مقدمه
به حول و قوه الهی به بررسی سوره والفجر می‌پردازیم تا با سیر در این سوره به مدد امام حسین علیه السلام وجود خاکی ما از خاکدان عالم ماده عبور کند و افلاکی شود.
بسم الله الرحمن الرحیم
آیه 1: «وَ الْفَجْر»
«سوگند به سپیده دم»
برای فجر معانی متعددی ذکر شده که به بیان آن می پردازیم:
سپیده صبح
«وَ الْفَجْر» قسم به سپیده صبح
زمان فجر صادق که زمان دل‌نواز و دلنشین اذان صبح است چنان قداستی دارد که خداوند سبحان اولین قسم این سوره را با سوگند به سپیده صبح آغاز می‌کند تا بیانگر سرآغاز زندگی و حیات انسانی باشد.
خشت اول گر نهد معمار کج
تا ثریا می رود دیوار کج
شکافته شدن ظلمت
معنای دیگر فجر انفجار و شکافته شدن ظلمت و تاریکی شب است که نماد به پایان رسیدن ظلمت و تاریکی اعم از تاریکی معصیت، جهالت، ضعف و اقامت در عالم ماده و حیات بشری است.
تعلق به عالم ماده انسان را تاریک و ظلمانی می‌کند؛ زیرا سیر در دنیای تاریک مادیات، نور الهی را از انسان سلب می کند. هنگامی که فجر زندگی انسان صورت گیرد، انوار معرفت و رحمت در زندگی بشری نمایانگر می شود
آغاز بندگی خالصانه
خداوند سبحان به سرآغاز و شروع هر فعل خیر و خالصانه‌ای که از انسان صادر می‌شود سوگند یاد می‌کند؛ زیرا که فجر انسان آغاز بندگی خالصانه اوست که احسان و انجام خیرات از او صورت می‌گیرد.
فجر هنگامی است که انسان نقش و وجودی برای خود قائل نیست و فقط ناظر فاعلیت خداوند سبحان در عالم است. و همه افعال مثبت و خیرات را به حول و قوه خداوند نسبت می‌دهد و در وجود خداوند فانی شده است.
به عبارتی دیگر فجر زمانی است که خداوند در عالم جلوه‌گری تام دارد و انسان در عالم تنها خداوند را نظاره‌گر است.
زمان مناجات بنده با خداوند
فجر، زمان مناجات بنده با خداوند است و زمان جدایی از تنگنا و قبض عالم ماده. زمان نشر و گشوده شدن پرونده اعمال او. وجود بنده با این مناجات گسترده می‌شود و خداوند سبحان به این وجود مقدس قسم یاد می‌کند .
زمان صدور حسنه
فجر زمان خاصی است که حسنه‌ای از انسان صادر شود و خداوند جزای این عمل را مضاعف می‌گرداند: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها»[1]؛«هركه نيكى آورد، پس براى او پاداشى ده برابر آن است.»
و خداوند به انجام یک فعل حسنه و خالصانه قسم یاد می‌کند؛ زیرا که عمل خالصانه مضاعف می‌گردد و خداوند به آن زمان افزونی نیز قسم یاد می‌کند.
شب قدر و روز عرفه
زندگی و حیات بشری که بر اساس معرفت و شناخت خداوند باشد یک شب قدر و یک روز عرفه دارد. از نگاه عرفا زندگی حقیقی بشر یک شبانه روز است که شامل شب قدر و روز عرفه است .
در صبح روز عرفه معارف جدیدی اعم از معرفه النفس، معرفه النعمه و معرفه الربّ و معرفه المنعم برای انسان حاصل می‌شود. و انسان به واسطه این معارف، الهی می‌گردد و ارزشمند شده و قداستی خاص می یابد. خدای سبحان به زمان معرفت انسان قسم یاد می کند.
زمان اعلام فقر محض بنده به بارگاه خدای سبحان
در روز عرفه که زمان راز و نیاز خاصی به درگاه خداوند است انسان فقر محض خود را اعلام می‌دارد، و به این حقیقت واقف می‌شود که تمام وجود او فقر و نیاز بسوی کامل مطلق است. و این زمان به میزانی مقدس و زیبا است که خداوند سبحان به آن سوگند یاد می‌کند.
زمان پیوست با ولایت حسینی
ماه قمری با ماه محرم آغاز می‌شود که ماه پیوست و ارتباط با ولایت حسینی است و در اثر این پیوند، بندگی خالصانه ظهور پیدا می‌کند.
