نشانه‌های جوانمردی
امام رضا علیه‌السلام می‌فرمایند:
«سِتَّةٌ مِنَ الْمُرُوءَةِ ثَلَاثَةٌ مِنْهَا فِی الْحَضَرِ وَ ثَلَاثَةٌ مِنْهَا فِی السَّفَرِ فَأَمَّا الَّتِی فِی الْحَضَرِ فَتِلَاوَةُ كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عِمَارَةُ مَسَاجِدِ اللَّهِ وَ اتِّخَاذُ الْإِخْوَانِ فِی اللَّهِ وَ أَمَّا الَّتِی فِی السَّفَرِ فَبَذْلُ الزَّادِ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ وَ الْمِزَاحُ فِی غَیرِ الْمَعَاصِی»[1]
«شش امر نشانه جوانمردی است؛ سه امر در حضر(اقامت در وطن) و سه امر در سفر؛ اما آن چه در حضر نشانه جوانمردی است: تلاوت قرآن، آبادانی مساجد، برقراری ارتباط با افراد در راه خدا. و اما آن چه در سفر نشانه جوانمردی است: بخشیدن توشه به همراهان، خوش اخلاقی و شوخی در غیر معصیت»
نشانه های جوانمردی در حضر عبارت‌اند از:
تلاوت قرآن
تلاوت، به معنای قرائت به همراه تدبر و تأمل است. شایسته است مسلمان، سخنان پروردگار خویش را با دقت و توجه بخواند.
آبادانی مساجد
عمارت با ساخت متفاوت است. عمارت مسجد به معنای زنده و پابرجا نگه داشتن مسجد است که این امر با حضور فعال مسلمین در آن‌جا محقق می‌شود؛ زیرا هر مکانی، با تردد افراد رونق می‌گیرد و اگر ترددی در آن نباشد رو به ویرانی می‌نهد. به بیان دیگر، لازم است مسلمانان از تعطیلی مساجد جلوگیری نمایند.
یکی دیگر از مصادیق عمارت مساجد، پرداخت هزینه برای مرمت و بازسازی آن است. خدای سبحان، در قرآن کریم بیان کرده است که توفیق عمران مساجد خاص گروهی از مؤمنین است:
«إِنَّما یعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّكاةَ وَ لَمْ یخْشَ إِلاَّ اللَّهَ فَعَسى أُولئِكَ أَنْ یكُونُوا مِنَ الْمُهْتَدین»[2]
«مساجد خداوند را تنها کسانی آباد می‌کنند که به خدا و روز قیامت ایمان داشته، نماز را به پا می‌دارند، زکات را می‌پردازند و از کسی جز خدا نمی‌ترسند. امید است که ایشان از هدایت‌شدگان باشند»
بنابراین یکی از نشانه‌های جوانمردی، تردد و حضور فعال در مساجد و محافل مذهبی و نیز توجه به بازسازی مساجد است.
دوستی با اطرافیان
نشانه دیگر جوانمردی، برقراری ارتباطات سالم اجتماعی است. جهت و علت برقراری این ارتباطات نیز مشخص است: نه برای منافع شخصی و دریافت امتیازات بلکه تنها برای رضایت خداوند سبحان(فی الله). بنابراین انسان جوانمرد منزوی نبوده و با رفتار صحیح خویش افراد را جذب نموده و در نهایت آنان را به خداوند متصل می‌گرداند.
نشانه های جوانمردی در سفر عبارت‌اند از:
بذل توشه
یکی از نشانه‌های جوانمردی، بخشش در سفر است. بدین منظور لازم است اندازه و کیفیت توشه فرد به گونه‌ای باشد که برای اعطا به دیگران مناسب است.
خوش اخلاقی
تغییر شرایط و جابه‌جایی مکانی ناخودآگاه بر خلق افراد تأثیرگذار است. به همین دلیل، خوش اخلاقی در سفر بسیار ضروری می‌باشد. به بیان دیگر، ضرورت خوش‌اخلاقی، در سفر بیش از شرایط عادی احساس می‌شود.
شوخی و مزاح بدون گناه
با توجه به آن که احتمال گناه به هنگام شوخی و مزاح بسیار زیاد است برای مثال غیبت، تمسخر، اختلاط با نامحرم و …؛ حضرت تأکید نمودند که مزاح بدون گناه باشد.
حضرت، سه امر در سفر را مقید به امر دیگری ننمودند؛ برای مثال نفرمودند: «اگر همسفران شما خسیس نبودند توشه خود را با آنان به اشتراک بگذارید» و یا «اگر همسفران شما از خلق نیک شما سوءاستفاده نکردند با آنان خوش‌اخلاق باشید» یا «اگر شوخی کردن در شأن شماست شوخی کنید» بلکه این امور را مطلق بیان نموده تا خاطرنشان سازند انجام این امور بر هر مسافری لازم است.
همانگونه که مشاهده شد مواردی که نشانه جوانمردی است در ظاهر، اموری عادی و شاید آسان باشد اما به هنگام عمل متوجه می‌شویم که انجام پیوسته این امور، همت و ایمانی قوی می‌خواهد. مروت و جوانمردی از اوصاف بزرگان و مرتبه‌ای از معرفت است که افراد به آسانی بدین مقام دست نمی‌یابند.
آمادگی برای مرگ
امام رضا علیه‌السلام فرمودند:
«از امیرالمؤمنین پرسیده شد: «آمادگی برای مرگ چگونه حاصل می‌شود؟» ایشان فرمودند: «انجام واجبات و ترک محرمات و دارا بودن مکارم؛ پس فردی که از این امور بهره‌مند باشد دیگر نمی‌ترسد که مرگ بر او عارض شود یا او به مرگ برسد!»[3]
سه امر انسان را آماده استقبال از مرگ کرده و موجب می‌شود که مرگ، امری ناگوار، ترسناک و نگران‌کننده نباشد:
- انجام واجبات
- پرهیز از محرمات
- اشتمال بر مکارم (واژه شَمَلة به معنای روپوش بلندی که تمام اندام انسان را می‌پوشاند لذا اشتمال بر مکارم بدین معناست که تمامی حرکات و سکنات فرد سرشار از کرامات اخلاقی بوده و امری غیر از این از وی مشاهده نشود)
آمادگی برای مرگ با امور عجیب و غیرقابل تصوری اتفاق نمی‌افتد. پایبندی خالصانه به احکام شریعت، دنیا و آخرت فرد را آباد می‌کند.
تاریخ جلسه: 87/2/16 ـ جلسه بیست و ششم
برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی
[1]عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج 2، ص27
[2]سوره مبارکه توبه، آیه 18
[3]«قِیلَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ مَا الِاسْتِعْدَادُ لِلْمَوْتِ قَالَ أَدَاءُ الْفَرَائِضِ وَ اجْتِنَابُ الْمَحَارِمِ وَ الِاشْتِمَالُ عَلَى الْمَكَارِمِ ثُمَّ لَا یبَالِی أَنْ وَقَعَ عَلَى الْمَوْتِ أَوِ الْمَوْتُ وَقَعَ عَلَیهِ…»، عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج1، ص 297
