مقدمه
به لطف خدای سبحان، در محضر قرآن کریم به بررسی بشارت‌های محقق‌الوقوعی که از ناحیه خداوند و رسولش به گروهی از افراد رسیده است، می‌پردازیم. در بطن این بشارت‌ها قرب و وصال به خدای سبحان نهفته و همین امر موجب خوشی و سرور فرد خواهد شد.
«وَ بَشِّرِ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهمْ جَنَّاتٍ تَجرِى مِن تحتِهَا الْأَنْهَار…»[1]
«(ای پیامبر!) به کسانی که ایمان آورده و اعمال شایسته انجام دادند بشارت بده: بهشت‌هایی برای آنان است که از زیر آن رودهایی جاری‌ست…»
بشارت در عرف به معنای خبر مسرت بخش است.
بشارت‌‌دهنده کیست؟
مُبشّر بشارت‌های قرآنی، وجود مقدس پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله هستند که در همه زمان‌ها تحت فرمان الهی، ابلاغ این پیام‌ها را بر عهده دارند. به میزانی که افراد درک صحیحی از این بشارت‌ها داشته و مسرور به آن‌ها باشد؛ به رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله نزدیک شده و تحت لوای پیامبر قرار می‌گیرد.
اهل بشارت چه کسانی هستند؟
در آیه مذکور، دو خصوصیت برای قابلیت پذیرش بشارت الهی بیان شده است. به فرموده قرآن، بشارت از آنِ افرادی‌ست که دارای ایمان و عمل صالح و یا به عبارت دیگر جامعِ حُسنِ فاعلی (اعتقادات صحیح) و حُسنِ فعلی (عمل صالح) باشند.
اولین شرط، ایمان
خدای سبحان به پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله امر می‌فرماید به افرادی که ایمان آورده و دلداده خدا و رسولش شدند، بشارت مسرت‌بخش دهد. کسانی که تنها نور توحید در وجودشان درخشش داشته و به ماسوی‌الله دل نسپرده‌اند.
دومین شرط، عمل صالح
آیت‌الله جوادی آملی حفظه‌الله در تعریف عمل صالح می‌فرمایند:
«عمل صالح عملی‌ست که صلاحیت و قابلیت عرضه به محضر خداوند سبحان را داشته باشد»
عمل صالح، مطابق شرع انجام می‌شود به این معنا که کمیت و کیفیت و شرایط انجام آن را احکام شرعی تعیین کرده و سلایق فردی در آن اعمال نمی‌شود. پایه و اساس عمل صالح، اخلاص است و فرد از انجام آن هدف دیگری جز رضایت الهی ندارد.
انسان برای آن که بداند تا چه میزان مشمول بشارت‌های الهی‌ست؛ بایستی اعتقادات و عملکرد خود را مورد بررسی قرار دهد.
فرد با بررسی ایمان خویش، میزان اخلاص خود را محک زده تا بیش از پیش به رفع شرکِ درونی خود توجه داشته باشد.
زمانی که فرد وجودی برای دیگران قائل بوده و از همیشه شاهد بودن خداوند غافل باشد؛ در وادی شرک ورود پیدا می‌کند. عملکرد او در حضور جمع و در زمان تنهایی متفاوت بوده و با این شرایط وصال و قرب به خداوند برای او حاصل نمی‌شود. همچنین به دلیل آلودگی به نجاستِ شرک، قابلیت دریافت بشارت‌های الهی را از دست داده؛ در نتیجه شاد و مسرور نیست و در تنگنایی قرار می‌گیرد که موجب توقف او در سیر بندگی خواهد شد.
اما انسان موحد تنها فاعلیت خداوند را در نظر داشته و در هر حال توجه به حضور خداوند دارد؛ لذا با انجام اعمال صالح، توفیق قرب الهی و قابلیت دریافت بشارت‌های قرآنی نصیب او شده و همین امر موجب خوشی و سرور همیشگی او می‌شود و توانایی او را در طی مسیر بندگی می‌افزاید.
او مالکِ بهشت است
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله به مؤمنینی که اعمال شایسته انجام می‌دهند، بشارت مالکیت بهشت را می‌دهند: «لَهم جنات…» یکی از معانی لام مالکیت یا اختصاص می‌باشد. انسان با دو شرط ایمان و عمل صالح مالک همیشگی بهشت می‌شود.
