مقدمه
خدای سبحان را عاجزانه سپاسگزاریم که توفیق حضور در یکی دیگر از مجالس حضرت اباعبدالله الحسین را با فضل و کرم خود نصیب ما فرمود؛ زیرا حضور در این مجالس قابلیت می‌خواهد که در وجود خود نمی‌یابیم. توفیق حضور در مجلس ملکوتی ابا عبدالله صرفا به لطف و فضل الهی است و شاید آزمونی برای یافتن میزان شکر بنده؛ اما بنده عاجزانه اعتراف خود را اعلام می‌دارد که از عهدۀ شکر این نعمت عظما بر نمی‌آید.
آموزش و پرورش تحت زیارت عاشورا
در زیارت عاشورا همۀ برنامۀ زندگی انسان تبیین و تثبیت می‌شود؛ در حقیقت زیارت عاشورا برای ده روز ماه محرم و یا یک ماه محرم نیست؛ بلکه انواع آموزش‌ها در این زیارت نهفته است و فقط آموزش نیست؛ بلکه پرورش خاصی به واسطۀ این زیارت حاصل می‌شود.
مستعد بودن ظرف زائر برای دریافت کمالات
بیان درخواست‌های متعالی در زیارت عاشورا به این مطلب اشاره دارد که ظرف وجودی زائر آمادگی قبول این کمالات را دارد؛ زیرا اگر ظرف وجودی مستعد این امر نبود، اصلا اجازۀ درخواست داده نمی‌شد و اینکه گفته شده روزانه این درخواست‌ها را داشته باشید؛ یعنی توانایی دریافت این کمالات وجود دارد.
*********
«اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی فِی مَقَامِی هَذَا مِمَّنْ تَنَالُهُ مِنْكَ صَلَوَاتٌ وَ رَحْمَةٌ وَ مَغْفِرَةٌ»
«خدایا! مرا جز کسانی قرار بده که قابلیت دریافت درود و رحمت و مغفرت تو را داشته باشم.»
زائر در این فراز بیان می‌کند: «خدایا! مرا در این جایگاهی که قرار دارم جزو افرادی قرار بده که تو بر آنها درود می‌فرستی، رحمتت را بر آنها نازل می‌کنی و مغفرتت را به آنها می‌رسانی.»
«مَغْفِرَةٌ»
عیب‌بینی و هموار شدن راه کمال
درخواست مغفرت زائر؛ یعنی خود را معیوب دیدن. خدایا! پردۀ زیبایی روی من بینداز تا عیوبم مستور بماند و سیئات و ذنوبم دیده نشود. زائر در این فراز با درخواست مغفرت، خود را معیوب می‌بیند؛ در نتیجۀ این نگرش، مقدار طولانی از مسیر کمال برای او هموار می‌شود. درخواست مغفرت از خداوند به‌نوعی از سلامت روحی و روانی فرد حکایت دارد.
عوامل رفع عذاب
خدای سبحان می‌فرماید:
«وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِيهِمْ وَ ما كانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ»[1]
«و (لى) تا تو در ميان مردمى، خداوند بر آن نيست كه آنان را عذاب كند، و تا آنان استغفار مى‌كنند، خداوند عذاب كنندۀ آنان نيست.»
دو عامل مانع عذاب امت پیامبر است:
- وجود پیامبر که تا زمانی که در میان امت قرار دارد مانع عذاب آنان است؛
- تا زمانی که امت، طلب مغفرت و استغفار دارد، عذاب نمی‌شود.
طلب مغفرت یعنی دور شدن از عذاب الهی. در عذاب الهی دوری از حق و محجوب شدن از خداوند به وسیلۀ غرق شدن در دنیا قرار دارد.
نکته‌ای که لازم به یادآوری است آن است که پیوست با حضرت ابا عبدالله انسان را از استغفار بی‌نیاز نمی‌کند. خدای سبحان می‌فرماید:
«ثُمَّ أَفِيضُوا مِنْ حَيْثُ أَفَاضَ النَّاسُ وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ»[2]
» سپس از همانجا كه مردم كوچ مى‌كنند، كوچ كنيد و از خداوند طلب آمرزش نماييد كه خداوند آمرزندۀ مهربان است.»
در آیه، زمان و مکان فریضه، حج و عرفات است، با اینکه در طی مسیر پاکسازی صورت گرفته است؛ ولی خداوند می‌فرماید: استغفار کنید.
