؟ «ما البيان و المعانی؟» بیان و معانی چیست؟
حضرت فرمود: «امّا البيان فهو ان تعرف اللّه سبحانه لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ، فتَعبده و لا تُشرِك به شيئا، امّا المعاني، فنحن معانيه و نحن جنبه و يده و لسانه و امره و حكمه و علمه و حقّه، اذا شئنا شاء اللّه و يريد اللّه ما نريد،…» بیان یعنی خدا را بشناسی که مثل و مانند ندارد ، پس او را بپرستیم و شریکی برای او قائل نشویم. ما معانی هستیم … امر، حکم و علم حق ما هستیم وقتی ما چیزی را بخواهیم خدا می‌خواهد و آنچه را ما اراده کنیم خدا اراده می‌کند.[7]
البته حضرات معصومين چيزی را اراده نمی‌كنند مگر آنكه علم به اراده‌ی خداوند سبحان داشته باشند آنها می‌دانند كه خدا چه چيزی را اراده كرده است.
در همين جا لازم به ذكر است تا تفاوتی كه ميان امام و امام‌زادگان در برآورده كردن حاجات بندگان وجود دارد مطرح شود. ائمه‌‌ی اطهار از اراده‌ی خدا مطلعند آنچه را كه خدا می‌خواهد همان را اراده می‌كنند و خدای تعالی نيز درخواست آنها را امضاء می‌كند. اراده‌ی آنها كمترين تفاوتی با اراده‌ی حضرت حق ندارد.
اما امام‌زادگان چون از علم حضرت حق اطلاع كافی ندارند و از اراده‌ی باری تعالی كاملاً آگاه نيستند بسياری از مواقع طلب اموری را می‌كنند كه مطابقتی با اراده‌ی خداوند ندارد.
پاکسازی عقل، لازمه شناخت معصوم
حالا چون حضرات معصومین معانی هستند باید عقل بشری كاملاً پاکسازی شود تا بتوانیم ذره‌ای از حقیقت وجودی آنها را بشناسیم. خداوند متعال معصومین را به همه معرفی می‌كند حتی به شیطان! هرچه من بر نور فطرت خویش بیشتر باقی بمانم معرفی معصومین برای من نورانی‌تر و حقیقی‌تر می‌شود. اما اين شناخت براي دستيابی به مقام مثل الاعلاي آنها كافی نيست. شناخت ما مانند قطره‌ای نسبت به اقيانوس است.
امیدواریم با الطاف خفیه‌ی این بزرگواران درک و معرفت ما نسبت به مقامات والای معصومین لحظه به لحظه بیشتر گردد.
تاریخ جلسه: 88/11/7 ـ جلسه 21
«برگرفته از کلام استاد زهره بروجردی»
[1] سوره مباركه نور، آيه ۳۵
[2] بحارالأنوار، ج4، ص 17
[3] بحارالأنوار، ج23، ص311
[4] سوره مبارکه روم، آیه 27
[5] بحارالانوار، ج ۳۵، ص۳۲۳
[6] سوره مبارکه زخرف، آیه 57: «و هنگامى كه درباره فرزند مريم مثلى زده شد، ناگهان قوم تو بخاطر آن داد و فرياد راه انداختند.»
[7] مشارق أنوار اليقين في أسرار أمير المؤمنين عليه السلام ، ص286
