«صَفْوَةَ الْمُرْسَلِینَ»
«سلام بر شما ای برگزیده‌ی رسولان»
سلام بر شما ای برگزیده‌ی رسولان و ای برترین برگزیدگان برگزیده‌ی خدا، رحمت و بركات خداوند بر شما باد.
«صَفْوَة» به معنای حاصل تصفیه، خلاصه‌ی هر چیز، برگزیده و خالص است.
در فراز قبل حضرات معصومین «سُلَالَةَ النَّبِیین» نامیده شدند و در این قسمت به آنها «صَفْوَةَ الْمُرْسَلِین» می‌گوییم. قبل از آنكه به این فراز توجه كنیم باید تفاوت میان«صَفْوَة» و «سُلَالَة» را بررسی كنیم.
تفاوت میان سُلَالَة و صَفْوَة
«سُلَالَة» آن است كه چیزی برای بار اول از چیز دیگر جدا می‌شود، اما اگر از «سُلَالَة» چیزی را مجدداً جدا كنیم به آن «صَفْوَة» می‌گویند. پس به اعتبار آنكه آن عصاره‌ی بدست آمده از هر ناپاكی مبرّا و خالص می‌باشد «صَفْوَة» نام میگیرد. مثلاً وقتی پرتقال از پوست جدا می‌شود سلاله است و چون بر اثر فشردن، آب از پرتقال جدا شود صفوه نام دارد.
حضرات معصومین عصاره‌ی گل وجودی انبیاء و رسولان الهی هستند.آنها به عبارتی عطر و ثمره انبیاء الهی‌اند، از این رو همه‌ی عالم معطر به عطر وجود ائمه‌ی اطهار علیهم‌السلام است.
بررسی «صَفْوَةَ الْمُرْسَلِینَ» در زیارت وارث
اگر این فراز را در زیارت وارث بررسی كنیم شایسته است چنین بگوئیم:
در زیارت وارث می‌خوانیم: السَّلَامُ عَلَیكَ یا وَارِثَ آدَمَ صَفْوَةِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیكَ …
هریك از انبیاء و مرسلین از نوح، آدم و ابراهیم… تا پیامبر(ص) برای هدایت بشر تلاش كرده‌اند و حضرات معصومین عصاره‌ی تلاش آنها را به یكباره در هر خواهان كمالی به نمایش می‌گذارند و این تغییر آنی و لحظه‌ای بشر نشانگر صَفْوَة بودن حضرات معصومین است، زیرا شدت تأثیرگذاری از اصل و سلاله بیشتر است.
تمام عالم، آیه و نشانه ای از وجود معصوم
در جلد ۲۵ بحار الانوار ص ۲۲ در روایتی كه از قول جابربن عبدالله انصاری نقل شده آمده است:
«قُلْتُ لِرَسُولِ اللَّهِ ص أَوَّلُ شَيْءٍ خَلَقَ اللَّهُ تَعَالَى مَا هُوَ فَقَالَ نُورُ نَبِيِّكَ يَا جَابِرُ خَلَقَهُ اللَّهُ ثُمَّ خَلَقَ مِنْهُ كُلَّ خَيْرٍ ثُمَّ أَقَامَهُ بَيْنَ يَدَيْهِ فِي مَقَامِ الْقُرْبِ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ جَعَلَهُ أَقْسَاماً فَخَلَقَ الْعَرْشَ مِنْ قِسْمٍ وَ الْكُرْسِيَّ مِنْ قِسْمٍ وَ حَمَلَةَ الْعَرْشِ وَ خَزَنَةَ الْكُرْسِيِّ مِنْ قِسْمٍ وَ أَقَامَ الْقِسْمَ الرَّابِعَ فِي مَقَامِ الْحُبِّ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ جَعَلَهُ أَقْسَاماً فَخَلَقَ الْقَلَمَ مِنْ قِسْمٍ وَ اللَّوْحَ مِنْ قِسْمٍ وَ الْجَنَّةَ مِنْ قِسْمٍ وَ أَقَامَ الْقِسْمَ الرَّابِعَ فِي مَقَامِ الْخَوْفِ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ جَعَلَهُ أَجْزَاءً فَخَلَقَ الْمَلَائِكَةَ مِنْ جُزْءٍ وَ الشَّمْسَ مِنْ جُزْءٍ وَ الْقَمَرَ وَ الْكَوَاكِبَ مِنْ جُزْءٍ »
