«أَمْرًا مِّنْ عِندِنَا إِنَّا كُنَّا مُرْسِلِين»
«(اين) كارى است (كه) از جانب ما (صورت مى‌گيرد). ما فرستنده (پيامبران) بوديم.»
«أَمْرًا مِّنْ عِندِنَا»
خدای سبحان می‌فرماید: آن چیزی که در شب قدر فرود آوردیم «أَمْر» است.
اگر اين آيه را در كنار تعبير امام صادق علیه‌السلام قرار دهيم كه می‌فرمايند: ليلة القدر وجود مقدس فاطمه سلام‌الله‌علیها است[1] در می‌يابيم كه فیض و رحمت و برکت از طریق فاطمه به همه عالم، افاضه می‌شود.
پناهنده‌شدن به حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها به هنگام ضعف و سستی
از منزلت وجود فاطمه سلام‌الله‌علیها همین بس که در حدیث شریف کساء آمده است: زمانی که پیامبرصلی‌الله‌علیه‌وآله احساس ضعف کردند به وجود مقدس فاطمه سلام‌الله‌علیها مراجعه كرده و از حال خويش براي او سخن گفتند و فرمودند: «اِنّی اَجِدُ فِی بَدَنِی ضُعفا» من در بدنم سستی و ضعفی درک می‌کنم. پيامبرصلی‌الله‌علیه‌وآله زمان ضعف و سستی به فاطمه سلام‌الله‌علیها رجوع نمودند.
- يكي از مفسرين در رابطه با «أَمْرًا مِّنْ عِندِنَا» می‌گويد: با توجه به آیات قبل حکمت یکی از اموری است که در شب قدر، بر اساس مصالح افراد، نازل می‌شود. خدای سبحان می‌فرماید: ما حتماً، با تمام قدرت دائماً حکمت را به سوی مردم نازل می‌کنیم، ارسال رسل و برنامه زندگی بندگان از مصادیق حکمت است.
عالم ماده ظرف شناخت حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها نیست
مفسر ديگری می‌گوید: عبارت «أَمْرًا» نکره آمده تا معلوم دارد حقیقت (امر) بر بندگان پنهان است و کسی نمی‌داند خدای سبحان چه چیزی را نازل كرده است.
با توجه به تفاسير عرفانی يعنی مردم از حقيقت وجودی فاطمه سلام‌الله‌علیها در اين دنيا آگاه نيستند چون عالم ماده ظرف شناخت حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها نيست.
ویژگی تقدیر خداوند
آنچه از آیه قبل معلوم می‌گردد اين است كه به یقین هر آنچه خدای سبحان می‌فرستد از روی حکمت و مصلحت است «فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ»[2] همچنين لطف و عنایت او در انزال امر حتمی و قطعی است.
ممکن است امری که برای بنده تقدیر می‌شود در ذائقه وی شیرین نباشد اما چون از سوی خدای حکیم و بصیر و کریم ارسال می‌شود به یقین به مصلحت فرد است و بنده از مصلحتی كه در آن تعبيه شده آگاه نيست.
دلیل دیگری كه بر نکره آوردن امر آمده آن است که بندگان از حکمت انزال امر آگاه نیستند. و حكمت آنرا نمی‌دانند اينكه این امر تا چه اندازه به مصلحت آنان است به عبارت ديگر بندگان نه از انزال امر آگاهند و نه از حكمت انزال.
خدای سبحان می‌فرماید: نزول (امر) از سوی ماست و دست‌ما برای هر تقدیری باز است ما برای شما بهترین و زیباترین تقدیر را رقم می‌زنیم.
مفسری می گويد: «أَمْرًا مِّنْ عِندِنَا» یعنی در هر چه حضرت حق برای شما تقدیر کرده قرب و وصل نهفته است.
«إِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ»
از فیوضات واجب الوجود آن است كه هرگز امر عدمی از سوی او صادر نمی‌شود، خدا هستی بخش است و نیستی از او محال است. فیض خدای سبحان به بندگان لا زمان است، از قدیم نسبت به آنان افاضه فیض داشته و خواهد داشت فقط کافی است بنده خود را در مسیر بارش فيض الهی قرار دهد.
هر شب، شبِ قدر است اگر قدر بدانیم
بالاترین رحمت خداوند
خدای سبحان در دو آیه قبل فرموده بود: «إِنَّا كُنَّا مُنذِرین» «ما همواره بیم دهنده بوده‌ايم»
و اینجا می‌فرماید: «إِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ» «ما همواره فرستاننده وحی و پيامبران بوده‌ايم»
در آيات قبل سخن از بيم‌دهندگی است و در اينجا سخن از ارسال رسل است كه ارسال رسل نشان از بالاترين رحمت خدای سبحان دارد.
گويا در اين آيه حضرت حق خطاب به بندگان مي‌گويد ما همواره لطف و خیر را به سوی شما روانه کرده‌ایم. فرستادن رُسُل و احکامی که برای شما ارسال می‌شود نمایش لطف ماست. پیام خدای سبحان برای بندگان نشانی از لطف اوست.
