تفسیر آیه ۱۵۱ سوره آل عمران

قرآن در آیه ۱۵۱ سوره آل عمران می‌فرماید:

«سَنُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُواْ الرُّعْبَ بِمَا أَشْرَكُواْ بِاللّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَ مَأْوَاهُمُ النَّارُ وَبِئْسَ مَثْوَى الظَّالِمِينَ»

«به زودى در دلهاى كسانى كه كفر ورزيده‌‏اند بيم خواهيم افكند زيرا چيزى را با خدا شريك گردانيده‌‏اند كه بر (حقانيت) آن (خدا) دليلى نازل نكرده است و جايگاهشان آتش است و جايگاه ستمگران چه بد است»

«سَنُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُواْ الرُّعْبَ»

هیبت اولیاء الله

سنّت خدای سبحان با همه اولیاء خود چنین است که هیبتی از آنان در قلوب مخالفین‌شان قرار می‌دهد و جلال خود را به واسطه آنان به نمایش می‌گذارد.

به عنوان مثال زمانی که حضرت امام خمینی (ره) را دستگیر کرده بودند، ایشان گفتند ماشین را نگه دارید من وضو بگیرم نماز بخوانم آنها از ترس می‌لرزیدند و اجازه نمی‌دادند ایشان نماز بخواند، امام می‌گفتند من دست خالی هستم شما از چه می‌ترسید؟ خدا اینها را ترسانده بود.

«الَّذِينَ كَفَرُواْ … بِمَا أَشْرَكُواْ بِاللّهِ»

ثمره شرک کفر است

اینکه کفر و شرک در آیه کنار یکدیگر قرار گرفته است، امری قابل تأمل می‌باشد. یعنی چه بسا شریک قرار دادن برای خدای سبحان موجب ارتداد دینی و کافر شدن می‌گردد.

مشرک در ابتدا فاعل برخی از امور صحیح را غیر خدا می‌بیند اما در نهایت وجود خدای سبحان را به طور کامل کتمان می‌کند و عنوان «کافر» می‌گیرد. هیچ دلیل موجهی وجود ندارد تا غیر خدا در کنار خدای سبحان قرار گیرد. زیرا تمام نیازمندی‌های انسان به واسطه خدای سبحان تأمین می‌شود. زمانی وجود شریک موجه بود که خدای سبحان پاسخ‌گوی برخی از نیازهای بشر بود نه تمام آنها، اما وقتی «…هُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ»[۱] است دلیل موجهی برای شرک وجود ندارد.

«مَأْوَاهُمُ النَّارُ»

آتش شرک

خدای سبحان ترسی در دل کفار قرار داد و برای آن دو دلیل بیان کرد. کفر و شرک جایگاه کافر و مشرک را آتش قرار داد و بد جایگاهی است.

هر ظالمی یا به عبارت دیگر هر مشرکی گرفتار عذاب دلهره و اضطراب می‌شود، عذابی باطنی که زندگی دنیوی را به جهنم تبدیل می‌کند. ظالم یا مشرک هیچ اندوخته صحیحی نمی‌تواند داشته باشد زیرا آتش در زندگی‌اش جریان دارد و بی‌رحمانه همه دارایی‌های معنوی او را نابود می‌کند. زیرا همه ذخائر فضائل انسان با توحید صورت می‌گیرد. شرک آتشی است که همه ارزش‌های انسانی را به نابودی می‌کشاند.

«الَّذِينَ كَفَرُواْ … بِمَا أَشْرَكُواْ…بِئْسَ مَثْوَى الظَّالِمِينَ»

پله پله

هر مشرکی ظالم هم می‌شود. مشرک خدا را در جایگاه حقیقی خود (یگانگی) قرار نمی‌دهد.

ابتدا شرک به میان می‌آید و سپس به کفر تبدیل می‌شود و کفر ظلم را در پی دارد.

قانوناً باید آیه این گونه می‌بود که «بما کفروا بالله» «ما به دلیل کفر در دل‌شان ترس می‌اندازیم» اما خدای سبحان می‌گوید به دلیل شرک، و این سخن از آن روست که وقتی بنده روی غیر خدا حساب باز می‌کند حتماً گرفتار دلهره و اضطراب می‌شود. وقتی در زندگی‌ام شریک عاطفی، مادی، معنوی و توانی خود را غیر خدا قرار دهم حتماً آسیب می‌بینم.

• در حقیقت ترس از غیر خدا در قلب افراد نمایانگر غضب خدا بر آنهاست. خدای سبحان عذاب را برای افرادی که تحت رحمت او هستند نازل نمی‌کند بلکه برای «مغضوب علیهم»[۲] عذاب نازل می‌شود.
• آرامش هر فرد نماد بارش رحمت خدای سبحان در زندگی اوست که ریشه در اعتقادات صحیح او دارد. همچنان که نگرانی‌ها نشان از ظلمی می‌دهد که در اعتقادات صورت گرفته است.

به مجرد این که فرد شریکی برای خدای سبحان قائل شود گرفتار آتش دوری از خدا می‌گردد.

«مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا»

هیچ دلیلی بر مشرک شدن در نگاه حق موجه نیست. در نظام عالم همه چیز گواه بر وحدانیّت خدای سبحان است. کسی نمی‌تواند بگوید من چون خلأ عاطفی و توانی و مالی و… داشتم و خواستم خلأ زندگی خود را پر کنم به غیر خدا رو آوردم و مجبور به انتخاب غیر خدا شدم.

تاریخ جلسه: ۹۷/۸/۲۶ – جلسه ۱۲۶  

«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»

[۱] – سوره مبارکه روم، آیه ۵۰

[۲] -«…الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ…» سوره مبارکه حمد، آیه ۷