«جابر می‌گوید روزی به پیامبر(ص) عرض كردم: اولین كسی را كه خدا خلق كرد كیست؟ پیامبر (ص) فرمودند: خداوند نور نبی تو را خلق كرد، سپس از آن نور هر چیزی را خلق نمود، سپس آن نور را در مقام قرب در مقابل خویش قرار داد تا هرزمانی كه اراده كند آن نور را تقسیم كند. از یك قسمت عرش و از دیگرى كرسى و حاملین عرش و نگهبانان كرسى را از یك قسمت دیگر. قسمت چهارم را در مقام حبّ قرار داد تا موقعى كه خواست آنگاه بچند قسم تقسیم نمود. از یك قسمت قلم و از قسمت دیگر لوح و از قسمت دیگر بهشت را آفرید. قسمت چهارم را در مقام خوف نگه داشت تا زمانى كه میخواست سپس بچند قسم تقسیم نمود. ملائكه را از یك قسمت و خورشید از قسمت دیگر و ماه و ستارگان را آفرید.»
با توجه به این حدیث خداوند سبحان همه چیز را از یك تكه نور آفرید و هر چه در عالم موجود است از تشعشع همین نور قرارداد و این نور همان وجود مبارك پیامبر(ص) و حضرات معصومین است. با این توضیح همه‌ی عالم عیال پیامبر (ص) هستند و همه‌ی عالم آیه و نشانه‌ای از وجود پیامبر و ائمه اطهارند. به استناد این سخن معصوم كه :
«خُلِقَ شِیعَتُنَا مِنْ شُعَاعِ نُورِنَا»[1]
«شیعیان ما از شعاع نور ما آفریده شده‌اند»
در یك جمله باید بگوئیم حضرات معصومین، «صَفْوَة مرسلین» هستند زیرا همگی نور واحدند.
«عِتْرَةَ خِیرَةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ»
«سلام بر شما بزرگواران که عترتِ برگزیده‌ی خداوند سبحان ـ پیامبر خاتم (ص) ـ می‌باشید»
«عِتْرَة» به معنای اولاد، ذریه، عشیره، خویشاوندان نزدیك، اهل بیت است.
«خِیرَة» به معنای انتخاب شده و برگزیده می باشد.«خِیرَةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ» به این معناست كه وجود مقدس پیامبر (ص) از میان همه‌ی موجودات برگزیده‌ی خداوند سبحان است.
«عترت» به حسب لغت نیز عبارت است از اصلی كه شیء بر آن تكیه دارد و به اعتبار دیگر ستون محفوظی است كه تكیه‌گاه افراد یك فامیل می‌باشد.
حضرات معصومین نزدیكترین افراد به پیامبرند و همان طور كه پیامبر (ص) جامع مراتب كمالی انسان است، عترت او نیز در مقام امامت و ولایت برگزیده‌ی خدای تعالی هستند. آنها چون جدّ بزرگوارشان برترین و برگزیدگان پروردگارند.
عترت به معنای بوی خوش و عسل
ـ گروهی عترت را بوی خوش ترجمه كرده‌اند كه در ناف آهو قرار دارد با توجه به این معنا چنین گفته‌اند كه عترت همان بوی خوش رسالت است كه از طریق امامت ائمه اطهار به مشام خلق می‌رسد.
اهل بیت عطر رسالت را در همه‌ی عالم می‌گسترانند و هر سالكی از طریق ولایت آنها با حقیقت رسالت ارتباط برقرار می‌كند.
- اهل لغت به اعتبار دیگر عترت را آب دهان بسیار شیرین و گوارا معنا كرده‌اند و یا به تعبیری عسل دانسته‌اند. با توجه به این تعبیر كلام رسالت با شیرینی ولایت جریان می‌یابد، گویا اگر شیرینی ولایت نباشد كلام رسالت منقطع می‌گردد.
