آیه 28:«نَحْنُ خَلَقْنَاهُمْ وَشَدَدْنَا أَسْرَهُمْ وَإِذَا شِئْنَا بَدَّلْنَا أَمْثَالَهُمْ تَبْدِيلًا»
«ما آنان را آفریدیم و مفاصلشان را [با رشته‌های اعصاب و عضلات] محکم و استوار کردیم، و هرگاه بخواهیم [آنان را نابود می کنیم و] امثال و نظایرشان را [که مطیع و فرمانبردارند] به جای آنان قرار می دهیم.»
خدای سبحان می‌فرماید: ما با همه قدرت خود، آنان را خلق کردیم. به گونه‌ای آفریدیم که نابود نشوند. هم در عالم ظاهر آنان را محکم خلق کردیم، هم ارتباط آنها را به خود محکم قرار دادیم تا هیچ تندبادی آنان را از ما جدا نکند.
با میثاقی که در عالم ذر گرفتیم، آنها را محکم به خود متصل کردیم. اگر بخواهیم می‌توانیم آنها را نابود کنیم و به جای آنها مثل ایشان را بیاوریم.
خدای سبحان برای نمایش قدرت خود، به آفرینش کوه و آسمان و زمین اشاره نمی‌کند؛ بلکه قدرت خود را در خلقت انسان به نمایش می‌گذارد و می‌فرماید: ما خلق کردیم. وقتی ما خالق هستیم باید آنان تمام عمر، خود را مخلوق ما ببینند. چه شده که فراموش می‌کنند که ما خالق هستیم؟!
به عنوان مثال همین دندانی که در دهان ما قرار گرفته به گونه‌ای ساخته شده که اگر خوب نگهداری شود سال‌های متمادی سالم می‌ماند. خدای سبحان نیافرید که از بین برود، این ما هستیم که با استفاده ناصحیح، آن را نابود می‌کنیم.
«نَحْنُ خَلَقْنَاهُمْ»: تاکید می‌کند که ما خلق کردیم. قرار نبود بنده وقتی قدم بر دنیا می‌گذارد عاشق دنیا شود.
خدای سبحان، دنیا را برای ما، اوّلین قرار نداده است! اوّلین ما خودِ او است. باید تنها او دلبر و معشوق ما باشد، نه اینکه به مجرد وصول به دنیا آن را معشوق خود قرار دهیم.
خدای سبحان می فرماید: ما آنان را به خودمان محکم بسته بودیم، اما با گستاخی این زنجیر را پاره می‌کنند! و از عشق قدیمی خود، با صرف انرژی زیاد جدا می‌شوند!
جایگزینی هنگام درنگ در انجام عمل خیر
قسمت بعدی آیه لسان تهدید است: «وَإِذَا شِئْنَا بَدَّلْنَا أَمْثَالَهُمْ تَبْدِيلًا»؛«و هرگاه بخواهیم امثال و نظایرشان را به جای آنان قرار می دهیم.»
اینکه در شب‌های ماه رمضان می‌خواهیم: «لَا تَسْتَبْدِلْ بِي غَيْرِي»[1]، به همین معناست. اگر اندکی کار در نظر ما سنگین جلوه کند، فوراً فرد دیگری برای انجام آن جایگزین می‌شود. باید هر کاری که به ما محوّل شده، به هر میزانی هم که سخت به نظر می‌رسد، با طیب خاطر و به نحو احسن انجام دهیم. به مجرد ثقیل جلوه کردن می‌فرماید: «فَاخْرُجْ مِنْها»[2] و گروه دیگر سریع جایگزین می‌شود و به آنها خطاب می‌شود:
و به گروهی دیگر خطاب می‌شود: «ادْخُلُوهَا بِسَلَامٍ آمِنِينَ»[3]. سریع جایگزین می‌شود.
انسان دارای کمالات است
یکی از مفسرین می‌گوید: «نَحْنُ خَلَقْنَاهُمْ»؛ یعنی من می‌دانم چه استعدادهایی در وجود بنده قرار دادم و حامل چه کمالاتی است و تا کجا می‌تواند اوج بگیرد؛ اما خود را اسیر دنیا کرده است!
با میثاق ازلی او را تقویت کردم. عهد و پیمانی از او گرفتم که «بلی» را بی‌تأمل و فوری گفت؛ زیرا می‌دانست به نفع او است. اما اکنون خود را به رخِ من می‌کشد؟!
هرچه کمال دارد از آنِ من است! اگر طغیان کند با قهر من رو به رو می‌شود!
اگر بخواهیم آنان را نابود می‌کنیم و به جای آنان کسانی را جایگزین می‌کنیم که فاعلیت خود را مطرح نمی‌کنند و ادعایی ندارند!
عشق به دنیا عارضی است
خدای سبحان می‌فرماید: هنگامی که آنان را آفریدم در دلشان حب دنیا قرار ندادم. او را عاشق خودم آفریدم، نه عاشق دنیا. او را مفطور به فطرت الهی خلق کردم. بنابر این عشق به دنیا عارضی است، ذاتی نیست.
در سوره مبارکه واقعه هم آمده است: «اَن نُبَدِّلَ اَمثالَکُم»[4]. برای خدا کاری ندارد، شما را می‌برد و عده دیگری می‌آورد!
در آیه ۳۸ سوره مبارکه محمّد صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله می‌فرماید: اگر اعراض کنید گروهی را می‌آورد که شبیه شما نیستند، عشق خدمت به مولا دارند و هیچ عملی برای آنها سنگین نیست.[5]
شاکرین
خدای سبحان می‌فرماید: ما آنان را به گونه‌ای آفریدیم که محکم هستند؛ یعنی ناشکر نیستند. در مواجهه با نعمات غرق نعمت نمی‌شوند و ما را فراموش نمی‌کنند. پشت پرده همه نعمات، ما را می بینند و بسیار شاکرند.
اما گروهی ناسپاس و کفورند. اگر بخواهیم این افراد کفور و ناسپاس را می‌بریم و جایگزینی داریم که« لَا يَكُونُوا أَمْثَالَكُمْ»[6]: دیگر مثل آنها نیستند.
روز حضور
خدای سبحان می‌فرماید: ما انسان را به گونه‌ای خلق کردیم که قیامت برای او نه تنها سنگین نیست بلکه روز حضور در محضر خالق و بسیار آسان است. ما او را محکم و توانا خلق کردیم.
وقتی فردی تواناست، هیچ تکلیفی در نگاه او سخت نیست. حضور در محضر مولا و صحنه‌های مختلف بندگی برای او دشوار نیست. در قطار بندگی قرار دارد و مطیع فرمان الهی است. در عرصه‌های گوناگون به راحتی و با توان فوق العاده بندگی می‌کند. او شکننده خلق نشده است.
تاریخ جلسه: 99/10/20
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] کافی، ج 2، ص 589
[2] سوره مبارکه حجر، آیه 34
[3] سوره مبارکه حجر، آیه 46
[4] سوره مبارکه واقعه،آیه 61
[5] «هَا أَنْتُمْ هَؤُلَاءِ تُدْعَوْنَ لِتُنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَمِنْكُمْ مَنْ يَبْخَلُ ۖ وَمَنْ يَبْخَلْ فَإِنَّمَا يَبْخَلُ عَنْ نَفْسِهِ ۚ وَاللَّهُ الْغَنِيُّ وَأَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ ۚ وَإِنْ تَتَوَلَّوْا يَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَيْرَكُمْ ثُمَّ لَا يَكُونُوا أَمْثَالَكُمْ»
[6] سوره مبارکه محمد، آیه 38
