در سوره مبارکه آل عمران آیه 182 آمده است:
عذاب با «ذَلِكَ» اسم اشاره دور ذکر شده است بدین معنا که بنده فرصت دفع آن را دارد زیرا عذاب هنوز فرا نرسیده است.
مشارٌالیه «ذلک» عذاب است بدین معنا که مخاطبین آیه عذاب را خود آگاهانه و به جهت سوء استفاده از قدرتشان فراهم آورده‌اند.
«ذَلِكَ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيكُمْ»
نتیجه تایید اعمال ناشایست گذشتگان
انجام بعضی از امور اثری ماندگار و دنباله‌دار دارد؛ در این آیه قاتلان پیامبران، اسلاف و پیشینیان یهود بودند اما مخاطبین آیه اعمال گذشتگان خود را تأیید می‌کردند.
گفتار نامناسب این گروه پیرو پذیرش اعمال پیشینیان خود بوده به همین جهت اگر همین گروه از رفتار ناشایست اَسلاف خود اعلام برائت می‌کردند گرفتار آثار شوم آن نمی‌شدند.
نتیجه سوء استفاده از توان و قدرت
« قَدَّمَتْ أَيْدِيكُمْ» «آنچه پیش فرستاده‌اید» آنچه از پیش فرستاده شده شامل فعل قبیح پیامبرکشی و گفتار ناصحیح می‌باشد.
«ایدی» «ید» به معنای دست و نماد قدرت است، وسیله انجام هر کاری ظاهراً دست است.
قدرت باید انسان را در میدان بندگی توانا کند اما اگر به واسطه قدرت اهل ادعا شود گرفتار عذاب دردناک فراق می‌گردد و این افراد از توان خود سوء استفاده کرده و گرفتار عذاب شدند.
- «ذَلِكَ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيكُمْ» قَدَمَّت باب تفعیل است و از معانی باب تفعیل تدریج است، بدین معنا که افراد به یک باره به خود اجازه بی‌حرمتی به اولیای الهی را نمی‌دهند بلکه به تدریج وارد این میدان می‌گردند و در نهایت به عنوان قاتلان پیامبران شناخته می‌شوند.
- «ذَلِكَ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيكُمْ» اگر مخلوق از خدای سبحان به جهت این عذاب دلیلی طلب کند، خدای سبحان به او پاسخ می‌دهد: این مجازات ملکوت گناه تو است و عقوبت دیگری نیست، اگر مرتکب این گناه نشده بودید ابداً مستحق چنین مجازاتی نبودید!
- «ذَلِكَ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيكُمْ» عذاب قطعاً مطابق با عمل است و خدای سبحان هرگز بندگان را دچار عذاب بیش از عمل نمی‌کند و هر بنده‌ای را در جایگاه خود قرار می‌دهد.
«وَأَنَّ اللّهَ لَيْسَ بِظَلاَّمٍ لِّلْعَبِيدِ»
ظلم به معنای جابجایی است.
عذابی که آیه به آن اشاره دارد عذابی است که مخاطبین، خود برای خویشتن فراهم نموده؛ به عبارتی ظلم به نفس کرده و گرفتار عذاب دوری از حق شده‌اند.
کمترین عذاب الهی عذابی است عظیم
مفسری می‌گوید: «ظَلاَّم» صیغه مبالغه است، بدین معنا که خدای سبحان هرگز به بندگان بسیار ظلم نمی‌کند!
سؤال می‌شود: آیا خداوند به بندگان ظلم کم را روا می‌دارد؟ در پاسخ گفته می‌شود: خدای سبحان عادل است و هرگز به بندگان ظلم نمی‌کند اما چنانچه کسی بنا به عملکرد خویش خود را گرفتار عذاب الهی کند باید بداند کمترین عذاب الهی عذابی است عظیم.
به عنوان مثال هتک حرمت نسبت به مبلغین دینی شدیدترین نوع ظلم است هرچند اندک باشد، چون هتک حرمت نسبت به وجودی متعالی صورت گرفته و فراوان محسوب می‌شود پس مجازات سنگینی در پی دارد.
پاداش و عقوبت خداوند
«وَأَنَّ اللّهَ لَيْسَ بِظَلاَّمٍ لِّلْعَبِيدِ» خدای سبحان در پاداش و عقوبت جابجا کاری ندارد، آنکس که مستحق عقوبت است پاداشی در اختیارش قرار نمی‌گیرد و آنکس که مستحق پاداش است عقوبت نمی‌شود.
اینکه در اصطلاح عامیانه گفته می‌شود: گنه کرد در بلخ آهنگری به شوشتر زدند گردن مسگری! به یقین مسگر هم گناهی کرده اما دیگران خبر ندارند. مسگر خود می‌داند که مستحق مجازات بوده.
قرآن در آیه 16 سوره مبارکه قصص می‌فرماید:
«قَالَ رَبِّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي…»
«پروردگارا! من به خویشتن ستم کردم…»
«وَأَنَّ اللّهَ لَيْسَ بِظَلاَّمٍ لِّلْعَبِيدِ» اگر بندگان بدون گناه مجازات شوند؛ العیاذبالله ظلمی از خدا صادر شده است اما زمانی که گناه گسترده‌ای از بنده صادر می‌شود مجازات سنگین عین عدالت است.
کاربرد آیه
اگر پیشنیان اشتباهی مرتکب شده باشند و ما نسبت به آن بی‌تفاوت باشیم و اعلام برائت نکنیم خود به خود دنباله‌رو آنها شده‌ایم حتی اگر مرتکب آن خطا نشده باشیم.
با توجه به توضیحات بیان شده هر گرفتاری که برای افراد پیش می‌آید خود برای خویشتن تدارک دیده‌اند و ممکن است تاریخچه این بلا به سالها پیش باز گردد؛ گناهی که مرتکب شده اما توبه‌‌ای صورت نگرفته است.
توجیه کردن خطا، مجازات را افزون می‌کند اما اقرار به آن و اعلام عجز و جهالت می‌تواند شدت مجازات را تخفیف دهد. چنانچه انسان قصد جبران خطایش را داشته باشد به یقین مورد عفو و بخشش حضرت حق قرار می‌گیرد.
تاریخ جلسه: 98.7.20 ـ جلسه 52
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
