مقدمه
تفسیر قرآن درب هایی از اسرار رب العالمین را بسوی انسان می گشاید. سیر در سوره فجر به مدد اباعبدالله الحسین علیه‌السلام انسان را از ذلت و خواری و ماندگاری در نفس اماره نجات می‌بخشد.
آیه2: «وَ لَيالٍ عَشْرٍ»
خداوند به شب های دهگانه سوگند یاد می کند.
مفسران برای این عبارت تفاسیر متعددی ذکر کرده‌اند که به بررسی آنها می‌پردازیم:
دهه مناجات
«وَ لَيالٍ عَشْرٍ»: قسم به دهه اول ذی الحجه است که لطف خاصی به حضرت موسی تعلق گرفت، و این دهه زمان اضافه و خاصی را برای راز و نیاز با خداوند متعال برای حضرت موسی فراهم کرد، و به سی شب او اضافه گردید:
«وَ واعَدْنا مُوسى ثَلاثِينَ لَيْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ…»[1]
«وما با موسى، سى شب (در كوه طور، براى نزول تورات وآيات الهى) وعده گذاشتيم و آن را با (افزودن) ده شب كامل كرديم…»
خداوند در این دهه یک فرصت استثنایی و وقت اضافی در اختیار بنده قرار داده است که بنده با سبقت و پرکاری به قداست خاصی دست می‌یابد. خداوند به این زمان خاص سوگند یاد می کند.
دهه معرفت
«وَ لَيالٍ عَشْرٍ»: قسم به دهه اول ماه ذی الحجه است؛ زیرا که چلّه نشینی انسان از ابتدای ماه ذی القعده آغاز می‌شود، و در پایان این دهه عرفه و شناخت و عید قربان او صورت می‌گیرد. او با قربانی منیّت و انانیّت از نفسانیّت رها می‌گردد و به توحید ناب دست می‌یابد.
زمان عرفه و شناخت ولایت و قربانی منیت به میزانی قداست دارد که خداوند سبحان به آن قسم یاد می کند.
واژه «لَيالٍ» نکره است و این به آن معناست که شناخت عظمت و فضیلت این دهه برای انسان میسر نیست و خداوند به عظمت ناشناخته این ده شب قسم یاد کرده است.
دهه عشق
خداوند سبحان به دهه اول ماه محرم که آغاز سال قمری است قسم یاد کرده است. اساس و بنیان ساختمان بندگی انسان در همین دهه پی‌ریزی و تثبیت می‌گردد. و به میزانی که پی‌ریزی و بنیان این ساختمان محکم‌تر و سالم‌تر باشد این ساختمان ضد تزلزل و لغزش خواهد بود. دهه اول محرم که زمان پیوست با ابا عبدالله‌الحسین علیه‌السلام است، آتش عشق و عاشقی در انسان شعله‌ور می‌شود و موجب سازندگی برج بسیار محکم بندگی می‌گردد.
دهه رحمت
در آیه مبارکه به دهه آخر ماه رمضان که از حرمت خاصی برخوردار است، قسم یاد شده است؛ زیرا که دو شب قدر در آن واقع شده است.
امیرالمومنین علی علیه‌السلام در نهج البلاغه می فرماید:
«تجَهَّزُوا رَحِمَكُمُ اللَّهُ، فَقَدْ نُودِيَ فِيكُمْ بِالرَّحِيلِ»[2]
«وسائل سفر (آخرت) را آماده نمائيد كه نداى كوچيدن در ميان شما داده شده است»
زمان جهازگیری در این دهه است؛ زیرا مائده و سفره ماه مبارک رمضان که نماد برکت و نعمت و رحمت است به پایان می‌رسد و خداوند سبحان به دهه پایانی ماه مبارک به مانند اول ماه قسم یاد می‌کند تا فردی از این ماه محروم نگردد. همانگونه که آغاز ماه از حرمت خاصی برخوردار است، ایام پایانی هم حرمت ویژه‌ای دارد.
دهه عبادت
«وَ لَيالٍ عَشْرٍ»: قسم به هر زمانی که عبادات خاصی در آن صورت می‌گیرد، زندگی انسان با برنامه صحیح سپری می‌گردد و بندگی او سر و سامان می‌یابد. اساس ساماندهی زندگی انسان با پر کاری مفهوم می‌یابد.
