قرآن در آیه 12 سوره مبارکه آل عمران میفرماید:
«قُلْ لِلَّذینَ كَفَرُوا سَتُغْلَبُونَ وَ تُحْشَرُونَ إِلى جَهَنَّمَ وَ بِئْسَ الْمِهاد»
«به كسانى كه كفر ورزیدند بگو: «به زودى مغلوب خواهید شد و [سپس در روز رستاخیز] در دوزخ محشور مىشوید، و چه بد بسترى است.»
«قُلْ لِلَّذینَ كَفَرُوا سَتُغْلَبُونَ»
در ابتدای آیه نكته قابل توجه آن است كه خدای سبحان كفّار را مخاطب قرار نمی‌دهد و به پیامبر صلیاللهعلیهوآله پیام می‌دهد؛ تو به آن‌ها بگو تا كفّار پیام را از طریق تو دریافت كنند؛ نكته آن است هر چند كفّار پذیرای وجود مقدس پیامبر صلیاللهعلیهوآله نیستند؛ امّا باید هم‌چنان پیام خدای سبحان را از سوی ایشان دریافت كنند.
غلبه مؤمنین بر کفّار
پیام خدا به كفّار «سَتُغْلَبُونَ» است؛ اینكه حتماً شما مغلوب خواهید شد؛ در برخورد با نیروهای مؤمن حتماً غلبه با مؤمنین است، هر چند كفّار عِدّه و عُدّه كثیری دارند؛ امّا مغلوب خواهند شد؛ در پشت پرده این پیام یك آینده‌نگری نهفته است؛ اینكه كتمان كنندگان حق بالاخره مغلوب خواهد شد.
«وَ تُحْشَرُونَ إِلى جَهَنَّمَ وَ بِئْسَ الْمِهاد»
آیه در ادامه به امری قهری و اجباری اشاره دارد و می‌گوید: «تُحْشَرُونَ إِلى جَهَنَّمَ» «اینكه كفار حتماً به سوی جهنم محشور می‌شوند.» سلوك به سوی جهنم ظاهراً امری اجباری است امّا باطناً اختیاری است چون از دیدگاه كفّار، جهنم محل آرامش است به همین جهت خدای سبحان با كلمه «بِئْسَ الْمِهاد» انتخاب جهنم را به آنان یادآوری می‌كند.
انتخابِ جهنم به دنبال انتخابِ معصیت
چگونه ممكن است جهنم انتخاب خود كفار باشد؟ در حالی كه هیچ كس جهنم را انتخاب نمی‌كند؟
در پاسخ گفته می‌شود: وقتی در این عالم افراد معصیت را با میل و رغبت انتخاب می‌كنند و به سوی آن می‌روند و از آن لذت می‌برند در حالی كه مجبور به انتخاب معصیت نمی‌باشند؛ پس جهنم انتخاب است؛ كفّار در همین عالم نفسانیات را انتخاب كرده‌اند؛ در حالی كه می‌دانند باطن نفسانیات جهنم می‌باشد؛ امّا خود از نتیجه انتخاب خویش راضی‌اند؛ چنین می‌شود كه كفّار از ورود به جهنم ناراحت نیستند و آن را با انتخاب خود برمی‌گزینند.
انتخاب ناصحیح برابر عدم آرامش
بسیاری از مردم آرامش را در معصیت می‌دانند، آرامش‌شان در حرام و دروغ و خلاف‌كاری است؛ یك افراد نوعاً در پی آرامش‌اند؛ امّا گاه انتخاب ناصحیح در ظاهر آرامش است؛ امّا باطنش سوختن و فراق می‌باشد و به جای خیر؛ گرفتار شر می‌شوند.
انتخاب كفار صحیح نبوده و همین انتخاب غلط آن‌ها را در مسیر اجباری قرار داده كه هیچ آرامشی در آن نیست. حركت و سیر اهل كفر به سوی جهنم است یعنی در حقیقت به سوی قطع ارتباط با خدا در حركتند؛ فراق از خدا، كفّار را گرفتار عالم ماده و گرفتار آتش هوی و هوس كرده است.
تلازم میان کفر و مغلوبیت
ظاهراً آیه بنا به نظر بعضی از مفسرین خطاب به مشركین است و طبق نظر برخی دیگر خطاب به اهل یهود است، اجمالاً باید گفت: مخاطب آیه همه كسانی هستند كه در مقابله با شریعت قرار دارند و پذیرای شریعت نیستند.
