در جلسه گذشته آثار مثبت علم خالصانه عنوان شد و گفته شد اگر کسی از اهل علم، متدین حقیقی باشد و خالصانه به وظایف بندگی خویش عمل نماید، به حدی مقامش بالاست که در زمره مقربین و سابقین به حساب می‌آید و می‌تواند پس از اصلاح خود، دیگران را از علم حقیقی مستفیض نماید. در مقابل، اگر خدایی نکرده انسان طالب علم نیّت خالصانه‌ای نداشته باشد و از طریق اخلاص بركنار شود و راه باطل پیش گیرد از علماء سوء، كه بدترین مخلوقات هستند محسوب می‌شود.
به همین جهت توصیه حضرت امام (ره) این است که هر طالب علمی اوّل چیزی را که باید در نظر گیرد این باشد که در طول دوران تحصیل علم، اصلاح خود کند. یعنی اصلاح نیّت داشته باشد و علم را برای جدل و حتی برای یاد دادن به دیگران یاد نگیرد، بلکه علم را تنها برای رشد و بالا رفتن و قرب به خدا طلب کند. امام (ره) جمله‌ای دارند که بسیار جالب است، می‌فرمایند: «باید اهل علم و طلّاب در این راه پرخطر اول چیزی را که در نظر گیرند، این باشد که در خلال تحصیل اصلاح خود کنند و آن را در حد امکان بر جمیع امور مقدم شمرند که از تمام واجبات عقلیه و فرائض شرعیه واجب‌تر و سخت‌تر همین است»
علّت این امر آن است که اگر دیگران ببینند من طالب علم هستم اما قصدم از تعلیمِ علم جدل، عوام‌فریبی، تکبر و… نیست و دیگران را مجذوب و مرید خودم نمی‌کنم، بلکه آنان را مجذوب حق تعالی می‌نمایم، خودبه‌خود جذب دین می‌شوند. اما اگر از من این چهره را دیدند که دائم قصد مطرح کردن خودم را دارم با دین عناد پیدا می‌کنند. جالب اینکه رفتار سوء منِ طالب علم، رابطه دیگران را با علم بد نمی‌کند بلکه رابطه آنان را با دین بد می‌نماید و آنان را از دین بیزار می‌کند.
در قسمت بعدی امام (ره) به ما توصیه می‌کنند و می‌فرمایند: «اى طالبان علوم و كمالات و معارف، از خواب برخیزید و بدانید كه حجت خداوند بر شما تمام‌تر است و خداى تعالى از شما بیشتر باز خواست فرماید.»
اهل علم، بیش از سایر افراد به مراقبه نیازمندند
حضرت امام (ره) در ادامه توصیه‌شان جمله‌ای فرمودند که بسیار قابل توجه است: «میزان اعمال و علوم شما با میزان سایر بندگان خیلی فرق دارد و صراط شما باریک‌تر و دقیق‌تر است. واى به حال طالب علمى كه علوم در قلب او كدورت و ظلمت آورد»
تجربه شده است اگر در عین طلب علم مرتکب خطایی جدی شدیم تأدیب خداوند را در حق خودمان کاملاً احساس می‌کنیم. حتی گاهی بابت نیّت نامناسبی که در دل‌مان می‌گذرد مدت‌ها تاوان پس می‌دهیم و این است که صراط طالبین علم باریک‌تر و دقیق‌تر از دیگران است، زیرا باید دقت نظرشان بیشتر از سایرین باشد تا خانه‌ای که با نور علم در وجودشان روشن شده تاریک نشود.
نفرین امام معصوم برای طالب علمی که هدفش فریب دیگران است
نفرینی که امام صادق علیه السلام در اواسط حدیث بیست و سوم به دسته دوم کردند این بود که «خدا کورش کند و اثرش را از میان علما محو کند.»
حضرت امام (ره) می‌فرمایند: کوری باطن، سرچشمه تمام شقاوت‌ها، بدبختی‌ها وظلمت‌ها است. نفرین حضرت در حق چنین فردی (که ذکر خیرش از میان علماء محو شود) در واقع رسوایی و ننگی برای اوست در محضر خاصان درگاه حق در روز قیامت، زیرا با اینکه عمرش را در راه طلب علم صرف کرده بود روز قیامت متوجه می‌شود نامش در زمره علماء وجود ندارد.
