«وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ مَرْيَمَ إِذِ انْتَبَذَتْ مِنْ أَهْلِها مَكاناً شَرْقِيًّا»
«و در این کتاب (آسمانی)، مریم را یاد کن، آن هنگام که از خانواده‌اش جدا شد، و در ناحیه شرقی (بیت المقدس) قرار گرفت»
واژه شناسی آیه
«نبذ» به معنای رها‌کردن یا به معنای پرتاب کردن است و در زبان عرب، افکندن در ظرف هم حکم منبوذ را دارد؛ چون از دسترس انسان به دور است.
«الکتاب» در فراز «وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ» دو گونه معنا شده است:
- قرآن
- خود سوره
چرا به نام مریم در قرآن تصریح شده است؟
خدای سبحان به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرماید: در این کتابی که برای همگان شناخته شده است، مریم را ذکر کن. با توجه به اینکه ملوک و اشراف، نام زنان آزادۀ خود را در ملاء عام بر زبان نمی‌آورند؛ اما خداوند نام حضرت مریم را به صراحت در آیه ذکر کرده است. حضرت مریم به عنوان زن عابده ذکر شده است نه مریم بنت عمران. در تصریح به نام مریم چند امر نهفته است:
۱. گویا خداوند سبحان مریم را به عنوان کنیز خود معرفی می‌کند و از این طریق به بنده بودن او تصریح دارد و از هر گونه تهمتی او را مبرّا می‌کند؛
۲. خداوند از مریم به عنوان مادر حضرت عیسی که بدون پدر به دنیا گام نهاده است، نام می‌برد تا به طهارت او اشاره کند و از همه سرزنش‌های یهود او را مبرّا کند؛
۳. خداوند ظاهراً از مریم به عنوان زن آزاده‌ای نام برده است؛ اما در واقع در بندگی به مانند مرد کاملی است که خداوند به نام او تصریح کرده است؛ یعنی نام مریم به مانند نام انبیا به صراحت در قرآن ذکر شده است تا اعلام شود جایگاه بندگی او، کمتر از انبیا نیست و بدین جهت نام او مکرر در قرآن یاد شده است؛
۴. ذکر نام مریم بر لسان مطهر انسان کامل(پیامبر) در کتاب مقدس قرآن حکایت از شرافت و قداست وجود او دارد؛
۵. در قرآن علاوه بر اینکه به صراحت نام حضرت مریم ذکر شده است؛ خداوند نیز او را خطاب کرده است؛ مؤید این مطلب آیه ۴۳ سوره آل عمران است:
«یَا مَریمُ اقنُتِی لِرَبِّکِ وَ اسجُدِی و ارکَعِی مَعَ الرّاکِعِین»
«ای مریم! فروتنانه در برابر پروردگارت مطیع باش و سجده کن و با اهل نماز جماعت، نماز بخوان»
مریم در مسجد کنار خانه حضرت زکریا سکنی داشت؛ یعنی محل اقامت او در مسجد بود و زمانی که عذر شرعی بر او عارض می‌شد، از مسجد به خانه زکریا می‌رفت. روزی برای طهارت به ناحیۀ شرقی خانه که مقابل آفتاب بود، رفت تا غسل کند و به مسجد برگردد که عظمت خداوند بر او تجلی کرد.
نقش وساطت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله
ذکر اخبار وحی از لسان مطهر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، رحمت خاصی را بر امت نازل می‌کند؛ یعنی با وساطت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در نقل مسائل، برکت کثیری بر امت وارد می‌شود.
به عبارت دیگر نقش پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، در نقل اخبار تاریخی نقش مهمی است زیرا انزال برکات را به همراه دارد. خداوند می‌فرماید: پیامبر، این داستان را که خداوند بدون پدر به مریم، فرزندی داد، برای امتت بازگو کن.
داستان مریم از جریان حضرت زکریا که در کهولت صاحب فرزند شد، عجیب‌تر است؛ چرا که در داستان حضرت زکریا والد و والده موجود بودند؛ اما دربارۀ حضرت عیسی والدی وجود نداشت.
علت عزلت حضرت مریم
حضرت مریم در بندگی خداوند ذوب شده بود، به همین جهت برای آنکه مانعی بر سر راه بندگی او ایجاد نشود، عزلت از خانواده را برگزید.
مفسری گوید: مریم در شرق بیت المقدس در معبدی زندگی می‌کرد و این معبد محل طلوع و تابش نور بود. مریم برای کسب اشراق انوار الهی به شرق معبد پناه برد.
مریم از خداوند جایگاهی خلوت برای مناجات و راز و نیاز طلب کرد، که به علت شرقی بودن، در تابش نور خورشید قرار داشت. چنین جایگاهی به او الهام شد و در کانون نگاه زیبایی قرار گرفت. در ظاهر حضرت مریم برای تحصیل طهارت از خانواده دور شد؛ اما مولودی که به او عطا شد، نتیجه این عزلت صحیح بود.
اُنس به حق
مفسری گوید: حضرت مریم به علت فطرت قدسی بیشترین علاقه به بندگی و خدمت به خلق را داشت. با جذبۀ الهی که نصیب او شده بود مأنوس به حق شد و علی‌الدوام بر خود مراقبت داشت.
همّت او با همّت اطرافیانش متفاوت و بسیار متعالی بود. او در جایگاهی قرار گرفت که شاهد جلوه‌گری خداوند بود و جذب مغناطیس جلوه‌های الهی شد و نفحات وصال را یافت.
حضرت مریم با کناره‌گیری از دنیا در مکان شرقی سکنی گزید. این جایگاه در وجود هر فردی قلب اوست؛ زیرا که قلب مرکز تابش انوار الهی است.
بیان کردن زیباترین انتخاب
مفسری در تفسیر آیه گوید: پیامبر! حضرت مریم را به یادآور که از عالم ماده و مادیات و قوای نفسانی کناره‌گیری کرد، به روح القدس متصل شد و در مکان قدسی قرار گرفت؛ یعنی با اینکه زندگی حضرت مریم ادوار مختلفی دارد؛ اما زمان‌های بسیار نورانی و روحانی او را برای دیگران بیان کن که زیباترین انتخاب را داشت.
برکت به واسطه عزلت از اهل دنیا
مفسری گوید: «اهلها» به اهل دنیا معنا شده است؛ یعنی عزلت از اهل دنیا برکت را به همراه دارد.
در قبال عزلت از اهل دنیا، خداوند سبحان «رزق من حیث لا یحتسب» نصیب فرد می‌کند که قابل تصور نیست. حضرت مریم با عزلت از اهل دنیا، رزق حضرت عیسی را یافت.
علاوه برعزلت ظاهری که برکات خاصی را به همراه دارد، عزلت از اندیشه و تفکر اهل دنیا نیز ارزاق معنوی خاصی را رقم می زند.
تاریخ جلسه؛ ۱۳۹۹.۹.15 –جلسه 8
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