این عبادات گاه قلبی است وگاه از طریق جسم و قالب بشریت محقق می‌گردد. مانند دهه اول محرم که عبادت قلبی و باطنی است و در اثر حزن اهل بیت علیهم‌السلام، در اثر سوختگی قلب چشمه اشک انسان می‌جوشد و جاری می‌شود. و یا مانند دهه اول ذی‌الحجه و دهه آخر ماه رمضان که زمانهای پرکاری و عبادت جسمی انسان است که بنده اوقات خود را با عبادات و پرکاری سپری می‌کند، از تحیر و سرگردانی جدا می‌شود و دیگر زمانی برای ورود شیطان باقی نمی‌ماند؛ زیرا با برنامه صحیح بندگی مسیر ورود شیطان بسته شده است. این زمان پرکاری مقدس است و خداوند سبحان به آن سوگند یاد می‌کند.
حواس ظاهری و باطنی
«وَ لَيالٍ عَشْرٍ»: قسم به پنج حس ظاهری و پنج حس باطنی انسان.
اما علت نامگذاری لیل( شب) به حواس پنجگانه چیست؟
حواس پنجگانه در ظلمت‌کده جسم قرار گرفته است؛ و جسم نسبت به روح تاریک است. جسم نماد شب بشریت است و روح نماد روز زندگی بشری است، این حواس به میزانی قداست دارد که مورد قسم واقع می شود.
صفات متعالی
«وَ لَيالٍ عَشْرٍ»: قسم به ده صفتی که خداوند در وجود انسان به ودیعه گذاشته است. این صفات عبارتند از :
1. سکینه: «هُوَ الَّذي أَنْزَلَ السَّكينَةَ في قُلُوبِ الْمُؤْمِنين»[3]
2.حلم: انسان مومن عجولانه و شتابزده اظهار نظر نمی کند.
3.تواضع
4.صبر
5.حکمت: تصمیم گیری و نظرات انسان عالمانه و حکیمانه است.
6.فیضی که دائم از درون انسان می جوشد.
7.غیرت
8.عزت
9.همت
10.ثبات
خداوند سبحان به جهت ایمان در وجود فرد مؤمن او را تکریم نموده و این صفات را در وجود او مستقر و تثبیت کرده است تا به اوج بندگی نائل شود.
زمانی مقدس
«وَ لَيالٍ عَشْرٍ»: “عشر” ترکیبی از عدد شش و چهار است و در قرآن وارد شده است:
« …خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ…»[4]
«او كسى است كه آسمان‌ها و زمين را در شش روز (دوران) آفريد…»
این شش روزی که آسمان و زمین خلق شده اند و چهار شب باقی مانده در:
- شبی که در روز آن شب حضرت آدم خلق شد.
- شبی که روز آن قیامت است” به تعبیری کل دوره دنیا”
- شبی که روز آن خداوند با حضرت موسی تکلم کرد.
- شبی که پیامبر به معراج برده شد.
زمانهای مقدسی است که خداوند به آنها قسم یاد می‌کند.
دهه ذکر
«وَ لَيالٍ عَشْرٍ»: قسم به دهه اول ذی‌الحجه که کنگره بین المللی در دنیا صورت می‌گیرد. و محل تجمع مسلمین در مکه معظمه است و خداوند به تجمع مسلمین و ارتباط و تعامل مسلمین با یکدیگر قسم یاد می‌کند؛ زیرا که تجمع مسلمین ارزشمند است. در روایات تجمع مسلمین با عنوان ” حلقات ذکر” بیان گردیده است؛ زیرا در این حلقات ذکر، برکت و رحمت جریان دارد و زمان و محل استجابت دعا است و آن جمع از قداست خاصی بهره‌مند می‌شوند.
تاریخ جلسه: 99/6/11
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] سوره مبارکه اعراف، آیه 142
[2] نهج البلاغه، خطبه204
[3] سوره مبارکه فتح، آیه 4
[4]سوره مبارکه هود، آیه 7
