مادی گرایانی عاقبت بخیر
«إِنَّا آمَنَّا بِرَبِّنَا لِيَغْفِرَ لَنَا خَطَايَانَا وَمَا أَكْرَهْتَنَا عَلَيْهِ مِنَ السِّحْرِ وَاللَّهُ خَيْرٌ وَأَبْقَى»[1]
«ما به پروردگارمان ایمان آوردیم تا گناهانمان و آنچه را از سحر بر ما تحمیل کردی ببخشاید؛ و خدا بهتر و پایدارتر است!»
یکی از مصادیق امیدواری سحره فرعون هستند، زمانی‌که فرعون به آنان پیشنهاد مبارزه با موسی را داد از او پرسیدند آیا در این مبارزه اجر و پاداشی وجود دارد؟«إِنَّ لَنا لَأَجْرا»[2] . پاسخ فرعون هم اجر و پاداش مادی را تأیید کرد و هم اجر معنوی و تقرب به فرعون را و گفت:«قالَ نَعَمْ وَ إِنَّكُمْ لَمِنَ الْمُقَرَّبين»[3] .
مادی گرایانی که مادیات نقش اول زندگی شان را داشت زمانی که به حقانیت موسی و باطلیت فرعون پی بردند از فرعون و فرعونیان دست برداشتند و بدون اذن فرعون از موسی و خدای او تبعیت کردند و دلداده خدای موسی شدند بی‌آنکه اندکی ترس و هراس به دل راه دهند تا خداوند خطایایشان را ببخشد.
انگیزه ای برای دعا
امید انسان را وادار به دعا می‌کند و ناامیدی او را از دعا کردن باز می‌دارد. سحره فرعون با وجود سوء سابقه‌ای که داشتند امیدوار بودند خداوند از خطایشان درگذرد، از همین رو به او ایمان آوردند و برای بخشش خطاهایشان دست به دعا در محضر خداوند بلند کردند، از همین رو با وجود آنکه سابقه ایمان و تدین آنان بیش از نصف روز نبود، اما به جایگاه متعالی‌ای دست یافتند، جایگاهی که فقط با امید به خداوند به دست آمد و برای ابد باقی شد؛ جایگاه رفیع شهادت.
زندگی سخت
« وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى»[4]
«و هر کس از یاد من روی گردان شود، زندگی (سخت و) تنگی خواهد داشت؛ و روز قیامت، او را نابینا محشور می‌کنیم!»
خداوند می‌فرماید کسی که از ذکر من روی گرداند و کرامت رحمت رحمانیت قدرت و … من را مشاهده نکند و بر من اعتماد نورزد و امیدوار نباشد زندگی سخت و در مضیقه‌ای خواهد داشت. چنین کسی ملجاء و پناهی ندارد تا بر آن اعتماد نماید و تکیه کند، از همین رو روز به روز ناامیدتر می‌شود.
عذاب قبر چیست؟
معیشت ضنک را برخی مفسرین عذاب ناامیدی تعبیر کرده‌اند که در برزخ به شکل عذاب قبر نمودار می‌شود. عذاب قبر فشاری درونی است که در دنیا انسان را احاطه می‌کند و در برزخ نیز به شکل عذاب قبر نمودار می‌شود، عذابی به نام ناامیدی که انسان را در تنگنا و سختی قرار می‌دهد تاحدی که او را از یاد خداوند غافل می‌کند.
یکی دیگر از معانی معیشت ضنک، عدم قناعت است. کسی که حرص در مادیات دارد و حد توقفی در ماده و مادیات ندارد علی‌الدوام احساس نارضایتی می‌کند به همین جهت در سختی و تنگنا به سر می‌برد.
زندگی بخش است
« أَوَلَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاء كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ أَفَلَا يُؤْمِنُونَ»[5]
«آیا کافران ندیدند که آسمانها و زمین به هم پیوسته بودند، و ما آنها را از یکدیگر باز کردیم؛ و هر چیز زنده‌ای را از آب قرار دادیم؟! آیا ایمان نمی‌آورند؟!»
