مبرا شدن از عیوب
«وَإِذَا جَاءكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِنَا فَقُلْ سَلاَمٌ عَلَيْكُمْ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَن عَمِلَ مِنكُمْ سُوءًا بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِن بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ»[1]
«هرگاه کسانی که به آیات ما ایمان دارند نزد تو آیند، به آنها بگو: «سلام بر شما پروردگارتان، رحمت را بر خود فرض کرده؛ هر کس از شما کار بدی از روی نادانی کند، سپس توبه و اصلاح (و جبران) نماید، (مشمول رحمت خدا می‌شود چرا که) او آمرزنده مهربان است»
آیه هم اشاره به امید می‌کند و هم به آداب امیدواری.
قرآن کریم خطاب به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرماید: زمانیکه مومنین نزد تو می‌آیند آنان را به مبرا شدن از عیوب و نواقص امیدوار کن و به ایشان بگو خداوند بر خود واجب کرده شما مومنین را به کمالات خاصی نائل کند.
اینکه قرآن کریم این امر را قانونی از جانب خدای سبحان عنوان کرده نشانه‌ایست بر امیدواری بندگان تا حتی با وجود خطا و یا معصیت هرگز از رحمت حق ناامید نگردند و امید به اصلاح داشته باشند.
آداب امیدواری
آیه در عین حال بیانگر آداب امیدواری نیز هست:
- فوریت در رجوع به خداوند: قرآن کریم می‌فرماید: اگر لغزشی از انسان صادر شد نباید برای اصلاح آن تاخیر کند بلکه باید پس از آن رجوع به خداوند کند تا مبادا آن بدی در او نهادینه گردد. «ثُمَّ تَابَ مِن بَعْدِهِ».
- امیدواری به مغفرت و رحمت حق: یکی دیگر از آداب امیدواری این است که بنده با وجود عصیان و خطایش به رحمت و مغفرت حق امیدوار باشد و بداند خداوند بر گناهان و خطاهای او پرده‌ای از مغفرت می‌اندازد و او را مورد رحمت خویش قرار می‌دهد «فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ».
- پرکاری و درست کاری: یکی دیگر از آداب امید، پرکاری و درست‌کاری است، انسان امیدوار نه تنها به بهانه امید از تلاش خود دست بر نمی‌دارد بلکه بهترین و صحیح‌ترین کارها را در محضر حق انجام می‌دهد و در عین حال به رحمت حق امیدوار است. «ثُمَّ تَابَ مِن بَعْدِهِ».
- عدم فرافکنی: یکی از آداب امیدواری پرهیز از فرافکنی است، اگر بنده عیوب و نواقص خود را باور کند در صدد رفع و اصلاح آن بر می‌آید و در عین حال امیدوار به ستّاریت خداوند می‌شود.
مصادیق امیدواری
در آیه مصادیقی از امیدواری نیز وجود دارد:
- توبه و رجوع به خداوند نمادی از امیدواری است، آنکس که امیدوار باشد با وجود هرگونه معصیتی هرگز ناامید از رحمت حق نمی‌شود و به خداوند رجوع می‌کند «وَإِذَا جَاءكَ»
- ایمان به آیات الهی مصداقی دیگر از امیدواری است. «يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِنَا»
- خدای سبحان صدور خطا و معصیت را از انسان امری از سر جهالت می‌داند نه از سر طغیان، تا مبادا بنده شرمنده گردد و این شرمندگی مانع رجوع و بازگشت او به خداوند گردد و با امید به مغفرت حق به درگاه او بازگردد.
سوارکاران مرکب امید در امنیت قرار دارند
«الَّذِينَ آمَنُواْ وَلَمْ يَلْبِسُواْ إِيمَانَهُم بِظُلْمٍ أُوْلَئِكَ لَهُمُ الأَمْنُ وَهُم مُّهْتَدُونَ»[2]
«آری،) آنها که ایمان آوردند، و ایمان خود را با شرک و ستم نیالودند، ایمنی تنها از آن آنهاست؛ و آنها هدایت‌یافتگانند»
صبر، کلید گشایش است و نمادی از امید، در بطن امید امنیت وجود دارد؛ خدای سبحان به صابرین وعده امنیت و ایمنی داده است از همین رو انسان امیدوار نگران نیست و احساس اضطراب نمی‌کند.