«كَفَرُوا سَتُغْلَبُونَ» :با توجه به این قسمت از آیه می‌توان گفت: حتماً میان كفر و مغلوبیت تلازمی است و مغلوبیت امر زمان‌بری است و چنین نیست كه كفّار در همین دنیا و فوراً از نعمات ظاهری خدا محروم شوند؛ بلكه حتماً مغلوبیت روزی آنان را فرا خواهد گرفت؛ این مغلوبیت در پایان آیه دیده می‌شود كه قرآن می‌گوید: «بئْسَ الْمِهاد» بِئْسَ به معنی شدّت، سختی و بدی فراوان است؛ یعنی عذاب جهنّم، سخت عذابی است و بدترین نوعِ عذاب محسوب می شود.
«بِئْسَ الْمِهاد» جهنم بد گهواره‌ای است برای كسانی كه نمی‌دانند از چه راهی باید به آرامش برسند آنان برای دستیابی به آرامش به هر خارو خاشاكی دست می‌یابند؛ امّا به یقین به ثمر نمی‌رسد؛ آن‌ها نعمات و توانایی‌های خود را از دست می‌دهند امّا در مقابل آن چیزی حاصلشان نمی‌شود.
مغلوبیت اهل دنیا
مغلوبیت اهل دنیا، اهل هوی و هوس و اهل مادیات آن است كه زود یا دیر مرگ بر آن‌ها وارد می‌شود؛ مرگ آن‌ها را از تعلقاتشان جدا می‌كند و هیچ قدرتی نمی‌تواند تعلقات را برای آنان حفظ كند و پایدار نگه دارد.
قرآن از مغلوبیت اهل هوی و هوس چنان سخن می‌گوید كه گویا در حال حاضر این مغلوبیت روی داده و صورت گرفته در حالی كه ظاهراً مغلوبیتی در كار نیست و بعداً رخ خواهد داد، امّا قرآن با به كار بردن فعل مضارع محقق الوقوع «سَتُغْلَبُونَ» می‌گوید كه گویا همین الان مغلوبیت روی داده؛ این نوع بیان قرآن از آن روست كه مؤمن به واسطه دیانت و شریعتش، امور دور را به خود نزدیك می‌بیند و خود را از آسیب امور در امان نمی‌داند؛ به همین دلیل عقلای عالم هیچ‌گاه غبطه شوكت ظاهری اهل دنیا را نمی‌خورند چون می‌دانند زودگذر و فانی است.
پیام آیه برای ما چیست؟
در باطن و درون هر مؤمنی، محرابی است كه این محراب، محل حرب، نیروهای الهی و نفسانی است؛ مؤمن به اذن خدای سبحان به نیروهای نفسانی اعلام می‌كند كه قطعاً مغلوب خواهند شد و حق همیشه غالب است، با این نگاه، مؤمن باور دارد اگر رذیله‌ای بر او غالب شود؛ همیشگی نیست و بر او غالب نخواهد شد. پیام آیه به هر یك از ما این است كه اگر یك امر نفسانی بر شما حاكم شد؛ دوره حكومتش محدود و كوتاه خواهد بود؛ نیروهای نفسانی حبابی هستند كه با یك هشدار از میان می‌روند؛ خداوند سبحان در زندگی هر كس، زمان‌های خاصی را برای هشدارها قرار داده زمان‌هایی مانند: ماه رجب، شب قدر، روز عرفه و ….
حضرت امام خمینی رحمة‌الله‌علیه در كتاب جنود عقل و جهل میفرماید: در درون انسان هم سپاهیان شیطان هستند و هم سپاهیان حق، ایشان همه رذایل اخلاقی را جنود شیطان و همه فضایل اخلاقی را جنود عقل می‌داند كه به لطف حق جنود عقل می‌‌توانند بر جنودِ جهل غلبه كنند.
مفسری در رابطه با «سَتُغْلَبُونَ» می‌گوید: به جنود شیطان و جنود جهل پیغام بدهید؛ دوره شیطنت و فعالیت شما بسیار محدود و گذرا است؛ زیرا برای نابود شدن و از میان رفتن جنود شیطانی گاهی فقط دعای یكی از اولیاء خدا كافی است تا جنود شیطانی را كاملاً نابود كند و از میان ببرد؛ جنود حقّانی مانند علم نافع، عمل صالح را جایگزین كند و حكومت جهل را خاتمه دهد.
پیام آیه
- به میزانی كه انسان ناسپاس باشد در موضع ضعف قرار می‌گیرد و به دلیل ضعف مغلوب می‌گردد و هوای نفس بر او غالب می‌شود.
- حرف «إِلى» در «تُحْشَرُونَ إِلى جَهَنَّمَ» نشان‌گر آن است كه سیر ناسپاسی به سوی عذاب و قهر الهی است نه به سوی آرامش و رویش.
- در نگاه اجمالی آیه به هوی‌پرستان و دنیاپرستان تذكر می‌دهد؛ دوره تاخت و تاز شما بسیار كوتاه و محدود است، فعلاً غالبید؛ امّا برای همیشه مغلوب می‌شوید.
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
