«هُمْ دَرَجَاتٌ عِندَ اللّهِ و اللّهُ بَصِيرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ»
«هر يك از ايشان را نزد خداوند درجاتى است و خدا به آنچه مىكنند بيناست»
خدای سبحان در سوره انفال آیه4 می‌فرماید: «لَهُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ» و بعض دیگر را با این تعبیر ذکر می‌کند «هُمْ دَرَجَاتٌ عِندَ اللّهِ» برای گروهی درجات خاصی در نظر گرفته می‌شود اما بعضی خود، درجه و مقیاس هستند و دیگران با آنان قیاس می‌شوند.
«هُمْ دَرَجَاتٌ عِندَ اللّهِ»
عبارت «دَرَجَاتٌ» نکره ذکر شده تابیان دارد:
· جایگاه میزان ارتقاء طالبینِ رضایت حق در این عالم معلوم نیست.
· درجه بودن افراد در این عالم برای عموم ناشناخته است و در عالم دیگر از آن پرده‌برداری می‌شود.
بعضی از مفسرین «هُمْ» را در عبارت «هُمْ دَرَجَاتٌ عِندَ اللّهِ» به هر دو گروه برگردانده‌اند که معنای آیه این می‌شود: میان آنان که اهل رضا هستند و آنان که اهل سخط‌اند اختلاف درجات فراوانی وجود دارد.
همه استعدادها رو به سوی کمال دارند
همه استعدادها رو به سوی کمال دارند حال بعضی از افراد از استعدادهای خویش حسن استفاده را می‌کنند و بعضی شاکر این استعدادها نیستند از همین رو سقوط در درکات دارند.
«هُمْ دَرَجَاتٌ عِندَ اللّهِ» در محضر حق صاحبان فضیلت درجاتی دارند که شاید با آیه 55 سوره مبارکه قمر «في مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَليكٍ مُقْتَدِر» به ذره ای از آن درجات بتوان پی برد.
علت مقایسه تابعین رضایت حق با غضب شدگان
قرار دادن این دو گروه در مقابل یکدیگر جایگاه هر یک را واضح‌تر بیان می‌دارد زمانی که تابعین رضایت با غضب‌شدگان مقایسه شوند، قبح غضب‌شدگان و حسن تابعین رضایت جلوه‌گرتر می‌شود.
عملکرد افراد سرنوشت و سرانجامشان را می‌سازد.
البته باید گفت تابعین رضایت، گاه تا آن مرحله به پیش می‌روند که خودشان میزان و اندازه‌گیری برای قیاس و سنجیده شدن می‌شوند. امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) خود میزانند «السَّلَامُ عَلَى مِيزَانِ الْأَعْمَالِ»[1] در مقایسه با این گروه رتبه عموم معلوم می‌شود، با تبعیت از کسانی که مسیر تبعیت را خالصانه پیموده‌اند درجه وجودی افراد آشکار می‌شود، البته گروهی از مفسرین می‌گویند در این آیه مضافی وجود داشته که حذف شده یعنی آیه اینگونه بوده است : «هم ذو درجات عندالله» ؛ « اینها صاحبان درجاتی نزد حق هستند». البته ما این قول را قبول نداریم زیرا حضرت حق چناچه لازم می‌دید حتماً عبارت را اینگونه بیان می‌کرد.
«هُمْ دَرَجَاتٌ» عملکرد افراد سرنوشت و سرانجامشان را می‌سازد. گاهی عملکرد موجب می‌شود خود فرد درجه باشد و گاه عملکرد موجب قرار گرفتن در درکات می‌شود.
«و اللّهُ بَصِيرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ»
ملاک عملکرد دائم افراد است
آنچه موجب ارتقاء فرد است اعمال گاه و بی‌گاه او نیست بلکه عملکرد دائمی است «يَعْمَلُونَ» فعل مضارع است و از آن اراده حال و آینده می‌شود.
درکات و درجات افراد اشتباهاً به آنها عطا نشده است بلکه با علم دقیق خدای سبحان نسبت به فرد عنایت شده است.
چگونه انسان می‌تواند خود میزانی برای سنجیده شدن قرار بگیرد
برای اینکه انسان خود درجه شود باید دائماً در زندگی بصیر بودن خدا را مد نظر داشته باشد، اگر فرد لحظه به لحظه خود را در دید خدای سبحان ملاحظه کند خود به خود نه تنها طالب رضایت است بلکه تابع رضایت هم می‌شود. «واللّهُ بَصِيرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ»
به عنوان مثال کودکان با هر پدیده جدیدی که مواجه می‌شوند ابتدا یک نگاه به چشم مادر انداخته تا ببینند اگر نگاه مادر همراه با تأیید باشد آن را انجام دهند و در غیر این‌صورت منصرف می‌شوند. ما هم اگر بر فطرت خود باقی بمانیم و بدانیم خدا دائماً ما را می‌بیند گویا برای هر حرکتی که قصد انجام آن را می‌کنیم توجهی به سوی حضرت حق داریم اوامر و نواهی حضرت حق همان نگاه او به سوی ماست چنانچه خداوند دستور به قبول داده است انجام و اگر دستور به رد داده باید ترک شود. اگر گروهی سخط خدای سبحان را طلب می‌کنند از آن روست که خود را در معرض نگاه حق نمی‌بینند «واللّهُ بَصِيرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ»
«واللّهُ بَصِيرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ» پاداش خدا العیاذبالله بر اساس ظن و گمان نیست، بلکه بر اساس علم کاملی است که نسبت به بنده دارد.
همه افراد در حرکت هستند
افراد یا تابع رضوان الهی‌اند یا تابع غضب، یا انقلاب و حرکت فرد به سوی نور است یا به سوی ظلمت است البته درمیان حرکت کنندگان تفاوت بسیاری وجود دارد چه در جهت مثبت و چه در جهت منفی، اما بالاخره همه افراد در حرکتند. حرکت کنندگان به سوی نور در یک طیف‌اند و حرکت کنندگان به سوی ظلمت نیز در طیف مقابل آنان قرار دارند.
فرق کلمه «ناظر» و «بصیر»
در عین این که خدای سبحان ناظر به امور بندگان است، اما از واژه ناظر استفاده نشده است بلکه به کلمه «بَصِيرٌ» تعبیر آورده شده است یعنی خدای سبحان از کُنه اعمال بنده مطلع است، کُنهی که گاه موجب صعود و گاه موجب سقوط می‌شود.
تاریخ جلسه: 97/11/27- جلسه 137
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] – مفاتیح الجنان، زیارت اربعة امیرالمؤمنین علیه‌السلام