مؤیّد این مطلب آن که: ریان بن شبیب روز اول ماه محرم خدمت علی بن موسی الرضا علیه‌السلام مشرف شد و حضرت در باره دهه اول محرم به او فرمودند: «يَا ابْنَ شَبِيبٍ إِنْ كُنْتَ بَاكِياً لِشَيْءٍ فَابْكِ لِلْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ »[2]
سرچشمه معارف الهی از روز اول محرم در زندگی انسان جاری می‌شود.
لازم به ذکر است که انفجار معرفت و بارش رحمت الهی در زندگی سالک از محرم آغاز می‌گردد؛ زیرا که در اثر نور ولایت دل شکستگی در وجود انسان حاکم شده و سبب جوشیدن چشمه‌های معارف در وجود انسان می شود. “فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَيْنا”[3] .
این جوشش چشمان بنده را بارانی کرده و خداوند به جوشش وجود انسان که بصورت اشک متمثل می‌شود، سوگند یاد می‌کند.
زمان فراگیری انوار معارف الهی
فجر زمانی است که انوار معارف الهی قلب انسان را فرا می‌گیرد و تابش این انوار در انسان خود نمایی می‌نماید. این تابش ممکن است در طی یک شبانه روز باشد یا یک مرتبه در ماه و یا بصورت مرتب و سریالی صورت گیرد.
خداوند به زمانهایِ فجر زندگی انسان که زمان تابش و ظهور معارف الهی است قسم یاد می‌کند.
فجر وجود مقدس پیامبر خاتم (ص) است
فجر وجود مقدس پیامبر خاتم صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله است زیرا که نور ایمان در دل و وجود هر انسانی به وساطت پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله صورت می‌گیرد. و نور هر فرد را در عالم ملک و ملکوت چشمگیر می‌کند. خداوند به وجود مقدس پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله سوگند یاد کرده زیرا به واسطه ایشان ظلمت کفر و ظلم مرتفع می‌شود و نور ایمان جلوه‌گری می‌کند.
زمان دمیده شدن روح
فجرلحظه ای است که روح الهی در چهار ماهگی به انسان دمیده می‌شود و آغاز زندگی فرد است. این زمان به میزانی ارزشمند است که مورد قسم خدای سبحان واقع می شود؛ زیرا که آغاز حیات روحانی بشر است.
زمان تابش نور حق در وجود انسان
فجر زمانی است که نور حق در وجود هر فردی شروع به تابش می‌کند و فجر زندگی انسان صورت می‌گیرد.
این زمان تابش به دو بیان مطرح شده است:
1.عهد الست: زمان میثاق و عهد الهی که خداوند به انسان‌ها قدرت انتخاب داد تا به عهد الهی لبیک گویند: « أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُوا بَلَىٰ »[4] «آيا من پروردگار شما نيستم؟ گفتند: بلى»
و خداوند فرمود: « أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يَا بَنِي آدَمَ أَنْ لَا تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ»[5]؛«اى فرزندان آدم مگر با شما عهد نكرده بودم كه شيطان را مپرستيد زيرا وى دشمن آشكار شماست»
زمانی که انسان تعهد خالصانه به بندگی خداوند داد که بنده غیرخدا نباشد، این زمان فجر زندگی انسان است
2.زمانی که انسان از آن تعهد الهی جدا شد و در خاکدان دنیا اقامت گزید و از زندگی و حیات افلاکی دور گردید. این زندگیِ تاریک و ظلمانی بشر است.
اما زمانی که فجر و زندگی دیگری برای او صورت گیرد و پیوست به ولایت یافته و در بینش و نگرش او تاثیر خاصی ایجاد شود فجر زندگی اوست. این زمان، قابل تقدیس است و خداوند به آن قسم یاد می کند. مانند “حر” که از خاکدان ماده عبور کرده و با پیوست به ولایت نگرش و زندگی او تغییر کرد.
بایزید زمانی به قبرستان شهری رفت و مشاهده کرد که روی همه سنگ قبرها سن افراد 3 سال یا ۲ سال و….ثبت شده است. وقتی علت را جویا شد، گفتند: این زمان عمر حقیقی و الهی آنهاست که از تعلقات به مادیات رها گشته اند؛ مدت این زمان های الهی روی قبرها نگاشته شده است
فجر زمان جلوه گری خداوند در انسان خاکی است
فجر زمان جلوه‌گری خداوند در انسان خاکی است که قابلیت دریافت جلوه‌های الهی را داشته و متصف به صفات الهی می گردد. این زمان، فجر زندگی او محسوب می‌شود؛ زیرا که خداوندِ ازلی و سرمدی، جلوه‌گری خود را با خلق روح اول(پیامبر اعظم) به نمایش می‌گذارد و خداوند به نقطه آغاز خلقت که خلق نور پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله است قسم یاد می‌کند.