سخن از احیائی است که با آب صورت می‌گیرد؛ احیائی که زندگی می‌بخشد و هر مرده‌ای را زنده می‌کند.
برخی تفاسیر عرفانی آب را معرفت تفسیر کرده‌اند و برخی دیگر آن را ولایت دانسته‌اند و بعضی محبت. در هر حال هریک از این تفاسیر را بپذیریم هرگاه آب در زندگی جریان یابد احیا صورت می‌گیرد و زمین مرده وجود انسان زنده می‌گردد و روح امید در او دمیده می‌شود. در وجود چنین فردی شادابی و نشاط حاکم است نه خمودی و سستی.
کوهی به استقامت مؤمن
« وَجَعَلْنَا فِي الْأَرْضِ رَوَاسِيَ أَن تَمِيدَ بِهِمْ وَجَعَلْنَا فِيهَا فِجَاجًا سُبُلًا لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ»[6]
«و در زمین، کوه‌های ثابت و پابرجایی قرار دادیم، مبادا آنها را بلرزاند! و در آن، درّه‌ها و راه‌هایی قرار دادیم تا هدایت شوند!»
خداوند می‌فرماید ما اسبابی را مانند کوه‌ها و دره‌ها برای هدایت افراد قرار دادیم به این امید که هدایت شوند.
مطابق روایتی که می‌فرماید:
«المؤمن کالجبل الراسخ لا تحرکه العواصف»
«مؤمن مانند کوهی استوار است که بادها آن را تکان نمی‌دهند»
تفاسیر عرفانی از کوه به مؤمن تعبیر می‌کنند و می‌فرمایند همانطور که کوه مانع لرزش زمین و سبب ثبات آن است مؤمن نیز مانند کوهی راسخ است که سبب استقامت افراد در مسیر بندگی می‌شود.
یکی دیگر از اسباب هدایت راه‌هایی در میان دره‌هاست که آب در آن نفوذ می‌کند و راه خود را می‌یابد. برخی تفاسیر این امر را به استقامت افرادی مانند شهدا و علما تعبیر می‌کنند که سبب هدایت دیگران می‌شوند و آنان را به سرمنزل مقصود می‌رسانند.
همانطور که خداوند اسباب امیدواری را در زندگی افراد قرار داده است این اسباب در وجود انسان نیز می‌تواند محقق شود و توفیق سلوک در بندگی را بیابد.
نگران سقوط نباشید
« وَجَعَلْنَا السَّمَاء سَقْفًا مَّحْفُوظًا وَهُمْ عَنْ آيَاتِهَا مُعْرِضُونَ»[7]
«و آسمان را سقف محفوظی قرار دادیم؛ ولی آنها از آیات آن روی‌گردانند.»
قرآن می‌فرماید آسمان را بالای سرتان به عنوان سقفی محفوظ قرار دادیم بی‌آنکه لحظه‌ای نگران سقوط آن باشید. خداوندی که آسمان را در جایگاه خود حفظ می‌کند ما را نیز از سقوط در عالم ماده محفوظ می‌دارد.
خداوند نشانه‌های زیادی را برای بندگان قرار داده تا با توجه به آن نشان‌ها به لطف و انعام و احسان او امیدوار باشند. یکی از این نشانه‌ها وجود مبارک حضرات معصومین علیهم‌السلام هستند، به میزانی که انسان به آنان توجه کند شعله امید در وجودش شعله‌ورتر می‌شود.
تاریخ جلسه: 99/7/6 ـ جلسه 37
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] سوره مبارکه طه، آیه 73
[2] سوره مبارکه اعراف، آیه 113
[3] سوره مبارکه اعراف، آیه 114
[4] سوره مبارکه طه، آیه 124
[5] سوره مبارکه انبیاء، آیه 30
[6] سوره مبارکه انبیاء، آیه 31
[7] سوره مبارکه انبیاء، آیه 32
