بزرگنمایی مشکلات، علامت ناسلامتی روان
«مَنْ عَظَّمَ صِغَارَ الْمَصَائِبِ ابْتَلَاهُ اللَّهُ بِكِبَارِهَا»[1]
«كسى كه مصیبتهاى كوچك را بزرگ شمارد خدا او را به مصیبتهاى بزرگ مبتلا خواهد كرد»
با توجه به فرمایش امیرالمؤمنین، اگر فردی گرفتاری‌های کوچک و قابل حل را بزرگ و غیرقابل حل نشان دهد؛ پروردگار او را تحت تربیت الهی قرار داده و مشکلات عظیم‌تری را پیش پای او قرار می‌دهد.
در بهداشت روان، فرد توانایی مقابله با مشکلات را دارد زیرا قدرتی را که خدای سبحان به جهت رویارویی با مشکلات و سختی‌ها به او عطا کرده است؛ بزرگتر و بیشتر از مشکلات می‌داند. به بیان دیگر، فرد با وجود مشکل سازگار و منطبق بوده و قدرت مدیریت آن را دارد.
یکی از علامات عدم بهداشت روانی، آن است که فرد مصیبت‌ها و مشکلات را بزرگ و پیچیده نمایش دهد گویا ذره‌بینی روی مشکلات انداخته و آن‌ها را بزرگنمایی می‌کند. این امر به تدریج سبب بروز بیماری‌های روانی همچون افسردگی خواهد شد.
مطالب بیان شده بر اساس آن بود که «عظّم» را به معنای «کبّر=بزرگ نشان دادن» در نظر بگیریم؛ لکن اگر تعظیم را به معنای واقعی کلمه یعنی گسترده دانستن بدانیم؛ توضیح فرمایش حضرت این‌گونه است:
یکی از علامات عدم بهداشت روانی آن است که فرد مشکلات و مصیبت‌ها را گسترش داده و به همه ابعاد زندگی تعمیم دهد. به بیان دیگر، مشکل کوچکی که در گوشه‌ای از زندگی او قرار داشت؛ به همه جوانب زندگی سرایت می‌دهد. به عنوان مثال، به دلیل آن که شب گذشته خواب ناگواری دیده است؛ اکنون با اطرافیان خویش، سرد برخورد می‌کند؛ یا به دلیل شرایط نامساعد در محل کار، با اعضای خانواده درگیر می‌شود و یا به دلیل وجود مصیبت، حضور قلب در نماز و ارتباط با پروردگار را از دست می‌دهد. مانند آن که فردی دستمال آلوده‌ای را به تمام وسایل منزل بکشد!
راه حل چیست؟
توجه به مشکلات دیگران و مقایسه شرایط خود با شرایط آنان، سبب می‌شود که فرد مشکل و مصیبت خود را کوچک و قابل حل بداند و متوجه شود که امکان وجود شرایطی سخت‌تر از این نیز وجود داشت.
همچنین فرد باید دقت داشته باشد که بزرگنمایی یا گسترش دادن مشکلات، موجب می‌شود که فرد توانمندی خود را در برابر حل و رفع آن‌ها ناچیز دانسته و روز به روز ضعیف‌تر و ناکارآمدتر شود و در نهایت در مقابل مشکلات شکست بخورد.
ضمن آن که طبق فرمایش امیرالمؤمنین، این کار سبب می‌شود که خدای سبحان بنده را به مشکلات بزرگتر و پیچیده‌تری مبتلا سازد تا مشکلات و ابتلائات کوچک در نظرش بزرگ و گسترده جلوه نکند.
کار عاشقانه
«قَلِیلٌ مَدُومٌ عَلَیهِ خَیرٌ مِنْ كَثِیرٍ مَمْلُولٍ مِنْهُ»[2]
«(عمل) اندكی كه (با اشتیاق) تداوم یابد بهتر از (عمل)فراوانى است كه رنج آور باشد»
یکی از اصول بهداشت روان، احساس رضایت، نشاط و دوری از کسالت در زندگی است. حضرت در این فرمایش نیز می‌فرمایند انجام فعالیت اندک همراه با خرسندی و نشاط ارزشمندتراز انجام فعالیت بسیار همراه با کسالت و افسردگی است. میزان کار انجام شده مهم نیست؛ احساس فرد به هنگام انجام عمل مهم است.
برای مثال شخصی روزانه تعداد اندکی صلوات همراه با رضایت قلبی و اشتیاق می‌فرستد؛ اثر این صلوات اندک بسیار بیشتر و عمیق‌تر از فرستادن هزاران صلوات همراه با تکلف و استرس است.
عمل مثبت همراه با احساس مثبت تأثیرگذار است.
علامت سلامت روان، مقدار کار نیست؛ کیفیت آن و احساس انسان هنگام انجام آن است. توجه صرف به کمیت عمل، نشانه عدم بهداشت روان است. انسان باید از انجام امور گوناگون لذت ببرد؛ این امر سبب می‌شود که انجام اعمال مثبت تداوم داشته باشد.
به عنوان مثال، فردی چندین نوع غذا و سالاد برای یک مهمانی آمده می‌کند و این کار را با تکلف و سختی انجام می‌دهد. انرژی منفی او به غذا منتقل شده؛ نه تنها مهمان‌ها لذت چندانی نمی‌برند بلکه آن فرد نیز از برگزاری مهمانی گریزان می‌شود. کار عاشقانه، نشانه سلامت روان است.
لازم به یادآوری است در بسیاری از امور عبادی، تعداد ذکر بسیار مهم است؛ مانند تسبیحات حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها. فرد باید تلاش کند ضمن انجام تعداد مورد نظر، حال مناسبی به هنگام انجام عمل داشته باشد.
سازگاری با اطرافیان
«مُقَارَبَةُ النَّاسِ فِی أَخْلَاقِهِمْ أَمْنٌ مِنْ غَوَائِلِهِمْ»[3]
«هماهنگى در اخلاق و رسوم مردم، موجب ایمن ماندن از دشمنى و كینههاى آنان است»
در ویژگی افرادِ بهره‌مند از سلامت روانی آمده است:
- ارتباط سالمی با نزدیکان خود، اعم از خانواده، دوستان، همکاران و…، دارد چرا که مبنای ارتباطات او «سازگاری» و «احترام متقابل» می‌باشد. بنابراین افراد ناسازگار با دیگران، از سلامت روانی برخوردار نیستند. البته این سازش و هماهنگی تا جایی است که مغایرت با دین و شرع نداشته باشد.
برای مثال، خانمی به تازگی عروس خانواده‌ای شده؛ هماهنگی با رسومات و آداب خانواده همسر ــ تا جایی که منافات با دین نداشته باشد ــ موجب سلامت و پایداری روابط آن‌ها می‌شود.
ناسازگاری با دیگران، نشانه عدم بهداشت روان است و موجب می‌شود که رفته رفته دیگران از فرد دلخور شده و از او فاصله بگیرند. در حقیقت ناسازگاری با دیگران در حقیقت نشانه منیت و غرور فرد است.
تاریخ جلسه: 98/11/14 ـ جلسه1
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] نهج البلاغه(فیض الاسلام)، حکمت440
[2] نهج البلاغه(فیض الاسلام)، حکمت436
[3] نهج البلاغه(فیض الاسلام)، حکم393
