امید امید می‌آفریند
امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرمایند:
«إذا كان في رجل خلّة رائقة فانتظروا أخواتها»[1]
«زمانی‌که در کسی خصلتی شگفت انگیز و پسندیده باشد منتظر همانندهای آن باشید.»
مطابق فرمایش حضرت اگر کسی‌که امیدوار است یا بهره کمی از امید برده روز به روز امیدش بیشتر می‌شود.
ناامیدی بی انصافی است
انسان امیدوار منصف نیز هست، او منصفانه نعمات و الطاف خداوند را مشاهده می‌کند، اما کسی‌که انصاف ندارد و نعماتی که خداوند به او عطا کرده را نمی‌بیند قادر نیست امیدوار باشد و نگاه زیبایی به آینده داشته باشد.
ناامیدی گرفتاری می‌آورد
امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرمایند:
«مَنْ عَظَّمَ صِغَارَ الْمَصَائِبِ ابْتَلَاهُ اللَّهُ بِكِبَارِهَا»[2]
«کسی‌که مصائب و گرفتاری های کوچک را بزرگ شمارد خداوند به گرفتاری های بزرگتر او را مبتلا می کند.»
یکی از بزرگترین گرفتاری‌ها ن امیدی است که مطابق فرمایش حضرت گرفتاری بیشتری به دنبال می‌اورد،گاهی اوقات بدبینی انسان موجب ناامیدی او می شود و این نا امیدی، یأس و ناامیدی بیشتری در او ایجاد می‌کند. در سختی‌های زندگی به خود یادآوری کنیم بسیاری افراد سختی‌ها و مشکلاتی بسیار بیشتر و سخت تر از ما داشته‌اند، و مشکل ما در برابر آنان حقیر و ناچیز است.
پناهندگی به حق
«إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُم بِأَلْفٍ مِّنَ الْمَلآئِكَةِ مُرْدِفِينَ»[3]
«(به خاطر بیاورید) زمانی را (که از شدت ناراحتی در میدان بدر،) از پروردگارتان کمک می‌خواستید؛ و او خواسته شما را پذیرفت (و گفت): من شما را با یک هزار از فرشتگان، که پشت سر هم فرود می‌آیند، یاری می‌کنم.»
یکی از آداب رجاء این است که بنده فقط به خداوند پناهنده شود و هیچ ملجاء و پناهی غیر او نیابد راهکار این امر استغاثه به خداوند است. مؤمنین هنگامی‌که در جنگ بدر با لشکر انبوه دشمن مواجه شدند به خداوند استغاثه کردند و خداوند نیز فوراً درخواست شان را اجابت کرد و با نیروهای امدادی غیبی آنان را تقویت نمود.
فقط یک مرجع
یکی دیگر از آداب رجاء این است که بنده فقط به خداوند رجوع کند و اعلام نیاز به غیر او نکند. مجاهدین نیازمند ایجاد رعب و هراس در دل دشمن بودند و برای تحقق این امر استغاثه به خداوند کردند خداوند نیز با نیروهایی غیبی یاری شان کرد.
حسن ارتباط
یکی دیگر از آداب رجاء برقراری ارتباط خوب با خداوند است؛ ارتباطی که موجب رشد شود، استغاثه درحقیقت طلب سرمایه از خداوند است طلبی که بنده چنان مضطر شده و نیازمند کمک حق است که به غیر او مراجعه نمی‌کند و از غیر او درخواستی ندارد، طلبی با تمام وجود و درخواستی با تمام اراده. پاسخ خداوند به این درخواست پاسخی مافوق خواست بنده است؛ زیرا خواست بنده محدود است و قدرت خداوند نامحدود.
غنا
امیدوار هرگز محتاج نیست؛ امیدواری به رحمت حق چنان از او رفع نیاز می‌کند و به او چنان غنائی می‌بخشد که هرگز نیازی برای عرض درخواستش به افراد ندارد مشروط بر آنکه رجاء ادامه یابد و امید بنده منقطع نشود.
امداد الهی
خداوند مؤمنین را اعانت می‌کند «أَنِّي مُمِدُّكُم» اعانت خداوند به انسان امیدوار گاه با نیروهای ظاهری است و گاه با نیروهای غیبی که به اذن حق الطاف خداوند را در زندگی جاری و ساری می‌کنند. نیروهای غیبی گرچه قابل مشاهده نیست اما آثار ان در زندگی جاری است؛ به عنوان مثال گاهی از خداوند درخواست فرج و گشایش می‌کنیم و به رحمت او امیدواریم و بعد از مدتی گرچه در ظاهر اتفاقی نیفتاده اما احساس رضایت و آرامش می‌کنیم و این احساس رضایت امدادی غیبی است که خدای سبحان بر بنده نازل کرده است.
