مقدمه
به لطف خدای سبحان، در محضر قرآن کریم به بررسی بشارت‌های محقق‌الوقوعی که از ناحیه خداوند و رسولش به گروهی از افراد رسیده است، می‌پردازیم. در بطن این بشارت‌ها قرب و وصال به خدای سبحان نهفته و همین امر موجب خوشی و سرور فرد خواهد شد.
در برخی از آیات قرآن بشارت صراحتا مطرح شده و در برخی دیگر، از محتوا و مفهوم آن‌ها برداشت می‌شود.
ناگفته نماند که همه افراد صلاحیت دریافت بشارت‌های الهی را نداشته و تنها کسانی مشمول دریافت بشارت می‌شوند که خود لیاقت و ظرفیت دریافت آن را در وجود خویش ایجاد کرده باشند.
نجات بخشی الهی
« ثُمَّ نُنَجِّی رُسُلَنا وَ الَّذینَ آمَنُوا كَذلِكَ حَقًّا عَلَینا نُنْجِ الْمُؤْمِنین»[1]
«سپس فرستادگان خود و کسانی که ایمان آوردند را نجات می‌دهیم و این گونه بر عهده ماست که مؤمنین را نجات بخشیم»
نجات از ماده نجوة و نجوة در معنای مکان مرتفع و بلند استعمال شده است. خدای سبحان در این آیه بشارت میدهد که فرستادگان الهی و مؤمنین را در جایگاه رفیعی قرار میدهد و این نجات‌بخشی را بر خویش واجب نموده است.
علی رغم آن که بسیاری از مردم، گرفتار هوا و هوس، رذائل اخلاقی و معصیت بوده و در حال سقوط و نابودی هستند؛ گروهی به لطف خدای سبحان در جایگاه رفیعی قرار می‌گیرند که از آسیب امواج خروشان معصیت و غرق شدن در دریای مادیات در امان بمانند. به بیان دیگر، خدای سبحان اجازه نخواهد داد که مؤمنین از غیرمؤمنین تأثیر اخلاقی، عقیدتی و… گرفته و سرنوشت‌شان همانند آنان رقم بخورد.
خدای سبحان با استفاده از فعل «ننجّی» بیان می‌دارد که فعل «نجات بخشی» تنها به حول و قوه الهی انجام می‌شود و مؤمنین نیز به خوبی بر این حقیقت واقف هستند و می‌دانند اگر لحظه‌ای حمایت الهی از ایشان برداشته شود؛ آنان نیز به وادی نابودی سقوط خواهند کرد؛ به همین دلیل قرار گرفتن جایگاه متعالی و رفیع، نه تنها موجب کبر و غرور مؤمنین نشده بلکه با دلسوزی و راهنمایی معصیت‌کاران، سعی در جلوگیری از سقوط آنان داشته و از این جهت که آنان از سرمایه‌های خدادادی خویش استفاده نمی‌کنند؛ ابراز تأسف می‌نمایند.
در پایان آیه بیان می‌دارد که خدای سبحان نجات دادن مؤمنین را بر خویش واجب کرده و با قدرت لایزال الهی این امر را انجام میدهد(«نُنَجّی» فعل متکلم مع الغیر اشاره به قدرت الهی دارد)
مخاطبین این بشارت چه خصوصیاتی دارند؟
پیش از این بیان شد که دریافت بشارت الهی، منوط به داشتن قابلیت و ظرفیت خاصی است. دریافت بشارت بیان شده در این آیه نیز مشروط به داشتن ایمان است. ایمان به معنای دلدادگی و باور اعتقادات حقه است. وقتی بنده دلداده حق شود خدای سبحان او را در جایگاه رفیعی قرار داده و اجازه نخواهد آلودگی و کدورت غیرمؤمنین به او سرایت کند.
- با توجه به آن که در زیارت جامعه کبیره می‌خوانیم:
« مَنْ أَرَادَ اللَّهَ بَدَأَ بِكُم»[2]
«کسی که اراده رسیدن به خدای سبحان را داشته باشد به وسیله شما آغاز می‌کند»
به میزانی که محبت و ارادت فرد به حضرات معصومین واولیاءالهی بیشتر شود؛ قابلیت دریافت این بشارت را خواهد داشت.
بشارت به استغفارکنندگان
«وَ یقَوْمِ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَیهِ یرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَیكُم مِّدْرَارًا وَ یزِدْكُمْ قُوَّةً إِلىَ قُوَّتِكُمْ…»[3]
«ای قوم من! از پروردگار خویش طلب مغفرت کرده سپس به سوی او توبه نمایید تا (باران) آسمان را پی در پی بر شما فرو فرستند و نیرویی بر نیرویتان بیفزاید»
در این آیه حضرت هود علیه‌السلام در ظاهر قوم خویش را مورد خطاب قرار داده است اما بشارتی عمومی را مطرح می‌کند.
