«وَ الْحَشْرَ حَقٌّ»
«وگردآوردن حق است.»
ایمنی از تزلزل‌های اعتقادی
در زیارت آل‌یس انسان با عرضۀ اعتقادات حقۀ خود به محضر امام زمان عجل‌الله‌عالی‌فرجه به ایمنی در برابر زلزله‌های آخرالزمان نائل می‌شود که در نتیجه آسیبی به اعتقادات او وارد نمی‌شود. تأکید علماء بر تلاوت این زیارت در صبح و شام تثبیت اعتقادات حقه در وجود زائر است.
از جمله آموزش‌ها در زیارت آل‌یس اقرار به جزئیات معاد: حشر، حساب، میزان، صراط، و مرصاد و… است، اموری که باید در محضر امام اعلام شود. در محضر امام تردید و شک انسان مرتفع می‌شود. لفظ«حق» انسان را از سرگردانی و تحیر نجات می‌بخشد.
نباید پنداشت که عالم آخرت عین دنیاست، بلکه هر یک از عوالم هستی دارای احکام، آثار و قوانین خود است؛ از این رو در بازگشت انسان به‌سوی خداوند متعال در روح و بدن تحول اساسی ایجاد می‌شود تا قابلیت ورود به عوالم حشر را پیدا کند. اهل بهشت اگر بخواهند به بهشت راه یابند باید مواقف حشر را سپری کنند تا لیاقت جوار حضرت حق را به‌دست آورند.
سیر انسان در رجوع به حق با ورود به عالم حشر
سیر انسان در رجوع به خداوند با ورود به عالم حشر صورت می‌گیرد که اگر روح انسانیت خود را از دست نداده باشد، بدنی که با او پیوند می‌یابد به شکل انسان با او متحد می‌شود؛ اما اگر روحی باشد که اوصاف حیوانی در آن استقرار یافته است، بدنی که با او متحد می‌شود، به‌صورت همان حیوانی است که خصلتش بر روح غلبه یافته و با روح پیوند برقرار کرده است.
درخواست روح متعالی
«حشر» به‌معنی جمع‌آوری و در مقابل آن «نشر»، به‌معنای پراکندگی است. در این فراز انسان خواستار روحی متعالی و الهی است تا در عالم حشر انسانیت او محفوظ بماند، از رذائل اخلاقی که سبب تقویت بُعد حیوانی اوست، جدا شود. در مواقف حشر هر فردی با اعمال خویش جمع می‌شود؛ چراکه عمل از عامل خود جدا نیست. انسان با عمل و نیات و ارادۀ خود جمع می‌شود. جمع انسان الهی با اعمال، کردار و نیات الهی خویش سرورآور و نشاط‌انگیز است.
مقصدی متعالی
در عالم حشر، مقصد هر انسانی ذات مقدس خداوند است؛ بنابراین در قیامت که «یوم الجمع» است او به‌دنبال امام خویش است تا معایب، نقصان‌ها و قصوراتی که مانع از وصول به خداوند می‌شود با نگاه و معیت امام برطرف شود، در این صورت فرد، قابلیت لازم را برای لقاء خداوند کسب می‌کند. این امر قطعی و حتمی است. به‌میزانی که ارتباط و معیت انسان با امام در این عالم صورت گیرد، در قیامت نیز این جمع صورت می‌پذیرد.
درخواست وصول به مقام سالک
در این فراز زائر، خواستار وصول به مقام سالک الی‌الله است تا علاوه بر این عالم، در عالم دیگر نیز مقصدش وصول الی‌الله باشد. او عاجزانه از امام تقاضا دارد، معایب و نقصان‌هایی که مانع وصول به حق است در همین دنیا با دعا و نگاه تشریفی امام از وجود او زدوده شود.
نتیجۀ انقطاع از غیر حق
آنان‌که در دنیا از غیرخدا خلاص شدند و با پوشش عبودیت در جادۀ شریعت گام برداشتند، با سلوک طریق الهی به انقطاع از غیرحق نائل شدند؛ بدین جهت ایشان در عالم حشر بدون توقف در مواقف یا عقبات به لقاء حق وارد می‌شوند. این گروه مانند انبیا، امامان، اوصیا و اولیای الهی در زندگی دنیوی منقطع از ماسوی‌الله بودند و جز طلب حق و عشق به آن، محبوب دیگری در سر و دل نمی‌پروراندند.