آیه از افرادی سخن می‌گوید که دلداده حق هستند و ایمانشان با ظلمی آمیخته نشده، کسانیکه دلداده حق هستند و در مسیر بندگی ظلم نمی‌کنند و مرتکب قصور و تقصیری نمی‌شوند، آنانی که هیچ ادعایی در بندگی ندارند و خودی نمی‌بینند، دلدادگانی که پیمانه لطف معشوق را علی‌الدوام پر می‌بینند و حتی در تنگنای مشکلات لطف و رحمت او را مشاهده می کنند از همین رو هرگز لب به شکایت باز نمی‌کنند و غیر زیبایی چیزی نمی‌بینند، عاشقانی که هرلحظه پیمانه عشق‌شان به معشوق پرتر می‌شود و حب‌شان روز افزون می‌گردد، محبانی که در عرصه عاشقی هرگز کوتاهی نمی‌کنند و تا آخرین نفس برای حسن بندگی تلاش می‌کنند و با این وجود امیدوار به رحمت حق هستند؛ قرآن کریم در بیان حال آنان می‌فرماید آنان در امنیت هستند و نگرانی‌ای ندارند «لَهُمُ الْأَمْن»
ملازمه میان امید و امنیت
امید و امنیت دو امر ملازم با یکدیگرند، احساس امید امنیت آور است و در مقابل ناامیدی آثاری از نگرانی و عدم امنیت را ایجاد می‌کند، از آنجا که امنیت یکی از ضروریات اولیه زندگی است امید نیز به تبع امری ضروری برای کلیه افراد است.
در روایت از وجود مبارک پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله آمده است:
«نِعْمَتَانِ مَجْهُولَتَانِ الْأَمْنُ وَ الْعَافِيَةُ»[3]
«دو نعمت هستند که ناشناخته‌اند امنیت و سلامتی.»
احساس امنیت اختصاص به چه کسانی دارد؟
قرآن کریم امنیت را در این آیه با جمله اسمیه‌ای که جار و مجرور در آن مقدم شده بیان کرده و فرموده: «لَهُمُ الْأَمْن» (از لحاظ نحوی مقدم شدن جار و مجرور افاده حصر می‌کند) بنابراین امنیت فقط اختصاص به کسانی دارد که مومن باشند و ایمانشان آمیخته به ظلم نشده باشد.
امید به رویش
«وَهُوَ الَّذِيَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ نَبَاتَ كُلِّ شَيْءٍ فَأَخْرَجْنَا مِنْهُ خَضِرًا نُّخْرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُّتَرَاكِبًا وَمِنَ النَّخْلِ مِن طَلْعِهَا قِنْوَانٌ دَانِيَةٌ وَجَنَّاتٍ مِّنْ أَعْنَابٍ وَالزَّيْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُشْتَبِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍ انظُرُواْ إِلِى ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَيَنْعِهِ إِنَّ فِي ذَلِكُمْ لآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ»[4]
«او کسی است که از آسمان، آبی نازل کرد، و به وسیله آن، گیاهان گوناگون رویاندیم؛ و از آن، ساقه‌ها و شاخه‌های سبز، خارج ساختیم؛ و از آنها دانه‌های متراکم، و از شکوفه نخل، شکوفه‌هایی با رشته‌های باریک بیرون فرستادیم؛ و باغهایی از انواع انگور و زیتون و انار، (گاه) شبیه به یکدیگر، و (گاه) بی‌شباهت! هنگامی که میوه می دهد، به میوه آن و طرز رسیدنش بنگرید که در آن، نشانه‌هایی (از عظمت خدا) برای افراد باایمان است!»
آیه بیانگر یکی از مصادیق امیدواری است که فاعلیت خداوند در آن بیان می‌شود (در آیه دوبار «فَأَخْرَجْنَا» عنوان شده) خدای سبحان باران معرفت، عنایت و محبت خود را بر زمین وجودی بندگان نازل می‌کند پس از آن رویش‌هایی باور نکردنی از آن خارج می‌شود، رویش‌هایی از جنس کمال در باغی انبوه که هر بذری متفاوت از دیگری است، بذری از سخاوت است و دیگری از کرامت، بذری از حیاست و دیگری از رجاء و… .
همانطور که بعد از هر بارشی در عالم ظاهر رویش‌های مختلفی صورت می‌گیرد بعد از درخواست بنده نیز نعمات مختلف دیگری به او عطا می‌شود، نعماتی مافوق تصور که هرگز در ادراک بشر نمی‌گنجد.
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] سوره مبارکه انعام، آیه 54
[2] سوره مبارکه انعام، آیه 82
[3] روضة الواعظين و بصيرة المتعظين( ط- القديمة)، ج2، ص 472
[4] سوره مبارکه انعام، آیه 99