بشارت اول
بشارت اول، بشارت به ریزش باران و در پی آن برکت، آبادی و رشد است. در مکانی که آب باشد؛ آبادانی و خرمی نیز هست. خدای سبحان به عده‌ای بشارت میدهد که بر زندگی آنان بارانی فراوان و پی در پی می‌فرستد.
در منابع عرفانی، آب تعبیر به معرفت شده است. خدای سبحان بر قلب عده‌ای، معرفت و علومی نازل می‌کند که به سبب آن برکات غیرقابل تصور و غیرقابل شمارشی در زندگی فرد وارد می‌شود.
بشارت دوم
بشارت به افزایش قدرت و توانایی است. احساس ناتوانی و سستی، بسیار ناراحت کننده و ناامیدکننده بوده و مانع جذب الطاف الهی می‌شود؛ به همین دلیل دریافت این بشارت بسیار خوشحال کننده و امیدبخش خواهد بود.
در تفاسیر عرفانی بیان شده که قدرت بنده برای درک اسرار و رموز الهی افزون می‌شود و او به باطن امور پی خواهد برد.
این بشارت شامل حال چه کسانی می‌شود؟
طبق صریح آیه قرآن دو بشارت برکت و رشد و افزونی قدرت به گروهی داده می‌شود که عملکرد خویش را معیوب دیده و استغفار را برای خویش ضروری بدانند. آنان ضمن تلاش برای بندگی بهتر و بیشتر، باور دارند که نواقص و ایراداتی در عملکرد خویش دارد به همین خاطر از خدای سبحان طلب آمرزش می‌کند.
لازم است بنده همواره خود را در عرصه بندگی مقصر بدانند. در دعایی توصیه شده از حضرت موسی بن جعفر علیه‌السلام آمده است:
«لَا تُخْرِجْنِی مِنَ التَّقْصِیر»[4]
«پروردگارا مرا از عرصه مقصر دانستن خود خارج مکن!»
در نتیجه کسانی که باور داشته باشند در عرصه بندگی کوتاهی کرده و به این دلیل از خداوند طلب بخشش نمایند؛ باران برکات الهی بر زندگی‌شان نازل شده و نیرویی روزافزون خواهند داشت.
بدی‌ها از بین خواهد رفت!
«إِنَّ الحَسَنَاتِ یذْهِبن السَّیئَات»[5]
«به راستی که نیکی‌ها، بدی‌ها را از بین می‌برد»
فعل «یذهبن» باب افعال می‌باشد و اذهاب به معنای «یکباره از بین رفتن» است. خدای سبحان در این آیه بشارت میدهد که انجام اعمال نیک، اعمال ناپسند را یکباره از بین می‌برد همانگونه که نور، ظلمات را از بین می‌برد.
سیئه چیست؟
سیئه با سوء از یک خانواده بوده و شامل همه اعتقادات نادرست، کدورت‌ها، رذائل اخلاقی، رفتارهای ناصحیح و گفتارهای نامناسب می‌شود.
در این آیه بشارت داده می‌شود که اگر فردی مرتکب این سیئات شده باشد امکان از بین رفتن یکباره همه آن‌ها وجود دارد.
حسنه چیست؟
مفسرین در بیان معنای حسنه فرمودند: هر عمل نیکی که خالصانه انجام شود؛ حسنه است. عملی مطابق موازین عقل و شرع که تنها به قصد قرب و رضای الهی، صادقانه و متواضعانه انجام شده و فرد به ازای آن طلب اجر نداشته است.
مخاطب این بشارت چه کسانی هستند؟
با توجه به عبارت قبل، مخاطب این بشارت مشخص می‌شود:
«وَ أَقِمِ الصَّلَوةَ طَرَفىَ النهَّارِ وَ زُلَفًا مِّنَ الَّیلِ…»[6]
«در دو طرف روز و اوایل شب، نماز را اقامه نما»
مراقبت بر اقامه نمازهای واجب انسان را شایسته دریافت این بشارت کرده و به او توفیق انجام حسنات را میدهد. به بیان دیگر، توجه به اقامه نمازهای واجب، توانایی انسان را برای انجام حسنه افزایش داده و مقدمه‌ای برای پاکسازی سیئات او می‌شود.
برخی افراد بر اعمال مستحب خویش توجه بیشتری داشته و آن‌گونه که نسبت به قرائت روزانه زیارت عاشورا یا خواندن نوافل اهتمام دارند؛ نسبت به کیفیت انجام واجبات توجهی ندارند. در حالی که انجام مستحبات این خطر را در پی دارد که انسان به سبب انجام آن، گرفتار ادعا و خودبرتربینی شود.
تاریخ جلسه: 98/7/15 ـ جلسه 31
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] سوره مبارکه یونس، آیه103
[2] مفاتیح الجنان، زیارت جامعه کبیره
[3] سوره مبارکه هود، آیه52
[4] مفاتیح الجنان، حاشیه مفاتیح، باب چهارم
[5] سوره مبارکه هود، آیه114
[6] سوره مبارکه هود، آیه114
