معنای کلمه عامه
امام رضا علیه‌السلام در ارتباط با عوام مردم می‌فرمایند:
«الْعَامَّةُ اسْمٌ مُشْتَقٌ مِنَ الْعَمَى…»
«عامه اسمی است که از کلمه عمی:نابینایی مشتق گردیده»
امام رضا علیه‌السلام، واژه عامه را مشتق از عمی به معنای نابینایی می‌دانند و به این معنا اشاره دارند که عموم جامعه، از نعمت بصیرت برخوردار نبوده، یعنی به حقیقت امور واقف نیستند.
محبت به اهل‌بیت انسان را از عوام جامعه جدا کرده و او را در زمره خواص قرار می‌دهد. وقتی انسان وارد وادی محبّت اهل بیت می‌شود؛ از جهل و نابینائی جدا شده و بر حقایق واقف می‌گردد.
امان‌نامه‌ای برای قیامت!
امام رضا علیه‌السلام می‌فرمایند:
«مَنْ أَحَبَّنَا أَهْلَ‌الْبَیت حَشَرَهُ اللَّهُ تَعَالَى آمِناً یوْمَ الْقِیامَة»[1]
«کسی که ما اهل‌بیت را دوست داشته باشد؛ روز قیامت خداوند او را ایمن از عذاب محشور می‌کند»
در روز قیامت که همه بندگان، هراسان و نگران هستند و در عرصه‌های گوناگون چون میزان، عبور از صراط و … توقف دارند؛ محبین اهل‌بیت علیهم‌السلام در آرامش و امنیت کامل محشور می‌شوند.
حُبّ هم‌خانواده با حَبّ به معنای دانه است. محبت، مانند دانه‌ای در زمین قلب انسان جای گرفته و لازم است در گذر زمان با پرورش، از آن حفاظت نمود. ثمره محبت حقیقی، تبعیت و همرنگ شدن با محبوب است. در حقیقت، تبعیت از اهل‌بیت موجب می‌شود تمامی اعمال، گفتار و افکار بنده خداپسندانه بوده و به همین دلیل در روز قیامت مشمول عذاب الهی واقع نخواهد شد.
در قرآن کریم آمده است:
«أَلا إِنَّ أَوْلِیاءَ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَ لا هُمْ یحْزَنُون»[2]
« آگاه باشید(دوستان و) اولیاى خدا، نه ترسى دارند و نه غمگین مىشوند»
با کنار هم قرار دادن این آیه و روایت مذکور این نکته به دست می‌آید که اولیاءالهی همان محبین اهل‌بیت هستند. به بیان دیگر حب ائمه مرتبه وجود انسان را به جایگاه اولیاءالهی می‌رساند.
ضمانت نبوی
امام رضا علیه‌السلام در روایتی به نقل از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند:
«مَنْ ضَمِنَ لِی وَاحِدَةً ضَمِنْتُ لَهُ أَرْبَعَةً یصِلُ رَحِمَهُ فَیحِبُّهُ اللَّهُ وَ یوَسِّعُ عَلَیهِ فِی رِزْقِهِ وَ یزِیدُ فِی عُمُرِهِ وَ یدْخِلُهُ الْجَنَّةَ الَّتِی وَعَدَهُ»[3]
«اگر کسی برای من یک امر را ضمانت کند(به انجام آن پایبند باشد) من چهار امر را برای وی ضمانت می‌کنم:
صله رحم کند تا خداوند او را دوست بدارد، روزی‌اش را وسیع گرداند، عمرش را طولانی نموده و او را وارد بهشت نماید»
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله توصیه‌ای به افراد دارند که در صورت اجرا، چهار ثمره متعالی در پی خواهد داشت:
معنای رحم
ایشان، افراد را به صله‌رحم دعوت نمودند. صله‌رحم به معنای حفظ ارتباطات خویشاوندی و ادای حقوق آنان است. معنای مطرح شده، معنای ظاهری صله‌رحم بود لکن این کلمه معنای باطنی نیز دارد. پیامبر اكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در روایتی می‌فرمایند:
«أَنَا وَ عَلِی أَبَوْا هَذِهِ الْأُمَّةِ»[4]
«من و علی پدران این امت هستیم»
ابوعلی سینا بر مبنای این روایات معتقد است: «وجود مقدس حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها، مادر عالمیان است» و نیز علامه امینی رحمة‌الله‌علیه می‌فرمایند: «همه كس می‌توانند حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها را مادر صدا كنند!»
لذا والدین معرفتی و باطنی همه افراد وجود مقدس پیامبر، امیرالمؤمنین و حضرت زهرا علیهم‌السلام هستند و پیوست با این خویشاندان، مصداق دیگری از صله‌رحم است؛ مصداقی که به مراتب مهم‌تر و ارزشمند تر از سایر مصادیق می‌باشد. لذا می‌بایست افراد بیش از صله‌رحم خویشاوندی، نسبت به برقراری ارتباط، حفظ پیوست با معصومین و ادای حقوق ایشان اهتمام داشته باشند.
طبق صریح آیه قرآن، پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله مزد رسالت خویش را، محبت اهل‌بیت و حفظ احترام ایشان معرفی نمودند[5]. همچنین پیش از رحلت خویش، قرآن و اهل‌بیت خویش را نزد مردم به ودیعه گذاشته و خواستار حراست از آن شدند:
«إِنِّی تَارِكٌ فِیكُمُ الثَّقَلَینِ…كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیتِی…»[6]
«به راستی من نزد شما، به دو امانت نفیس باقی می‌گذارم، قرآن و اهل‌بیت!»