در زیارت عاشورا هم زائر از خداوند طلب استغفار می‌کند؛ یعنی خدایا! به‌واسطۀ مصباح‌الهدی وجودم نورباران شده است؛ اما پرده‌ای بینداز تا این زیبایی و طهارت چشم مرا پُر نکند؛ زیرا خودبینی مانع ادامۀ سیر و سلوک می‌شود.
چرا مغفرت بعد از صلوات و رحمت آمده است؟!
ارتباط با اباعبدلله وجود انسان را صیقلی می‌کند؛ اما زائر طلب مغفرت دارد؛ یعنی خدایا یک پرده‌ای از جمالت بر من بیفکن تا خوبی‌ها و کمالاتم دیده نشود و فقط جمال و کمالات و الطاف تو دیده شود.
«وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلَّا لِيُطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُوا أَنفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَّحِيمًا»[3]
«و ما هيچ پيامبرى را نفرستاديم مگر براى آنكه با اذن خداوند فرمان برده شود و اگر آنان هنگامى كه به خود ستم كردند (از راه خود برگشته و) نزد تو مى‌آمدند و از خداوند مغفرت مى‌خواستند و پيامبر هم براى آنان استغفار مى‌كرد قطعاً خداوند را توبه‌پذير و مهربان مى‌يافتند.»
حضور در کنار بزرگتر دینی دعا و استغفار او را به‌همراه دارد. در حضور پیامبر بودن، استغفار پیامبر را به‌همراه دارد؛ زیرا تحت دعای بزرگتر دینی، مغفرت و استغفار انسان، کارساز می‌شود. زائر در محضر امام حسین علیه‌السلام طلب مغفرت دارد؛ یعنی مستور بودن عیوب را می‌خواهد. استغفار فوری امام به زندگی زائر بر می‌گردد و مقام قرب و رجوع به خداوند برای او هموار و
کمالات خاصی نصیب او می‌شود .استغفار در محضر حضرت ابا عبدالله قطعاً استغفار امام را به‌همراه دارد؛ همان طور که استغفار در محضر پیامبر، دعای خیر و استغفار پیامبر را بدرقۀ مسیر بندگی او می‌کند. انسان در حضور اباعبدالله به حضور پیامبر هم راه می‌یابد؛ زیرا پیامبر فرمود:«حُسَینٌ مِنّی وَ اَنا مِن حُسَین»[4].
خداوند در آیه ۱۳۵ سوره آل عمران اوصاف محسنین را بیان می‌کند:
«وَالَّذِينَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَمَن يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ وَلَمْ يُصِرُّوا عَلَىٰ مَا فَعَلُوا وَهُمْ يَعْلَمُونَ»
«كسانى هستند كه هرگاه كار زشتى انجام دهند و يا به خويشتن ستم كنند، خدا را ياد كرده و براى گناهان خود استغفار مى‌كنند. و جز خدا كيست كه گناهان را ببخشد؟ و چون به زشتى گناه آگاهند بر انجام آنچه كرده‌اند، پافشارى ندارند.»
خصوصیات محسنین
محسنین اگر فحشایی را مرتکب شوند و یا اگر از انسانیت خودشان کم بگذارند، صحنۀ بندگی را ترک نمی‌کنند؛ بلکه توجه دائم به خداوند دارند و بلافاصله از خداوند می‌خواهند که پرده‌ای روی گناهانشان انداخته شود تا اثرات گناهان محو شود.
فحشا در این آیه به‌معنای شرک است؛ یعنی اعتماد بر غیرخدا. شرک یعنی نادیده گرفتن عظمت و کبریایی خداوند.
پس ای انسان‌ها! در قبال اینکه غیرخدا به چشمتان بیاید، طلب مغفرت داشته باشید.
از صفات خداوند تواب و غفار است؛ پس ناامیدی در کار زائر وجود ندارد؛ اگر ناخواسته گناه شرک از او صادر شد؛ باید بلافاصله رجوع به خداوند داشته باشد.
آب گفت آلوده را در من شتاب
گفت آلوده که دارم شرم از آب
باید از خدا تطهیر گناهان را خواستار باشیم؛ خجالت و حیا در طلب استغفار بیجاست.
نقش زیارت عاشورا در جرم شناسی
زائر در پرتو نور زیارت عاشورا جرم‌شناس می‌شود و از خداوند سبحان درخواست مغفرت دارد تا با کمالاتی که در اختیار او قرار می‌دهد عیب او را مستور کند.
