در آیه 174 آل عمران آمده است:
«فَانقَلَبُواْ بِنِعْمَةٍ مِّنَ اللّهِ وَفَضْلٍ لَّمْ يَمْسَسْهُمْ سُوءٌ وَاتَّبَعُواْ رِضْوَانَ اللّهِ وَاللّهُ ذُو فَضْلٍ عَظِيمٍ»
«پس با نعمت و بخششى از جانب خدا (از ميدان نبرد) بازگشتند در حالى كه هيچ آسيبى به آنان نرسيده بود و همچنان خشنودى خدا را پيروى كردند و خداوند داراى بخششى عظيم است»
در آیه سابق گروهی از مردم به مخاطبین آیه گفتند: ابوسفیان و مشرکین در مقابل شما قرار دارند اما این خبر نه تنها سبب نگرانی و ترس آنان نشد بلکه بر ایمانشان افزود و اعتراف کردند که خدا برای ما کافی است.
دوعامل افزایش ایمان و اظهار اعتقادات سبب شد نه تنها مؤمنین در جنگ ضرری را متحمل نشوند و دشمن مجبور به عقب نشینی شود بلکه نعمت تبعیت از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله برای آنان سود مادی و معنوی فراوانی داشت، زیرا هم‌زمان سپاه تجاری به آنجا رسید و مؤمنین کالاهای فراوانی را به قیمت ارزان خریدند همچنین با دعای پیامبر به رضوان الهی که بالاترین سود معنوی است دست یافتند.
«فَانقَلَبُواْ بِنِعْمَةٍ مِّنَ اللّهِ وَفَضْلٍ»
باء در «بِنِعْمَةٍ» باء التباس است یعنی همراه با نعمتی از ناحیه خدای سبحان (نعمت معیّت با پیامبر) بازگشتند که این نعمت نکره است و آیه از آن به عنوان یک نعمت عظیم یاد می‌کند.
اهمیّت اولین گفتار در گرفتاری
در گرفتاری‌ها قول و گفتار اولیه بسیار مهم است مخاطبین آیه (در آیه سابق) گفتند: «حَسْبُنَا اللّهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ» پس با نعمتی از جانب خدا (از ميدان نبرد) بازگشتند.
منظور از نعمت و فضل در آیه
بعضی از مفسرین می‌گویند: نعمت، نعمت شهود حق است که نصیب تابعین پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله شده و «وَفَضْلٍ» نعمت ازدیاد ایمان به عنوان نعمت دوم ذکر شده است.
بعضی معتقد هستند نعمت، نعمت نمایش شجاعت آنان است.
ثبات اعتقادات یک نعمت است همچنین زیاده ایمان یک نعمت است و این که مشرکین از زیاده ایمان مؤمنین گرفتار ترس شدند نیز نعمت دیگری است.
«فَضْلٍ» وجود حقانی است که نصیب این گروه شده است که از هیچ وجودی غیر خدا هراس ندارند.
«لَّمْ يَمْسَسْهُمْ سُوءٌ»
«لَّمْ يَمْسَسْهُمْ سُوءٌ» نکره در سیاق نفی، افاده عموم می‌کند و این عبارت بیان می‌دارد که مؤمنین هیچ نوع ناراحتی را متحمل نشدند.
بعضی از مفسرین معتقد هستند «سُوءٌ» مشاهده غیر خدا است و اینها در مقابله با دشمن فقط قدرت الهی را مشاهده کردند.
ثمره پناهندگی به خداوند و اولیاء الله
«لَّمْ يَمْسَسْهُمْ سُوءٌ» سنت دائم خدای سبحان این است که اگر کسی به او و اولیای او پناهنده شود آسیبی نمی‌بیند.
«وَاتَّبَعُواْ رِضْوَانَ اللّهِ»
در باطن آنها تردید و وسوسه‌ای ایجاد نشد علاوه بر اینها مورد پسند حق قرار گرفتند.
«وَاتَّبَعُواْ رِضْوَانَ اللّهِ» ایشان تبعیت از رضوان خدا را که تبعیت از پیامبر است را داشتند.
«وَاللّهُ ذُو فَضْلٍ عَظِيمٍ»
«وَاللّهُ ذُو فَضْلٍ عَظِيمٍ» داده‌های خدا منحصر در این مقداری که در اختیار آنان قرار گرفته نیست بلکه تا ابد از این امتیازات گسترده بهره‌مند می‌گردند.
«وَاللّهُ ذُو فَضْلٍ عَظِيمٍ» گاه انسان عملی انجام نمی‌دهد اما ثواب آن را درک می‌کند، به این جهت که اقدام بر آن عمل نموده است. اینها اقدام به جنگ کردند اما جنگی صورت نگرفت و پاداش مجاهدین بدر هم به ایشان داده شد.
تاریخ جلسه: 98/2/14- جلسه 45
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