عترت، اهل بیت پیامبر (ص)
پیامبر اكرم (ص) در حدیث ثقلین فرموده‌اند:
«إِنِّی تَارِكٌ فِیكُمُ الثَّقَلَینِ كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیتِی…»[2]
« من در ميان شما دو شىء نفيس و گرانبها را بجا مى‌گذارم كه آن دو كتاب خدا و عترتم ـ اهل بيتم ـ مىباشد…»
در این روایت پیامبر (ص) عترت را اهل بیت معرفی كردند. اهل در زبان عرب به كسی گفته می‌شود كه خانه را آباد می‌كند.
حضرات معصومین چون بیت رسالت را با وساطت وجود نوری خویش آباد می‌كنند و از ویرانی و دگرگونی آن جلوگیری نموده‌اند اهل بیت رسول خدا نامیده می‌شوند.
در رابطه با معنا و كاربرد كلمه ثقل باید بگوئیم شما اهل بیت، ثقل هستید، ثقل در معنای ركنی محكم و استوار است. شما (اهل بیت) و قرآن هر دو پایه‌های محكم رسالت پیامبرید.
گفته‌اند: ثقل در حدیث ثقلین به معنای جاسازی شده به كار رفته است. این معنا از آن روست كه پذیرش این دو (قرآن و عترت) با فطرت بشر سازگار است، گویا عشق به آنها همراه انسان زاده شده است، فقط دیده‌ی زیبابین و دل با بصیرت می‌خواهد كه به جایگاه این دو ثقل پی ببرد.
ناف ما بر مهر او ببریده‌اند عشق او در جان ما آمیخته‌اند
محبت این دو ثقل در ظاهر از هم جدا و در حقیقت یكی از روز الست در نهاد بشر جای گرفته است.
«وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ»
«رحمت و برکات خداوند بر شما معصومین باد»
بحث رحمت در فراز «معدن الرحمة» بیان شده اما جای سؤال این جاست كه آیا بیان این جمله تأثیری در شأن معصومین دارد؟ آیا دعای ما برای آنها كه كامل‌ترین جلوه‌ی خداوند سبحانند فایده‌ای دارد؟
رحمت در اینجا چند معنی دارد:
1.الطاف خاص خداوند كه منظور خود شما اهل بیت هستید.
2.الطاف خاص خداوند در عالم تنها از طریق ائمه اطهار به افراد می‌رسد.
3.رحمت در اینجا به معنای دعا می‌باشد. زائر، دعا می‌كند خدا رحمت خاصش را بر شما نازل كند.
شارحین زیارت جامعه می‌فرمایند: از این جهت كه معصومین قابلیت افزونی رحمت را دارند این دعاها در حق آنها مؤثر واقع می‌شود و با این دعاها قابلیت وجودیشان به فعلیت می‌رسد.
وجود آنها فوق كمال بشری است و با دعای ما، مافوق بودن این كمال به نمایش گذاشته می‌شود. این دو نظر در رابطه با صلوات بر پیامبر و آل پیامبر (ص) نیز بیان می‌شود. با تكرار صلوات، كمال بی‌نهایت آنان بی‌نهایت‌تر می‌شود و جلوه‌گری آنها در عالم آشكارتر می‌گردد و موانع جلوه‌گریشان برطرف می‌شود.
وجود حضرات معصومین بركة الله هستند، یعنی وجودی ماندگار و رشید و كامل هستند.
زائر در این فراز از خدا می‌خواهد تا بركات وجودی حضرات معصومین را بیش از پیش به نمایش بگذارد و جلوه‌گرتر نماید و بقاء و ظهور آنها را در عالم افزون‌تر كند.
اگر كسی خواهان آن است كه وجودی مبارك داشته باشد باید با وجود مقدس ائمه‌ی اطهار پیوندی ناگسستنی برقرار كند. هر چه قابلیت افراد بیشتر باشد رحمت و بركت ائمه اطهار آنها را بیشتر فرا میگیرد.
تاریخ جلسه : 88/7/29 ـ جلسه 14
«برگرفته از کلام استاد زهره بروجردی»
[1] بحار الانوار، ج ۲۵، ص ۲۱
[2] کمال الدین و تمام النعمة، ج1، ص64