خداوند سبحان هر ظلمتی را با نوری که مقابلش وجود دارد از بین می‌برد؛ ظلمت معصیت را با نور طاعت و ظلمت جهالت را با نور عقل و علم و ظلمت ناشکری را با نور شکر و ظلمت بی‌تابی و جزع و فزع را با نور صبر از بین می‌برد. بنابراین، هر ظلمتی که در زندگی انسان وجود دارد،با یاری خداوند باسهولت مرتفع می‌شود.
استغفار و آمادگی برای ورود به بهشت
در آیات متعدد قرآن، بعد از مغفرت بحث بهشت ذکر شده است. برای مثال خداوند در آیه ۱۲ سوره مبارکه صف می‌فرماید:
«يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَيُدْخِلْكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَمَسَاكِنَ طَيِّبَةً فِي جَنَّاتِ عَدْنٍ ذَٰلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ»
«خداوند گناهان شما را مى‌آمرزد و به باغ‌هايى كه نهرها از زير آنها جارى است و خانه‌هاى دل پسند در بهشت‌هاى جاودان واردتان مى‌كند. اين رستگارى بزرگى است.»
بی تردید، خداوند روی عیوب بنده پرده می‌اندازد که عیوب او دیده نشود. زمانی که زائر در اثر استغفار آراسته و مرتب شد، دیگر عیوب او دیده نمی‌شود؛ در نتیجه خداوند او را وارد بهشت‌هایی می‌کند که نهرهایی در آنجا جاری است.
زائر در زیارت عاشور از خداوند خواستار لباسی از جنس نور است که عیوب او مستور بماند؛ درنتیجه دارای اعتقادات توحیدی، عمل صالح و نیات صحیح می‌شود.
ارتباط مغفرت با توفیق عمل صالح
گاهی اوقات آدمی سعی وافر دارد که توفیق نیت و عمل خاصی نصیب او شود؛ ولی محقق نمی‌شود؛ چون قبل از آن مغفرت صورت نگرفته است و فرد روی غیرخدا حساب باز کرده است؛ در نتیجه خداوند او را به افراد واگذار می‌کند که نتیجۀ این واگذاری، فرو رفتن در گرفتاری است.
زائر در زیارت عاشورا از خداوند درخواست دارد که روی عیب شرک او پرده بیندازد، عیب شرک، حسد و سوءظن از او دیده نشود ومستور بماند و فقط اعتقادات توحیدی و فضائل اخلاقی و رفتاری از او مشاهده شود.
شباهت قولی به خوبان عالم
درخواست مغفرت در زیارت عاشورا، یعنی درخواست معیت با انبیا و اولیا؛ زیرا تقریباً همۀ انبیا درخواست مغفرت را داشتند، اعم از حضرت داوود، سلیمان، آدم، نوح و… . زائر با مغفرت، تشبیه قولی با خوبان عالم پیدا می‌کند.
طلبی صادقانه
اما آنچه مهم است که طلب مغفرت باید صادقانه و از روی صدق باشد. نه کاذبانه و دروغ.
«سَيَقُولُ لَكَ الْمُخَلَّفُونَ مِنَ الْأَعْرَابِ شَغَلَتْنَا أَمْوَالُنَا وَأَهْلُونَا فَاسْتَغْفِرْ لَنَا يَقُولُونَ بِأَلْسِنَتِهِم مَّا لَيْسَ فِي قُلُوبِهِمْ قُلْ فَمَن يَمْلِكُ لَكُم مِّنَ اللَّهِ شَيْئًا إِنْ أَرَادَ بِكُمْ ضَرًّا أَوْ أَرَادَ بِكُمْ نَفْعًا بَلْ كَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا»[5]
«به زودى باديه‌نشينان بازمانده از جنگ و جهادگريزان، (براى توجيه خلاف خود) به تو خواهند گفت: اموال و خانواده‌هايمان ما را مشغول و سرگرم ساخت (و نتوانستيم تو را همراهى كنيم). پس براى ما (از خداوند) طلب آمرزش كن. آنان به زبان چيزى مى‌گويند كه در دل‌هايشان نيست. (به آنان) بگو: اگر خداوند براى شما زيانى اراده كند، يا براى شما سودى بخواهد، كيست كه در برابر خداوند از شما دفاع كند، بلكه خداوند به آنچه انجام مى‌دهيد، آگاه است.»
در مغفرت، تمام سلول‌های انسان باید لحظه لحظه، طلب بخشش و استغفار داشته باشد. حتی در عبادات هم باید طلب مغفرت از خداوند داشت.