«رَحْمَةً مِّن رَّبِّكَ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ»
«اینها همه بخاطر رحمتی است از سوی پروردگارت، که شنونده و داناست!»
«رَحْمَةً مِّن رَّبِّكَ»
مفسری درباره این قسمت از آیه می‌گوید: رحمت از سوی خدای‌تان بر شما نازل شده است؛ اين مفسر رحمت را در دو نوع مفعول معنا كرده و فرموده است:
اگر رحمت (مفعول به) باشد ترجمه عبارت چنین می‌شود: (من برای شما رحمت را ارسال می‌کنم) بدين معنا كه اصلاً کار خدای رحمن و رحیم ارسال رحمت است.
اما اگر رحمت (مفعول لاجله) باشد: یعنی آنچه برای شما نازل می‌شود به جهت رحمتی است که خدای سبحان نسبت به بندگان دارد.
كه با توجه به معنی دوم ارسال رسل ظاهری و باطنی به دليل شدت لطفی است که حضرت حق نسبت به بندگان دارد.
از جمله خطاهای اعتقادی
تعبیری بسیار زیبا: خدای سبحان دائم‌اللطف است و همیشه نسبت به بندگان اقبال دارد، اگر قهر یا ادباری هست از سوی بنده صورت می‌گيرد، با اين توصيف جمله «اگر خدا توفیق بدهد»! در شمار خطاهای اعتقادی است زيرا نزول توفیق از سوی خدای سبحان چون سایر نعمات همیشگی است آنچه سبب می‌شود بنده از توفیق بی‌نصیب بماند حجاب و مانعی است که خود او ایجاد می‌کند، قرب و وصال به حضرت حق دست‌یافتنی است فقط كافی است بنده خواهان آن باشد
در حدیثی از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله آمده است:
«أَعْجَزُ اَلنَّاسِ مَنْ عَجَزَ عَنِ اَلدُّعَاءِ»[3]
«ناتوان‌ترین افراد کسی است که در صحنه درخواست ناتوان باشد».
نمایش جمال و جلال حضرت حق
- در این قسمت از آیات جمال و جلال حضرت حق هر دو هم‌زمان به نمایش گذاشته شده. «من عندنا» جلوه جلال و «رحمت» جلوه جمال اوست.
نزول رحمت برای عقل، نفس، قلب و روح، هر یک جداگانه صورت می‌گیرد. برای قلب، عاشقی، برای روح شهود، برای عقل، ادراک صحیح و برای نفس توفیق خدمت است هر یک از این امور از ناحیه خدای حکیم و قدیر با سهولت انجام می‌پذیرد.
بالاترین رحمت معنوی خداوند
به فرموده یکی از مفسرین رحمت در عبارت «رَحْمَةً مِّن رَّبِّكَ» وجود مقدس پیامبر صلوات الله است كه بالاترين رحمت معنوی است و مهم‌ترین انزال خدای سبحان است اين رحمت لذتی ابدی، باقی و ماندگار دارد البته علت نزول این رحمت خاص، لیاقت مردم نبوده بلکه وجود مقدس پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله است كه متقبل زحمت رسالت شده و قدم در عرصه رسالت گذاشته تا آدمی گرفتار عالم ماده نشود و از خاك تا افلاک را طی كند.
ربوبیت خدا اقتضا می‌کند رسولی بفرستد تا همه مشتاقان به واسطه حضرتش به قرب و وصال خدای سبحان دست یابند.
وجود مقدس پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله عروه الوثقی است، هر کس به این ریسمان چنگ زند از اسارت عالم خاک جدا شده و فاصله زمین تا آسمان یا عالم ماده تا عالم معنا را پشت سر می‌گذارد.
از این رو مفسرین می‌گویند: حقیقت لطف خدای سبحان تامین معیشت مادی بندگان نبوده بلکه اراده كرده تا راه عبور از عالم ماده را بواسطه رحمة للعالمین، وجود مقدس پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله به انسان بیاموزد.
به چه کسی رسول گفته می‌شود؟
مفسری در معنای رسول می‌گويد: رسول به کسی گفته می‌شود که در میان مردمان روان و جاری باشد. خدای سبحان می‌فرماید: «إِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ» ما همیشه به جهت شدت لطفی که به شما داشته‌ایم پیامبران را به سوی شما فرستاده‌ایم.
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند:
«إنَّمَا أَنَا رَحْمَةٌ مُهْدَاة»[4]
«من رحمتی هستم هدیه داده شده به شما»
رحمتی که برای تربیت بندگان آمده تا خلق را با بایدها و نباید‌های حضرت حق آشنا كند.