آغاز روز
در آغاز روز، روح زندگی در موجودات دمیده می‌شود و همه قیام می‌کنند. این زمان که به قیامت شباهت دارد آن چنان مقدس است که خداوند به آن قسم یاد می کند.
پیامبر اکرم دو انگشت مبارک را بهم چسباندند و فرمودند: «أَنَا وَ السَّاعَةُ كَهَاتَيْن» بین من و قیامت بدین صورت چسبندگی وجود دارد؛ و از طرف دیگر پیامبر فرمودند: «حُسَيْنٌ مِنِّي وَ أَنَا مِنْ حُسَيْن»[6] یعنی ارتباط تنگاتنگ بین وجود مقدس اباعبدالله و پیامبر اکرم وجود دارد .
تلازم این دو روایت به این نکته توجه می‌دهد که فجر وجود مقدس ابا عبدالله الحسین علیه‌السلام است که در آن زمان بیداری از خواب غفلت و کسالت و…صورت می‌گیرد و آغازگر زندگی پر تحولی است که نماد قیام انسان است.
بعبارت دیگر وجود اباعبد الله الحسین علیه‌السلام سبب فجر و اقامه قیامت در انسان است که او را بسوی توحید راهبر است.
وجود مقدس ابا عبدالله الحسین علیه‌السلام رافع خستگی در زندگی انسان است و او را از زندگی کسالت آمیز و تکراری جدا می‌کند و تمامی فرصت‌ها و زمان‌هایی که در اختیار فرد قرار می‌گیرد تازه و نو هستند و انسان توفیق حداکثر استفاده از این زمانها را می‌یابد.
قسم به نماز صبح
اگر برای فجر مضاف در تقدیر گرفته شود: «الصَّلَاةِ الْفَجْر» گویا خداوند به نماز صبح قسم یاد کرده است؛ زیرا که نماز صبح محل تلاقی ملائک شب و روز است و نماز صبح را دو دسته ملک ثبت می‌کنند به همین جهت در بین نمازها این نماز از اعتبار ویژه‌ای بهره‌مند است.
قسم به ملائک فجر
صبح، زمان نزول ملائکه روز است که نظاره‌گر پرونده خالی از معصیت انسان هستند، و سوء پیشینه و سابقه‌ای از انسان را مشاهده نمی‌کنند. خداوند به ملائک فجر قسم یاد کرده است.
آنچه در تمام این تفاسیر چشمگیر است آن است که شروع صحیح و سالم انسان بسیار حائز اهمیت است، مانند زمان شروع ازدواج شروع انتخاب شغل و رشته تحصیلی و…که بایستی همراه با یقین و اعتقاد باشد.
به همین جهت است که در هنگام آغازین لحظات ولادت طفل، کام او را با تربت اباعبداللهالحسین علیه‌السلام برمی‌دارند یا او را شنوا به اذان می‌کنند، تا فجر و برکت زندگی او صورت پذیرد.
در روایات نیز تأکید شده است زمان فجر و سحر را دریابید که برکت در زمان سحر است؛ زیرا که انرژی آن زمان با انرژی همه روز برابری می‌کند.
حافظ هم می‌فرماید:
هر آنچه نصیب من شده از نفس سحر بوده است
هنگامی که انسان ناظر پرونده زندگی خود می‌شود در می‌یابد عشق به اباعبداللهالحسین علیه‌السلام از زمان کودکی، فجر زندگی او بوده است و این عاشقی تداوم دارد.
اما اگر آغاز زندگی با غفلت صورت گرفته باشد تنها جذبه و یا عنایتی می تواند او را به امام خویش واصل سازد.
انفجار دل
با نام اباعبدالله علیه‌السلام انفجاری در دل سنگ انسان صورت می‌گیرد و چشمه‌ی چشم جوشان می شود. با ندای «أنا قَتِيلِ الْعَبَرَات» این جوشندگی ادامه می یابد؛ زیرا امام بصورت مستمر بیان می دارد که من مقتولی هستم که انفجار با نام من صورت می گیرد.
تاریخ جلسه:99/10/6 ـ جلسه 1
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] سوره مبارکه انعام آیه 160
[2] الأمالي، صفحه 130 – 129
[3] سوره مبارکه بقره آیه 60
[4] سوره مبارکه اعراف ایه 160
[5] سوره مبارکه یس آیه 60
[6] کامل الزیارات، ص52