انسان با نورافکن مصباح‌الهدای اباعبدالله، کاملا متوجه عیوب خود می‌شود و قبح کار خود را می‌فهمد.
فطرت سالم از عیوب متنفر است؛ به همین جهت طلب استغفار دارد.
تفاوت منافق و مؤمن در طلب مغفرت
خدای سبحان می‌فرماید:
«وَ إِذا قِيلَ لَهُمْ تَعالَوْا يَسْتَغْفِرْ لَكُمْ رَسُولُ اللَّهِ لَوَّوْا رُؤُسَهُمْ وَ رَأَيْتَهُمْ يَصُدُّونَ وَ هُمْ مُسْتَكْبِرُونَ»[6]
«و هرگاه به آنان گفته شود: بياييد تا رسول خدا براى شما طلب مغفرت كند، (از روى انكار و تكبر و تمسخر) سرهاى خود را بر مى‌گردانند و آنان را مى‌بينى كه از سر استكبار، (مردم را از گرايش به حق) باز مى‌دارند.»
با دعای بزرگتر مشکلات زندگی حل می‌شود اما وقتی به منافقین گفته می‌شود از پیغمبر بخواهید که برایتان استغفار کند؛ آنان نمی‌پذیرند که حضرت باید برایشان استغفار کند؛ اما زائر در زیارت عاشورا احساس به استغفار را در خود می‌یابد و به این حقیقت واقف است که حضور در خدمت اباعبدالله، انسان را در محضر پیامبر قرار می‌دهد. گویا همۀ وجود خود را به سمت پیامبر و آلش منصرف کرده است و از آنان درخواست دارد که برایش استغفار کنند.
در این قسمت از زیارت عاشورا به زائر بشارت داده می‌شود که جزو منافقین نیست؛ زیرا این ضرورت را احساس می‌کند که نیاز به استغفار دارد؛ در نتیجه پناهنده به پیغمبر می‌شود که برایش استغفار کند.
مگر صاحبدلی روزی ز رحمت
کند در حق درویشان دعایی
اگر انسان خود را از مراجعه به بزرگتر دینی مستغنی ببیند؛ در آن صورت رنگ و بوی نفاق از او به مشام می‌رسد.
مغفرت، مقدمۀ دریافت رحمت
در سوره مبارکه نمل آیه ۴۸ خدای سبحان می‌فرماید:
«لَوْ لا تَسْتَغْفِرُونَ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ»
«چرا استغفار نمی‌کنید؟ شاید بعد از استغفار مورد رحمت خاص خداوند قرار بگیرید.»
گفتنی است در زیارت عاشورا رحمت قبل از مغفرت ذکر شده است؛ چرا در آیه خداوند می‌فرماید:استغفار کنید تا مورد رحمت حق قرار بگیرید؟
در جواب بیان می‌شود که خداوند سبحان رحمتی نصیب فرد می‌کند؛ یعنی وجود او مملو از بندگی می‌شود؛ درنتیجه با این رحمت، احساس نیاز به مغفرت و استغفار دارد و بعد از مغفرت، وجود و رحمت بیشتری را طلب می‌کند که هیچ وجودی از او دیده نشود و فقط وجود الهی از او مشاهده شود. به‌مانند اصحاب‌الحسین که تحت نور امام حسین وجود الهی یافتند.
طلب مغفرت پدرانه
این فراز، به‌نوعی استعفار پدرانه اباعبدالله را می‌طلبد. «يَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا كُنَّا خَاطِئِينَ»[7] «(فرزندان) گفتند: اى پدر! براى گناهانمان (از خداوند) طلبِ آمرزش كن كه براستى ما خطاكار بوديم.»
آیت الله جوادی می‌فرماید: وقتی قرآن می‌گوید:«مِلَّةَ اَبیکُم اِبراهیم»، یعنی فرزند ابراهیم بشوید؛ که در این صورت ارث‌هایی به شما می‌رسد که برای آنها زحمتی نکشیده‌اید.»
مولا جان! یک عمر گام‌مان را ناصحیح برداشتیم و خطا کردیم؛ دعایی پدرانه می‌خواهیم که دست به دعا بلند کرده و برای ما استغفار کند.
تاریخ جلسه: 1397/7/16- جلسه شانزدهم
«برگفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] . سوره انفال، آیه 33
[2] . سوره بقره، آیه 199
[3] . سوره نساء، آیه 64
[4] . بحارالانوار، ج 43، ص 261
[5] . سوره فتح، آیه 11
[6] . سوره منافقون، آیه 5
[7] . سوره یوسف، آیه 97.
