در آیه 8 سوره مبارکه نبأ آمده است:
«وَخَلَقْنَاكُمْ أَزْوَاجًا»
«و شما را جفت آفريديم»
نظام زوجیَّت در درون و برون عالم حاکم است، در درون انسان نفس و عقل زوج یکدیگرند؛ جسم و روح، زوج یکدیگر و قلب و عقل زوج یکدیگر هستند و در طبیعت نیز همین زوجیّت برقرار است.
در زوجیَّت دو قطب اثرگذار و اثرپذیر وجود دارد؛ یکی فیض می‌رساند و دیگری فیض را دریافت می‌کند که هیچ‌یک بر دیگری برتری ندارد.
مثلاً اگر سخنرانی مستمِع نداشته باشد سخنران نیست. عالِم و متعلِّم در اسلام هم رتبه‌اند، یکی مأموریت فیض رسانی و دیگری مأموریت پذیرش فیض را دارد، آسمان و زمین زوج یکدیگرند اما هیچ‌یک بر دیگری برتری ندارد.
تفاهم میان عقل و نفس از عوامل آرامش است
مفسرین عرفانی می‌گویند: نفس و عقل زوج یکدیگرند به این معنا که نفس در مقابل عقل نشوز ندارد و یاغی نیست بلکه تسلیم است و پیشنهادات درست عقل را می‌پذیرد از سوی دیگر عقل در مقابل نفس تحکُّم و زورگویی ندارد بلکه جوانب نفس را در نظر می‌گیرد و همین امر سبب می‌شود تفاهم میان عقل و نفس برقرار گردد و فرد به آرامش دست یابد.
نفس و عقل هر دو مخلوق خدا و تربیت‌پذیرند و هر دو از یک مصدر مأموریت را دریافت می‌کنند از همین روست که نفس رشد می‌کند و سرانجام به او خطاب می‌شود:
«يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِي إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً فَادْخُلِي فِي عِبَادِي وَادْخُلِي جَنَّتِي»[1]
«اى نفس مطمئنه خشنود و خداپسند به سوى پروردگارت بازگرد و در ميان بندگان من درآى و در بهشت من داخل شو»
زوجیَّت از عوامل رویش کمالات است
زوجیَّت نعمتی است که سبب رویش کمالات می‌شود به این معنا که اگر زوجیّت نباشد رویشی وجود ندارد، همچنان‌که ملائک رویشی ندارند. جبراییل زاد و ولدی ندارد، زایشی ندارد، زیرا از خانواده عقل‌است و چون با نفس کنار یکدیگر قرار نمی‌گیرند تکثیری ندارد؛ از سوی دیگر نفسِ محض نیز زایش ندارد و به تنهایی کمالی از او صادر نمی‌شود اما وقتی کنار عقل قرار می‌گیرد می‌تواند منبع کمالات باشد.
مصادیق «ازواجا»
اصناف
یکی از مفسرین می‌گوید: «ازواجاً» یعنی «اصنافاً» یعنی خدای سبحان اصناف مختلفی را خلق کرده و هر صنف با اراده خویش و در پی سلایق خود حرکت می‌کند، با این دیدگاه هیچ کس نباید با دیگری درگیر شود زیرا کسی که فاسق است خود اراده فسق را کرده و آن‌کس که عالِم است خود اراده علم را کرده است.
بنابر انتخاب‌های متفاوت، انسان می‌تواند برای خود و برای ديگران فایده رسان باشد و یا از حیطه فایده‌رسانی خارج گردد. فایده عاِلم مشخص است و نیاز به توضیح ندارد، فاسق برای خودش فايده‌ای ندارد اما فايده او برای ديگران آنست كه مردم با او آزمايش می‌شوند.
نظام زوجیَّت نظام آزمایش است برای ارتباط با هر صنفی باید قدرت تعامل با آن صنف وجود داشته باشد و انسان بتواند اصناف مختلف را بپذیرد.
اوصاف متقابل
در تعبیر دیگری گفته شده است: ما برای شما اوصاف متقابل قرار دادیم صفت فقر و غنا، بیماری و سلامت، علم و جهل… هر یک از این اوصاف اگر در کنار دیگری قرار گیرد برکات زیادی خواهند داشت، ضعیف سعی می‌کند ضغفش به قوت تبدیل شود، قوی سعی می‌کند از ناتوان دستگیری کند، عالم دوست دارد آموزش دهد و جاهل دوست دارد بیاموزد.
زوجِ نعمت، شکر است و زوجِ گرفتاری، صبر
عالَم، عالَم ابتلا و آزمایش است انسان همواره یا با نعمت آزمایش می‌شود یا با گرفتاری که هریک از این دو، زوج خود را می‌طلبند. زوجِ نعمت شکر است و زوج گرفتاری صبر. اگر هر کدام از این‌ها درکنار زوج خود قرار گیرند زایش و رویشی دارند و پله‌ایی برای تعالی انسان می‌شوند و به عکس نعمتی که شکر نشود و گرفتاری بدون صبر رشدی در پی ندارد.
تاریخ جلسه: 96/5/15 ـ ادامه جلسه 3
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] سوره مبارکه فجر، آیات 27 تا 30
