مقدمه
به لطف خدای سبحان، در محضر قرآن کریم به بررسی بشارت‌های محقق‌الوقوعی که از ناحیه خداوند و رسولش به گروهی از افراد رسیده است، می‌پردازیم. در بطن این بشارت‌ها قرب و وصال به خدای سبحان نهفته و همین امر موجب خوشی و سرور فرد خواهد شد.
در برخی از آیات قرآن بشارت صراحتا مطرح شده و در برخی دیگر، از محتوا و مفهوم آن‌ها برداشت می‌شود.
ناگفته نماند که همه افراد صلاحیت دریافت بشارت‌های الهی را نداشته و تنها کسانی مشمول دریافت بشارت می‌شوند که خود لیاقت و ظرفیت دریافت آن را در وجود خویش ایجاد کرده باشند.
پاداش محسنین
«لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا الْحُسْنَى وَ زِیادَةٌ وَ لَا یرْهَقُ وُجُوهَهُمْ قَتَرٌ وَلَا ذِلَّةٌ…»[1]
«برای کسانی که نیکی کردند؛ پاداش نیک و زیاده‌ای است و بر چهره آنان غبار ذلت و خواری ننشیند…»
در این آیه خدای سبحان به گروهی که اهل احسان هستند چند بشارت می‌دهد:
بشارت اول
اولین بشارت به این افراد «الحسنی و زیادة» است. «الحسنی» به معنای زیباترین‌ها و کامل‌ترین پاداش‌ها و بهترین عاقبت‌هاست. افزون بر این، خداوند پاداش دیگری نیز برای این گروه در نظر گرفته و از آن با عبارت «زیادة» یاد کرده است. خدایی که تمام دنیا را قلیل و اندک می‌داند[2]، پاداش این گروه را بسیار و بی‌نهایت ذکر می‌کند!
برخی از مفسرین معتقدند عبارت «الحسنی» اشاره به کیفیت پاداش و عبارت «زیادة» اشاره به کمیت آن دارد. به بیان دیگر، پاداش این افراد از نظر کیفی و کمی بسیار مطلوب است.
برای «زیادة» نیز چند معنای دیگر در نظر گرفته شده است:
- خداوند اعمال بنده را مافوق حد تصور زیاد می‌کند.
- خدای سبحان پیشرفت در معنویات را نصیب بنده می‌کند؛ یعنی علاوه بر پاداش کار خیر وی، رشد وجودی نیز برای او در نظر می‌گیرد؛ رشدی که فراتر از عمل فرد است؛ زیرا علت اعطای «رشد وجودی» به بنده، تنها فضل و لطف الهی است و بنده صرف انجام عمل خیر، استحقاق دریافت این پاداش نمی‌شود.
- برخی معتقدند آنچه که افزون بر پاداش عمل به بنده داده می‌شود پرده‌برداری از اسرار الهی است. خداوند امور پنهانی را بر بنده خویش نمایان می‌سازد که نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده است.
بشارت دوم
بشارت دیگری که خدای سبحان به این افراد می‌دهد این است که ایشان هیچ‌گاه دچار ذلت و دل‌گرفتگی نخواهند شد. (قتر در معنای گرفتگی و ضیق استعمال شده است) این بندگان که مشمول فضل و رحمت الهی‌اند؛ همواره بانشاط و عزتمندند. آنان در مشکلات زندگی، تنها نظاره‌گر حول وقوه الهی بوده و معتقدند:
کارساز ما به فکر کار ماست
فکر ما در کار ما آزار ماست
وجود مشکلات، به بندگی آنان خدشه‌ای وارد نکرده و روحیه خوب ایشان باعث می‌شود که بر مصیبت‌ها و مشکلات غلبه داشته و عزت خود را حفظ نمایند.
مخاطب این بشارت چه کسانی هستند؟
کلام الهی مخاطب آیه را «للذین أحسنوا» معرفی می‌کنند؛ آنان که به مقام احسان رسیده و تحت عنوان «محسن» قرار گرفته‌اند. احسان علاوه بر معنای نیکوکاری، به معنای «رسیدن به مقام شهود» نیز می‌باشد زیرا پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند:
«الْإِحْسَانُ أَنْ تَعْبُدَ اللَّهَ كَأَنَّكَ تَرَاه»[3]
«احسان یعنی خداوند را به گونه‌ای عبادت کنی که گویا او را می‌بینی»
بنابراین، احسان به معنای اخلاص است. این بندگان رابطه بین خود و پروردگار را خالص کرده و عملکرد خویش را، نه برای پسند افراد و نه دریافت اجر بلکه تنها برای رضای او انجام می‌دهد.
در نتیجه خداوند به مخلصین پاداش خاصی به همراه زیاده آن عطا کرده، حال خوش را روزی همیشگی‌شان قرار داده و عزت ایشان را محفوظ می‌دارد.
مخاطب همیشگی بشارت‌های الهی!
«لَهُمُ الْبُشْرَى فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَفِی الْآخِرَةِ…»[4]
«برای آنان در زندگی دنیا و آخرت بشارت است»
در این آیه بیان می‌شود که برخی از بندگان در دنیا و آخرت همواره خبرهای مسرت‌بخشی از جانب خدای سبحان دریافت می‌نمایند البته به محتوای بشارت‌ها اشاره‌ای نشده است اما مفسرین چند تعبیر برای آن در نظر گرفته‌اند:
- به این افراد بشارت داده می‌شود که خدای سبحان آنان را کفایت می‌نماید. بسیاری از نگرانی‌های افراد به دلیل آن است که گمان می‌کنند بدون سرپرست و حمایت کننده‌ای در میان مشکلات رها شده است. اگر به آنان خبر داده شود که حمایت کننده و سرپرستی توانمند همچون خدای سبحان داشته که امورات‌شان را کفایت نموده، محبوبیت و عزت باقی به آن‌ها داده و توفیقاتش را روز افزون قرار می‌دهد؛ قطعا آرامش و سرور خاصی در وجودشان پدید خواهد آمد.
- برخی معتقدند یکی از بشارت‌های دنیایی «آسان جان دادن» و یکی از بشارت‌های اخروی «آسودگی در برزخ و قیامت» و سرانجام «قرار گرفتن در بهشت وصال» است. همچنین در آخرت به این افراد بشارت داده می‌شود که مورد اکرام الهی قرار گرفته و پس از مرگ، اعمال صالحشان متوقف نخواهد شد بدین صورت که مَلائکی مأمور می‌شوند به جای آنان همان اعمال را ادامه دهند.
- برخی دیگر معتقدند بشارت در دنیا «داشتن معرفت» است. عارف، به دلیل شناختی که از خدای سبحان و اولیاءالهی دارد ؛ از آرامش خاطر و سرور باطنی برخوردار است.
یکی دیگر از بشارت‌های الهی که در دنیا به بنده داده می‌شود آن است که به او مژده رسیدن به مقام اخلاص داده می‌شود. برای بشارت دنیوی تعابیر دیگری نیز مانند استقامت در سختی‌ها، اخلاق نیکو و… در نظر گرفته شده است.
تاریخ جلسه: 98/7/14 ـ جلسه 30
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] سوره مبارکه یونس، آیه 26
[2] «مَتاعُ الدُّنْیا قَلیل»، سوره مبارکه نساء، آیه 66
[3] الوافی، ج11، ص23
[4] سوره مبارکه یونس، آیه 64
