قرآن در آیه 9 سوره مائده می‌فرماید:
«وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ عَظِیمٌ»
«خداوند، به آن‌ها كه ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده اند، وعده آمرزش و پاداش عظیمى داده است»
«وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ»
ثمره ایمان و عمل صالح
حضرت حق در این آیه به كسانی كه از دو ویژگی خاص برخوردارند بشارت می‌دهد:
- ویژگی اول: ایمان كامل به مبدا و معاد و ولایت امیرالمؤمنین علیه‌السلام
- ویژگی دوم: اعمال صالح. كسی كه اعتقادات صحیح او باعث می‌شود تك بُعدی عمل نكند تا بعضی از اعمالش صالح باشد و بعضی دیگر ناصالح باشد. بلكه مؤمن بر انجام همه‌ی اعمال صالح تلاش می‌كند. واژه‌ی اعمال جمع عمل است و نشانگر تمام عمل‌كرد انسان است.
از دیدگاه قرآن ایمان بدون عمل صالح ثمره ندارد تا این همراهی باعث استمرار عمل شود، عمل بدون ایمان مانند گل در گلدان است كه زیبایی موقت و ناپایداری دارد.
چرا در قرآن، ایمان و عمل صالح در کنار همند؟
خداوند در آیات زیادی عمل صالح را ضمیمه‌ی ایمان افراد می‌كند، زیرا هیچ یك از این دو به تنهایی برای كمال كافی نیست. این دو در كنار یكدیگر نیز دچار خطا و نقصان در بندگی می‌شوند، از این رو خداوند در پایان این آیه به بندگان صالح مغفرت را وعده می‌دهد. گاهی افراد صالح نیز دچار خطا می‌شوند. قرآن به آن‌ها می‌گوید: «لَهُم مَّغْفِره» شاهد مثال این جمله در روایات به چشم می‌خورد، در دستورات عملی دین ما آمده است كه بعد از ترك هر مجلس استغفار كنید. حتی اگر مجلس از گناه و معصیت عاری باشد. این دستور عمل نشان می‌دهد كه ممكن است از ما خطاهایی سر بزند كه به آن‌ها توجهی نداشته باشیم.
چرا ایمان و عمل صالح از چه زمانی همراه هم‌اند؟
مفسرین گفته‌اند: «ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ» هردو فعل به صورت ماضی مطرح شده‌اند در حالی‌كه انسان در زمان حال عمل صالح انجام می‌دهد سرّ آن چیست؟ بعضی پاسخ داده‌اند قبل از آن كه این دو در زمان حال با یكدیگر همراه شوند در عهد الست با هم همراه بوده‌اند، یعنی هركس كه تن به پذیرش ولایت حضرات معصومین در آن روز سپرده است توفیق انجام عمل صالح را از خداوند سبحان دریافت كرده است.
اخلاص، رمز اصلی عمل صالح
رمز اساسی و اصلی انجام عمل صالح اخلاص است. هركس روز الست تسلیم ولایت حضرات معصومین شده است، والاترین ایمان و عمل صالح را برای خود برگزیده است. در آن روز سخنی از مزد و حق الزحمه‌ی عمل صالح و ایمان نبود. هر چه بود عشق به معبود بود و عشق به جانشین بر حق او.
تو بندگی چو گدایان به شرط مزد نكن
كه دوست خود روش بنده پروری داند
«لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ عَظِیمٌ»
نیاز مؤمن به مغفرت
مفسرین گفته‌اند: مؤمن از این جهت كه ممكن است ذره‌ای فاعلیت در خود احساس كند كه او خود قادر بر انجام عمل صالح بوده است، نیاز به مغفرت دارد. حاصل این مغفرت از ناحیه‌ی خداوند این است كه بر فاعلیت فرد پرده‌ی رحمت الهی می‌گشاید تا بنده تنها فاعلیت خداوند را مشاهده كند.
هركس موفق به عمل خیری شود و گمان كند كه عمل از ناحیه‌ی او صادر شده است نه به اذن حق، هنوز ویژگی «ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ» را كسب نكرده است.
ترتیب قرار گرفتن كلمات در آیات مشخص می‌کند كه فاعلیت فرد برای او خطری بسیار بزرگ ایجاد می‌کند، زیرا خداوند سبحان ابتدا كلمه‌ی مغفرت و پرده‌پوشی را ذكر می‌كند «لهم مغفره» و بعد پاداش را به عنوان اجر عظیم بیان می‌دارد. ترتیب واژگان نشان می دهد كه ابتدا ستاریت خداوند بر اعمال فرد نازل می‌شود سپس وجود فرد ظرف پذیرش اجر عظیم می‌شود.
انسان با وجود خودبینی، لیاقت دریافت اجر عظیم الهی را ندارد. مؤمن با انجام عمل صالح عظیم می‌شود و وجودش گستردگی خاص می‌یابد، به اندازه‌ای كه افراد اهل ایمان و عمل صالح شوند وجودشان ظرف پذیرش اجر عظیم الهی می‌شود. كسی كه عظیم شود خود به خود اجر عظیم هم دریافت می‌كند در این زمان میان ظرف و مظروف تناسب حاصل می‌شود.
مغفرت و پاداشی بی‌انتها
خداوند واژگان «مغفرة» و «اجر عظیم» را به صورت نكره (ناشناخته) به كار برده است و نكره بودن هر واژه‌ای در زبان عرب می‌تواند از نامحدود بودن آن حكایت كند، ما به دلیل محدودیت عالم ماده از درك گستردگی و عظمت این دو هبه‌ی الهی ناتوانیم.
این مغفرت بی‌انتها و این اجر عظیم ناشناخته تنها مخصوص كسانی است كه ایمان و عمل صالح داشته باشند. در نحو هرگاه جار و مجرور مقدم شود افاده‌ی حصر عبارت را می‌كند. «لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ عَظِیمٌ»
خداوند به این گروه وعده‌ی غفران و پوشش خاص داده است. اگر گاهی عیوب اخلاقی بروز می‌كند و واضح می‌شود، می‌تواند ناشی از اعتقادات كمرنگ شده‌ی ما باشد. «عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ»
علت محقق نشدن وعدههای خداوند
اگر وعدههای خدای سبحان محقق نمی‌شود به جهت نقصان و كم كاریی است که از جانب بنده پیش می‌آید، مخصوصاً در این آیه كه وعده‌ی الهی مقید و مختص به آخرت نشده است. یعنی اگر ما در همین دنیا متخلق به ایمان و عمل صالح شویم مغرفت و اجر عظیم الهی حتماً ما را در بر می‌گیرد و خداوند قطعاً بر عیوب ما پرده می‌اندازد. این پرده پوشی حضرت حق به معنای محو كامل عیوب نیست، زیرا در قرآن هرگاه اراده‌ی محو كامل شده است عبارت عفو آمده است.
شاید به كار بردن كلمه‌ی غفر از آن روست كه انسان گستاخ نشود و در مقابل حضرت حق ادب را رعایت نماید.
تاریخ جلسه: 88/12/1 ـ جلسه 15
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