ویژگی‌های گروه سوم از طالبان علم
طالب علمی که صاحب عقل است
این طالب علم چند خصوصیت دارد:
- در قلبش حزن وجود دارد. تصریح می‌کنم که در قلبش حزن دارد، زیرا روایت داریم که خصوصیت مؤمن این است که خوشی‌اش در صورتش نمایان است و حزنش در قلبش مکتوم و اجازه نمی‌دهد کسی متوجه غم و اندوه او شود:
«الْمُؤْمِنُ بِشْرُهُ فِی وَجْهِهِ وَ حُزْنُهُ فِی قَلْبِهِ»[1]
«شادی مومن در چهره‌اش و اندوه او در دلش باشد»
حضرت امام (ره) در توضیح این حزن می‌فرمایند: حزن مؤمن از بابت امور دنیوی نیست، زیرا تمام غصه‌های دنیا پایان‌پذیر است (همان طور که دنیا نیز روزی به پایان می‌رسد) بلکه غصه او از بابت قصور در وظایف بندگی است. مؤمن می‌داند حتی اگر چه تاکنون سعی به ایفای وظیفه بندگی داشته اما از ادای حق بندگی عاجز بوده است و از این امر محزون است.
این حزن دل را نورانی و مصفا می‌کند و باعث می‌شود انسان مرتباً به اصلاح خودش بپردازد و در مسیر بندگی حرکت کند، علامتش این است که این فرد در شب قیام شبانه دارد، دائم مشغول عبادت است اما با این وجود نگران است که در این بندگی مرتکب قصور و تقصیری شده باشد.
حضرت امام (ره) در توضیح می‌فرمایند: این آدم هر چند سعی در بندگی و اطاعت ربّ می‌کند اما می‌داند که شکر مُنعِم و شکر نعمت او را به جا نیاورده است، لذا نگران آینده است که آیا در آینده توفیق بندگی به او عطا می‌شود یا خیر؟
خداوند در معرفی این گروه می‌فرماید:
«…إِنَّما یخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ…»[2]
«…(آری) حقیقت چنین است: از میان بندگان خدا، تنها دانشمندان از او می‌ترسند…»
یکی از ویژگی‌های انسان اهل خشیت این است که دائم اصلاح خودش را از خداوند طلب می‌کند و نگران است که در دنیا مشغول به غیر حق شود و یا به اموری مشغول شود که در آینده (روز قیامت) موجب خسارت او شود.
- علامت دیگری نیز مطرح کردند که شاید تأویلی لازم داشته باشد. فرمودند: «عَارِفاً بِأَهْلِ زَمَانِهِ مُسْتَوْحِشاً مِنْ أَوْثَقِ إِخْوَانِهِ»
حضرت امام (ره) در توضیح می‌فرمایند: این فرد مردم را به خوبی می‌شناسد و می‌داند اکثریت مردم در فضا و مسیر بندگی نیستند. نگران این معنا است که مطمئن‌ترین دوستانش لذات دنیوی را برای او پررنگ کنند و پررنگ شدن لذات دنیوی موجب شود از سیر معنوی و اخروی باز بماند.
خدای سبحان این چنین فردی را تقویت و تأیید می‌کند و اركان وجودش را محكم می‌نماید: «فَشَدَّ اللَّهُ مِنْ هَذَا أَرْكَانَه». چنین فردی در عمل به وظایف بندگی انسان ضعیفی نیست و در قیامت به فرموده امام صادق علیه السلام در امان است، روزی که همه افراد نگران‌اند امان نامه به او اهدا می‌شود که او در امان است.
حضرت امام (ره) در انتهای مبحث می‌فرمایند: «فیا لیتنا کنا معهم فنفوز فوزاً عظیما» «کاش با این گروه (یعنی دسته سوم طالبان علم) بودیم تا رستگاری عظیم نصیب‌مان شود.»
تاریخ جلسه: 87/11/30- جلسه 56
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
» ادامه حدیث 23- القائات روحانی و شیطانی در آموختن
» ادامه حدیث 23- مفاسد مجادله و دشمنی
» ادامه حدیث 23- ویژگی‌های گروه دوم از طالبین علم
[1] نهج البلاغه (فیض الاسلام)، حکمت 325
[2] سوره مبارکه فاطر، آیه28