به علاوه، در احادیث گوناگون، بارها اشخاص را به محبت و حفظ احترام اهل‌بیت دعوت کردند بنابراین، ایشان در فرصت‌های گوناگون محبت به اهل‌بیت و حفظ ارتباط با آنان را به مردم گوشزد نمودند و این امر نشان‌دهنده آن است که حفظ ارتباط با ائمه اهمیت ویژه‌ای دارد.
البته لازمبه تذکر است که هیچكس توانایی رعایت و پرداخت کامل و وافی حقوق حضرات معصومین علیهم‌السلام را ندارد؛ زیرا وجود مقدس ائمه‌اطهار جلوه تام خدای سبحان‌اند و همچنان كه هیچ بنده‌ای نمی‌تواند حق بندگی حضرت حق را به جا آورد؛ ادای کامل حق امام نیز مقدور نخواهد بود لکن برآوردن انتظارات و اجرای فرامین این بزرگواران تا حدی افراد را به این مهم، نزدیک می‌نماید.
در هر حال، صله‌رحم به هر دو صورت آثاری دارد که در ادامه بدان پرداخته می‌شود:
آثار چهارگانه صله‌رحم
1. محبوبیت نزد خداوند
صله‌رحم چنان تأثیرگذار در زندگی فرد است که موجب می‌شود محبوب خدای سبحان گردد. به عبارت دیگر، صله‌رحم عملی‌ست موردپسند و رضایت حق تعالی و آن کس که به این امر اهتمام ورزد خود نیز محبوب خداوند خواهد شد.
2. توسعه رزق
صله‌رحم روزی را افزایش می‌دهد. روزی اعم از روزی مادی و معنوی است. اگر ارحام را اهل‌بیت علیهم‌السلام در نظر بگیریم؛ این نکته به دست می‌آید که: دوستی و ارتباط نزدیك با حضرات معصومین علیهم‌السلام، سبب افزایش روزی معنوی و مادی می‌شود؛ یعنی در گوشه گوشه زندگی فرد برکات و توفیقات فراوانی جاریاست؛ بركت در وقت، توفیق انجام طاعت و انجام انواع خیرات و توفیق ترك معصیت.
3. ازدیاد عمر
یکی دیگر از برکات صله‌رحم، ازدیاد عمر است. البته صرف طول عمر امر ارزشمندی نبوده و به تحقیق منظور اصلی امام نیز این امر نمی‌باشد؛ چه بسیار عمرهای طولاتی که در گناه و معصیت و غفلت سپری می‌شود! عمر مفید و ارزشمند، عمری است که در راه صحیح زندگی و بندگی گذرانده شود.
در کلام حضرت عبارت ازدیاد عمر آمده که به این نکته اشاره دارد:
گاه بر طول عمر فرد افزوده شده و گاه عرض عمر بنده افزایش می‌یابد یعنی در مدت عمر کوتاهی، چنان برکات و خیراتی از او صادر می‌شود که در عمرهای هزاران ساله چنین اموری هرگز یافت نمی‌شود! گاه میزان ماندگاری اعمال او به قدری است که تا قیامت ماندگار خواهد بود؛ مانند شهداء و برخی علماء که با وجود عمری کوتاه، برای همیشه در تاریخ جاودان شده‌اند.
4. بهشت!
فردی که بر صله‌رحم مداومت داشته باشد؛ پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله بهشت را برای وی تصمین می‌کنند. در نگاه اولیه، دخول در بهشت پس از قیامت اتفاق می‌افتد؛ بنابراین تحقق این وعده به زمان آینده موکول می‌شود اما با تأمل بیشتر اگر بهشت، به معنایفضای مملو از آرامش، طمأنینه، رضایت، زیبایی و … است؛ تحقق این وعده نیز در دنیا میسر خواهد شد.
صله‌رحم یکی از راه‌های رسیدن به «بهشتِ آرامش» است! این عمل، فرد را از نگرانی‌های بی‌ثمر و دل‌مشغولی‌های بی‌فایده می‌رهاند.
برخی از عرفا نیز بهشت را تعبیر به «وصول و قرب به حق» معنا نمودند. مطابق این معنا نیز، صله‌رحم انسان را در فضای حضور و پیوست به حق قرار می‌دهد. آن كس كه در دنیا با توکل به حق زندگی کرده، تسلیم مقدرات الهی بوده و مشغول به غیر حق نباشد؛ در بهشتی زندگی می‌كند كه وعده آن داده شده:
من که امروزم بهشت وصل حاصل می‌شود
وعده فردای زاهد را چرا باور کنم؟!
به بیان دیگر می‌توان گفت، صله‌رحم انسان را محبوب خداوند گردانیده، رزق او را افزایش می‌دهد و به عمر او برکت می‌بخشد. این عوامل موجب می‌شود که او در دنیا، زندگی در بهشت آرامش و ایمان را تجربه نماید.
تاریخ جلسه: 87/2/30 ـ جلسه بیست و هشتم
برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی
[1] عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج 2، ص 58
[2]سوره مبارکه یونس، آیه 62
[3] عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج 2، ص 37
[4]بحار الأنوار (ط – بیروت)، ج 16، ص 364
[5]«قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى»، سوره مبارکه شوری، آیه 23
[6]وسائل الشیعة،ج 27، ص 34