نفاوت در توقف در مواقف قیامت
توقف انسان‌ها در این مواقف، متفاوت خواهد بود. برخی فشارهای بیشتری را تحمل می‌کنند تا در نهایت تطهیر شوند و در وجودشان چیزی غیر از حق باقی نمانَد. بعضی با سختی‌های کم‌تری مواجه خواهند بود؛ چراکه اوصاف، افکار، عقاید و اخلاق ناپسندشان کم‌تر است. از آیات و روایات این حقیقت استفاده می‌شود که فردی که در زندگی دنیوی، آلودگی‌ها و تعلقاتی ناپسند داشته باشد در عالم حشر گرفتار خواهد بود.
آغاز تطهیر از دنیاست
در این فراز فرد به این واقعیت دست می‌یابد که همراهی و معیت با امام در این عالم به منزلۀ حشر اوست؛ پس تطهیر باید از این عالم صورت گیرد. در واقع حشر انسان از این عالم آغاز می‌شود. حضور در مجالس اهل بیت تعلقات دنیوی را می‌کاهد و تطهیر برای فرد صورت می‌گیرد. هم‌چنین گرفتاری‌ها و بلاهای دنیوی راهی برای رفع تعلق به مال، فرزند و تمام ارزش‌های دنیوی است؛ چراکه حب غیرخدا بر حب خدا غالب و چیره شده است.
پیش از آن کاین قبض زنجیری شود
این‌که دل‌گیری است پاگیری شود
در معاصی قبض‌ها دل‌گیر شد
قبض‌ها بعد از اجل زنجیر شد
روایات حضرات معصومین علیهم‌السلام به این حقیقت اشاره دارد که مؤمنانی که در دام گناهان و تعلقات گرفتارند و رنگ غیرخدایی بر وجودشان غالب شده است، با مراتب مختلف در قیامت توقف خواهند داشت تا با پاک‌شدن از آلودگی‌ها و دل‌بستگی‌ها به بهشت وارد شوند.
حسابرسی، پیش از محاسبۀ قیامت
حضرت پیامبر اکرم می‌فرماید:
«حَاسِبُوا أَنْفُسَکُمْ قَبْلَ أَنْ تُحَاسَبُوا وَ زِنُوهَا قَبْلَ أَنْ تُوزَنُوا وَ تَجَهَّزُوا لِلْعَرْضِ الْأَکْبَر»[1]
«پیش از آن‌که به حساب شما برسند خود به حساب خویش برسید، و قبل از آن‌که مورد سنجش قرار گیرید خویشتن را بسنجید، و خود را براى رستاخیز بزرگ آماده کنید.»
چراکه در قیامت پنجاه موقف وجود دارد که هر موقف آن مانند هزار سال است. در اول حشر، هنگام قیام قیامت به هر فردی نامۀ عمل او داده می‌شود که تمام جزئیات اعمال و حرکات انسان و جلوههای باطنی آن‌ها در آن نگاشته شده است.
ورود به جمع خوبان و رهایی از تعلقات نفسانی
زائر با توجه به سختی و گرفتاری در عالم قیامت با تمام وجود از امام خواستار است که با ورود در جمع خوبان از آلودگی‌ها و تعلقات نفسانی رها شود. آن‌چه برای انسان دردناک است ظهور و بروز وجهۀ حیوانی او در قیامت است که به شکل حیوان آشکار شود و چهرۀ انسانی از او سلب می شود:
«وَ إِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَت»[2]
یکی از شارحین می‌گوید: قیامت روز تجلی و ظهور تعلقات و وابستگی‌های انسان است. روزی که ملکوت اعمال، نیات و گفتار او آشکار می‌شود و آن‌چه به‌عنوان معبود در وجود خود نهادینه کرده بود در قیامت به فعلیت می‌رسد. چه بسا گفتار غیر حقی در وجود او آتشی روشن کرده است که در قیامت به‌صورت شعله‌های جهنم نمایان می‌شود.
یوم‌الظهور
گاه انسان حیواناتی در وجود خود پرورش داده است که در دنیا موجب دوری او از اهل معنا می‌شود؛ بنابراین حشر او در قیامت با همان حیوان صورت می‌گیرد، زیرا قیامت «یوم‌الظهور» و «یوم‌البروز» است؛ اما فردی که در دنیا روزگار خود را با امام سپری کرده است در قیامت نیز با امام محشور می‌شود. آن‌چه در این فراز قابل توجه است که انسان با ملکات و مرجحات خود در قیامت محشور می‌شود.
«برداشتی آزاد از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] . وسائل الشيعة، ج 16، ص 99.
[2] . سوره تکویر، آیه 5.
