«قَالَ رَبِّ اجْعَلْ لِي آيَةً قَالَ آيَتُكَ أَلَّا تُكَلِّمَ النَّاسَ ثَلَاثَ لَيَالٍ سَوِيًّا»
«(زکریا) عرض کرد: «پروردگارا! نشانه‌ای برای من قرار ده!» فرمود: «نشانه تو این است که سه شبانه روز قدرت تکلّم (با مردم) نخواهی داشت؛ در حالی که زبانت سالم است!»
«سَوِيًّ» یعنی کسی که همه اعضا و جوارح او سالم است و هیچ بیماری در او نیست.
درخواست نشانه برای ثناگویی بدون تأخیر
در آیه 7 این سوره خداوند سبحان به زکریا گفت: ای زکریا! ما تو را به پسری که نامش یحیی است، مژده و بشارت می‌دهیم.
حضرت زکریا هیچ تردیدی در بشارت خداوند نداشت، بنابر این از خداوند درخواست نشانه‌ای کرد تا از آغاز لطف الهی، ثناگویی خداوند را داشته باشد و با زبان سپاسگزاری، تأخیری در شکر ایجاد نشود.
بشارت یحیی از شؤون ربوبیت است
«قَالَ رَبِّ اجْعَلْ لِي آيَةً»: زکریا با خطاب قراردادن مربی خود، اعلام کرد که بشارت یحیی از شؤون ربوبیّت است؛ یعنی ربوبیت خداوند اقتضا می‌کند که دعای بنده را به اجابت رساند، الطاف خاصی را در اختیار او قرار دهد و «رزق من حیث لا یحتسب» را به او عطا کند.
«اجْعَلْ لِي آيَةً»: زکریا برای خود به تنهایی نشانه خواست؛ زیرا که بشارت را به تنهایی دریافت کرده بود؛ بنابراین شکرگزاری را بیش از هر فردی وظیفه خود می‌دانست.
گویا زکریا با بیان این درخواست می‌خواست که زمان تحقق هبۀ الهی را بداند؛ در عین اینکه به اجابت آن یقین داشت.
شناخت نشانه برای ولیّ حق هم به اذن خداوند صورت می‌گیرد
نکره بودن «آيَةً» مطلق نشانه را حکایت می‌کند؛ یعنی شناخت نشانه برای ولیّ حق هم به اذن خداوند صورت می‌گیرد.
خداوند سبحان بلافاصله نشانه را به او عرضه کرد و فرمود: در عین سلامتی؛ از سخن گفتن با مردم منع می‌شوی.
به عبارتی دیگر یعنی سه شبانه روز فقط ذکر خداوند می‌تواند بر زبانت جاری شود و هیچ گفتار معمولی بر زبانت جاری نمی‌شود.
اثر ذکر شبانه
«ثَلَاثَ لَيَالٍ» از تأثیر ذکر شبانگاهی در محضر حق حکایت می‌کند که در ذکر روزانه این تأثیرات نیست. شاید مجموع شبانه‌روز مقصود باشد.
خدای سبحان معجزه‌ای در اختیار زکریا قرار داد که برای همۀ اطرافیان او قابل ادراک بود؛ یعنی نشانۀ خداوند، امری مخفی نبود، به این دلیل که زکریا در معبد بود و همگان متوجه ذاکربودن او شدند.
غیبت در عین حضور
گویا زکریا در عین حضور در میان جمع، غایب از جمع است؛ یعنی آن چنان مشغول به حق بود که شدت اشتغال مانع تکلم ایشان با مردم بود.
بعضی از مفسرین گویند: گویا «فنای‌فی‌الله» برای زکریا عارض شده بود که قادر به تکلم با مردم نبود.
«أَلَّا تُكَلِّمَ النَّاسَ ثَلَاثَ لَيَالٍ سَوِيًّا»: خداوند سبحان به زکریا می‌فرماید: هر چقدر جهد و کوشش داشته باشی، نمی‌توانی مردم را مخاطب قرار دهی؛ چون در این سه روز فقط مورد خطاب من واقع می‌شوی.
پندهای آیه
در کلاس آموزشی قرآن بیان می‌شود که:
۱. شاکربودن منوط به زمان دریافت نعمت نیست؛
۲. انسان با تأسّی به نبیّ خداوند، می‌آموزد که به مجرد اطلاع و ادراک نعمت الهی، باید سپاسگزاری آغاز شود؛
۳. سپاس آغازین باید بیش‌ترین حدّ سپاس باشد.
شکر قبل از دریافت نعمت
انسان غالبا در زمان دریافت نعمت شاکر است؛ در حالی‌که شکر نعمت باید از ابتدای اطلاع بر نعمت صورت گیرد و این شکرگزاری باید بیش از زمان‌های دیگر باشد. ضروری است در میان متدینین فرهنگ‌سازی شود که شکر آغازین، بسیار قوی صورت گیرد.
همراهی زبان با قلب در شکر
مفسری می‌فرماید: حضرت زکریا علاوه بر عمل قلبی عمل قالبی و جسمانی را نیز درخواست کرد؛ یعنی پروردگارا، چه عمل جسمانی انجام دهم؟ خداوند فرمود: همراهی زبان با قلب را در ذکر خداوند داشته باش تا هیچ توجهی به غیر حق نداشته باشی.
زمانی که دل و جسم با یکدیگر در محضر حق قرار گیرند، خداوند وَلَد قلب را که با نور الهی زنده شده است، نصیب فرد می‌کند.
تسبیح حق
«سَوِيًّا»: در طول این سه شبانه روز، زکریا در همه زمان‌ها یک حالت داشت؛ یعنی تلوینی بر او عارض نشد که گاه با مردم سخن بگوید و گاه با خداوند متعال؛ بلکه در حالت تمکین، فقط مشغول تسبیح حق بود.
«لَيَالٍ»: شب از این جهت بر روز ترجیح دارد که آغاز بسیاری از اقدامات معنوی در ظرف شب صورت می‌گیرد و ختومات نیز از شب شروع می‌شود که تأثیر بسیاری دارد.
تاریخ جلسه؛ 1399.8.10 – جلسه پنجم
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