هدف از ارسال دین و شریعت
خدای سبحان می‌فرماید: هدف از ارسال دين و شریعت الهی، رشد و ارتقا و كمال بندگان بوده است. «رَحْمَةً مِّن رَّبِّكَ»
اما اگر كسی خواهان دريافت اين كمال نيست خود زمينه عدم تربيت را فراهم ساخته به عبارت عاميانه گويا چنين فردی هنوز در عالم کودکی خويش متوقف شده و به بلوغ و رشد فكری نرسيده تا تربيت الهی را پذيرا شود.
اما حضرت حق تربيت بندگان را رها نمي‌كند و با جلوه جمالی خويش كه همان انزال رحمت است به آنان يادآور می‌شود و می‌گويد: من از سوی خويش برای شما رسول، قرآن و لیله مبارکه، (فاطمه سلام الله) را نازل كرده‌ام تا بواسطه اينان تحت تربيت الهی قرار گيريد و تربيت شويد.
اراده خداوند؛ پرورش همه جانبه بندگان
اگر «رَحْمَةً مِّن رَّبِّكَ» را کنار اين فراز از دعاي كميل قرار دهيم كه مي‌گويد: «وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ» در مي‌یابيم خدای سبحان اراده کرده تا بندگان را در تمامی جوانب پرورش دهد چون رحمت حضرت حق رحمتی واسعه و گسترده است.
حال اگر كسی پذيرای رحمت همه جانبه خدای سبحان نيست خود خواهان چنين رحمتی نبوده زيرا برای دريافت رحمت واسعه كافي است طلب از سوی بنده صورت گيرد واسطه این تربیت وجود مقدس پیامبر خاتم صلوات الله علیه است كه بواسطه او بندگان به رشد و كمال نائل می‌شوند.
نقش پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله
ارسال پيامبر از آنروست که انسان در طفولیت خويش نماند، پيامبر آمده تا به مردم بینشی عطا كند که راه صد ساله را یک شبه طی کنند و انواع کمالات را ادراک نمايند نه بخشی از آنرا.
یکی از مفسرین می‌گویند: پیامبر به بندگان استقامت در دين را آموزش می‌دهد.
قرآن در آیه 112 سوره مبارکه هود می‌گويد:
«فَاستَقِم كَما أُمِرتَ وَمَن تابَ مَعَكَ»
«ای پيامبر! هم تو باید پایدار باشی و هم کسانی که در معیّت تو رجوع به حق دارند».
ارسال رسل برای همه اقشار مردم صورت می‌گیرد و این نشان می‌دهد همه افراد آمادگی و استعداد رشد و به كمال رسيدن را دارند. پیامبر بذر ایمان را در دل مردم می‌کارد و آن را آبیاری می‌کند گويا در حقيقت به خلق چنين می‌گوید: خودتان را که به ما بسپارید انواع کمالات در وجودتان کاشته می‌شود و رویش می‌يابد.
فاطمه سلام‌الله‌علیها، ام ابيهاست
وجود مقدس حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها، ام ابيهاست به همین جهت هر نقشی كه پيامبر در زندگی ما بر عهده دارند حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها همان نقش را برای ما ايفا می‌كند از اين رو وجود مقدس حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها استعدادهای نهفته ما را شکوفا می‌کند. بذر معرفت، محبت و حکمت را در وجود ما می‌كارد و آبیاری می‌كند و در ثمردهی و رويش ما را همراهی می‌كند. بذر حسنات اخلاقی را در وجود ما می‌كارد و آنرا آبياری می‌كند.
فاطمه «فاطره» است به این معنا که ابتدا ما را از همه بدی‌ها جدا می‌کند و سپس خلق جدیدی در ما صورت می‌دهد و با جدایی از بدی‌ها خلق جدیدی در ما شكل می‌گيرد.
«إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ»
خداوند خواسته بندگان را میشنود و به صدق آنها آگاه است.
رحمت خداوند سفره‌ای است که همیشه در عالم گسترده است بهره‌مند شدن از آن جبری نیست گویا ندايی به بندگان می‌گوید: هر آنچه میل دارید مهیا است.
حضرت حق سمیع است بدین معنا که خواسته‌های صادقانه و غیر صادقانه بندگان را میشنود.
علامه طباطبایی علیه الرحمه می‌فرمایند: خدای سبحان نزول وحی را اختصاص به پیامبران قرار نداده بلکه وحی را بر همگان عرضه كرد و سوال نمود چه کسی می‌خواهد آن را دریافت کند؟ در حقیقت عرضه عمومی بود و دریافت افراد خصوصی، بعضی خواستند و برخی طلب نکردند.
در محضر لیله‌ی مبارکه (حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها) سطح شعور افراد بالا می‌رود، درخواست‌ها و طلب‌های‌شان متفاوت و متعالی می‌شود، تا جايی كه انتخاب آنان گوش جان سپردن به قران ناطق و صامت است.
تاریخ جلسه: 98.10.16 ـ جلسه 3
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال، ج ۱۱، ص ۹۹
[2] سوره مبارکه دخان، آیه 4
[3] روضة الواعظین، ج2، ص459
[4] كشف الغمة فی معرفة الأئمة (ط- القديمة)، ج 1، ص8
