تفسیرآیه ۳۱: «يُدْخِلُ مَنْ يَشَاءُ فِي رَحْمَتِهِ وَالظَّالِمِينَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا»
«هر کس را بخواهد در رحمتش داخل می‌کند و برای ستمکاران عذابی دردناک آماده کرده است.»
معانی رحمت
- «رحمة»؛ یعنی کمال بی‌نهایت. انتخاب اراده خداوند از سوی بنده، موجب ورود او در رحمت الهی است: «يُدْخِلُ مَنْ يَشَاءُ فِي رَحْمَتِهِ». اگر آدمی در راهی که به او می‌رسد وارد شود، تمام ماده و خمیره و عنصر آن رحمت است. هرکس در این مسیر صحیح، گام بردارد خوش است؛ زیرا لحظه به لحظه، وارد رحمت الهی می شود.
- «رحمة»؛ یعنی وجود. هنگامی که انسان مسیر صحیح را طی می کند گویا وجود یافته است. فردی که در مسیر ناصحیح است، اصلاً وجودی ندارد.
- برخی معتقدند رحمت، ایمان است.
- بعضی آن را به دخول الجنه تعبیر کرده‌اند.
- گروهی دیگر بر این باورند که رحمت، تحت ولایت خدا قرار گرفتن است.
پاداش فوری و نقد
هر فردی که خواستِ خدا و سِیر به سوی او را اراده و انتخاب کند، خواهان ورود به رحمت الهی است و چنین فردی از پاداش فوری و نقدی بهره‌مند می‌شود. علامه طباطبایی می‌فرمایند: عذاب و ثواب از همین دنیا شروع می‌شود.
اگر فردی، کمالی را که خدای سبحان برای او اراده کرده، نخواهد، نقصان را انتخاب کرده و به خود ظلم کرده است. او گرفتارِ عذابِ دردناکِ دوری از حق، اسارت شیطان و هوای نفس است.
تناسب انتخاب و پاداش
گرچه در انتخاب گزینه‌ها مختار هستیم؛ اما عاقبت در اختیار ما نیست. امکان ندارد معصیت را انتخاب کنیم و در نهایت، انتظار بهشت را داشته باشیم. انتهای معصیت، آتش است.
فعل به انتخاب ما هست؛ اما پایان آن به انتخاب ما نیست. اگر گزینه معصیت را انتخاب کنیم، نمی‌توانیم انتظار ثواب داشته باشیم.
مشیت خدای سبحان اقتضای رحمت را دارد؛ یعنی خدا برای بندگان تنها رحمت را انتخاب می‌کند، اگر عذابی مشاهده می‌شود، نتیجه انتخاب ناصحیح بندگان است.
من نکردم خلق تا سودی کنم
بلکه کردم خلق تا جودی کنم
هم رحمت لطف خداست، هم قهر او
می‌فرماید: هرکس بخواهد، می‌تواند با انتخاب صحیح به رحمت من داخل شود و هرکس نخواهد، قهراً با نتایج ترک رحمت مواجه می‌شود و نتیجه سوء انتخاب خود را می‌بیند. هم رحمت لطف خداست هم قهر او.
ظالم در فضای تاریک قرار دارد
«وَالظَّالِمِينَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا»: عذاب الیم؛ یعنی هنوز درد احساس می شود. آتش به اعماق وجود، اثر نکرده است که درد را احساس نکند؛ چنین فردی ظالم نامیده می شود. ظالم در فضای کدورت قرار دارد و عذاب الیم او، همین نقصان، و قرار گرفتن در فضای تاریک و مکدر است.
عذاب الیم آن است که تمام توجه او به دنیاست: «أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ»[1].
ظالم کیست؟
ظالمین کسانی هستند که اراده خدا را انتخاب نکردند. کسی که خواست خدا را انتخاب نکند، به خود ظلم کرده است و زندگی ناگواری خواهد داشت؛ اما کسی که خواست خدا را اختیار کند، دنیا و آخرتش آباد است. خواست خدا تمام شئون زندگی بنده را تأمین می‌کند.
ما ذاتاً خوش سلیقه بودیم؛ چون خدا را خواستیم. اما ظالم، از آنجا که خواست خدا را نمی خواهد بد سلیقه شده است.
قیاسی ممدوح
گرچه قیاس امری ناپسند است اما تنها قیاسی که توصیه شده، مقایسه آدمی با خودش در زمان‌های مختلف زندگی است، تا به نقائص و کمالات خود توجه کند و دریابد تا چه میزان از کمالات او کاسته شده است. این قیاس موجب رشد می‌شود.
اثر ارتباط با اولیای الهی
ارتباط با اولیاء دین موجب می شود که بد سلیقه نمانیم. یکی از آثار تعظیم شعائر دینی در اعیاد و وفیات آن است که روی خواست ما تمرکز می‌شود. می‌گویند یادت هست قبلاً که بودی؟!
در مجالس اولیاء، گذشته ما به ما نشان داده می‌شود، از «رب»هایی که برای خود انتخاب کرده‌ایم پرده‌برداری می‌شود و به این وسیله ظلم‌هایی که بر خود روا داشته‌ایم و کدورت‌هایی که بر ما عارض شده است نمایان می‌شود.
اولیاء الهی، دلسوزانه، کریمانه، بدون کوچک‌ترین ملامت، عتاب و عقوبتی ما را تغییر می‌دهند. چند قطره اشکی که از چشم‌ها جاری می‌شود، ما را تطهیر می‌کند و سپس می‌فرمایند: «اُدخُلُوها بِسَلامٍ آمِنین»[2].
تاریخ جلسه: 99/10/22
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] سوره مبارکه اعراف آیه 179
[2] سوره مبارکه حجر، آیه 15