معنای جنات و انواع آن
واژه جنات از ماده جنّ به معنای «پوشیدگی» و جنت به معنای باغی که پوشیده از درختان انبوه و در هم رفته است به گونه‌ای که اهل آن از دید دیگران پوشیده‌اند؛ می‌باشد.
ایمان و عمل صالح در انسان قابلیت دریافت بشارت به بهشت را ایجاد می‌کند. در آموزه‌های عرفانی بهشت به بهشت اعتقادات، بهشت اخلاق و بهشت اعمال تقسیم می‌شود. در حقیقت باطن اعتقادات و اخلاقیات و اعمال صحیح و شایسته افراد، در قیامت در بهشت تجلی پیدا می‌کند.
بهشت، جایگاه رویش بذر اعتقادات، اخلاقیات و اعمالی‌ست که فرد بذر آن را در دنیا کاشته است. با این بشارت، خداوند به اهل ایمان خبر می‌دهد که هیچ فکر، اخلاق یا رفتاری ابتر نیست و انسان ثمره آن را در قیامت خواهد دید. بنابراین عمل انسان مانند خود او جاویدان و باقی است.
نعمات بهشتی نیز تجسمی از ملکات فاضله اخلاقی فرد است، مانند شکر، صبر، توکل و … . هر کس در بهشت، مهمان سفره اعتقادات صحیح، اخلاق حسنه و اعمال صالحی‌ست که خود پیش از این در دنیا تدارک دیده بود.
خیرات نزد خداوند محفوظ است
«وَ أَقِیمُواْ الصَّلَوةَ وَ ءَاتُواْ الزَّكَوةَ وَ مَا تُقَدِّمُواْ لِأَنفُسِكمُ مِّنْ خَیرٍ تَجِدُوهُ عِندَ الله…»[2]
«و نماز را به پا داشته و زکات را پرداخت کنید و هر خیری را که برای خود پیش می‌فرستید؛ نزد خداوند سبحان خواهید یافت!»
با وجود آن که در این آیه از مشتقات «بشارت» استفاده نشده چند بشارت در این آیه نهفته است:
- عبارت «لِأنفسکم» حاکی از آن است که منفعت اعمال شایسته انسان، در ابتدا به خود او می‌رسد.
- به مؤمنان این بشارت داده می‌شود که عمل خالصانه آنان نادیده و مدفون در تاریخ نیست؛ بلکه در خزانه خداوند ثبت و نگهداری شده و در گذر زمان ذره‌ای آسیب نمی‌بیند. اعمال شایسته انسان ـ خواه عبادی یا غیرعبادی ـ نزد خدا از زوال و ریزش مصون است و در قیامت خداوند آن عمل را بصورت پاداش مجسم نموده تا فرد مومن از آن بهره‌مند شود.
- بشارت دیگری که در این آیه بیان شده آن است که کار خیر خالصانه، بدون هیچ حجابی به سرعت به خزانه الهی منتقل شده و فرد در قیامت عین اعمال را می‌یابد.
- همچنین مطلق بودن آیه (وَ ما تقدّموا…) یادآور این نکته است که هر عمل خیری اگرچه به مقدار ناچیز، نزد خدای سبحان ارزش‌مند است و در قیامت به صورتی زیبا جلوه‌گر خواهد شد.
* لازم به یادآوری‌ست که اساس کار خیر اخلاص و تقواست.
- در عبارت «عند الله» بشارت دیگری نهفته است. فرد باایمانی که توفیق انجام عمل صالح را دارد و در این مسیر تنها فاعلیت خداوند را مشاهده کرده و فعل خیر را به خداوند نسبت می‌دهد:
«و ما تَوفیقی الّا بالله»[3]
لذا رشد کافی را پیدا کرده و به مقام حضور و شهود می‌رسد.
تاریخ جلسه: 98/6/12 ـ 3 محرم 1441
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] سوره مبارکه بقره، آیه 25
[2] سوره مبارکه بقره، آیه 110
[3] سوره مبارکه هود، آیه 88