اینکه در بحبوحه های زندگی روحیه افراد خوب است و نشاط لازم را دارند نیز یکی دیگر از امدادهای غیبی است.
یکی دیگر از مصادیق امدادهای غیبی توجهی است که وجود مبارک حضرات معصومین علیهم السلام به زائر می‌کنند و او را مورد اکرام خاص خود قرار می‌دهند.
خصوصیات خاص مؤمنین
«إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَانًا وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ»[4]
قرآن کریم چندین خصوصیت را خاص مؤمنین می‌داند که دیگران از آن بی‌بهره‌اند («انّما» ادات حصر است و افاده محصور بودن می‌کند بنابراین مؤمنین فقط کسانی هستند که خصوصیات مطروحه در آیه را دارا باشند):
- «إِذَا ذُكِرَ اللّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ» یاد خداوند قلب‌هایشان را جلا می‌دهد و آماده پذیرش معارف بیشتری می‌کند.
- «وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَانًا » زمانی‌که آیات الهی بر آنان تلاوت می‌شود بر ایمان‌شان افزوده می‌شود.
- «وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ» کسانی‌که بر پروردگارشان توکل می کنند.
توکل نمادی از امیدواری است انسان امیدوار به حول و قوه خداوند اعتماد می‌کند نه حول قوه خود، او حتی اعمال صالحش را قابل عرضه در محضر خداوند نمی‌داند و بر آن اعتماد نمی‌کند بلکه فقط بر رحمانیت و رحمیت خداوند توکل می‌کند و یقین دارد ربّ العالمین برای او کافی است.
انسان امیدوار وکالت تمام امورش را به خداوند می‌دهد و باور دارد خداوند بهترین وکیل است و بهترین وکالت را برای موکلش انجام می‌دهد موکلی که هم قدرتش علی‌الاطلاق است و هم رحمانیت و رحیمت او مطلق است مشروط به آنکه بنده نیز حقوق موکل را به تمامه پرداخت کند و مرتکب قصور و تقصیری در پرداخت حق موکل نشود.
ربّ به چه معنا است؟
اگر حروف اصلی ربّ «ر ب ی» باشد به معنی پرورش دهنده است که تربیت شدگان را پرورش می‌دهد.
اگر حروف اصلی ربّ «ر ب و» باشد به معنی زیاد کننده است؛ خداوندی که ظرف بنده را زیاد می‌کند و قابلیت او را افزایش می‌دهد
«وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُه» [5]
«هرکس بر خداوند توکل کند خداوند برای او کافی است».
تقوا ایجاد امید می‌کند
«يِا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إَن تَتَّقُواْ اللّهَ يَجْعَل لَّكُمْ فُرْقَانًا وَيُكَفِّرْ عَنكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ وَاللّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ»[6]
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اگر از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید، برای شما وسیله‌ای جهت جدا ساختن حق از باطل قرارمی‌دهد؛ (روشن‌بینی خاصّی که در پرتو آن، حق را از باطل خواهید شناخت؛) و گناهانتان را می‌پوشاند؛ و شما را می‌زمرزد؛ و خداوند صاحب فضل و بخشش عظیم است!»
آیه مصداقی از امیدواری برای مؤمنینی است که تقوا پیشه کنند. خداوند به این دسته از مؤمنین امید داده گشایشی برایشان ایجاد کند و سیئاتشان را بپوشاند و آنان را مورد مغفرت خود قرار دهد و از فضل گسترده اش بهره‌مند کند.
پاداشی که خداوند به امیدواران می‌دهد پاداشی عظیم است، پاداشی به عظمت رحمت حق که در تصور مادی نمی‌گنجد.
تاریخ جلسه: 99/6/18 ـ جلسه 20
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] نهج البلاغه، حکمت 427
[2] نهج البلاغه، حکمت 440
[3] سوره مبارکه انفال، آیه 9
[4] سوره مبارکه انفال، آیه 2
[5] سوره مبارکه طلاق، آیه 3
[6] سوره مبارکه انفال، آیه 29
