وجود حضرت معصومه (س)
برای هیچ امامزاده‌ای قبل از ولادتش به اندازه‌ی حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها ذکر خیر علمی و فرهنگی او نشده است.
تنها امامزاده‌ای که سال‌ها قبل از ولادت، ذکر خیر ایشان بوده وجود حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها است.
با وجودی که بین ولادت حضرت علی بن موسی الرضا علیه‌السلام و حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها بیست و پنج سال فاصله است، اما حضرت موسی بن جعفر علیه‌السلام وعده‌ی ولادت ایشان را داده بودند.
ایشان امامزاده‌ای است که قبل از حضور در عرصه‌ی دنیا، ذکر او بر زبان جدّش امام صادق علیه‌السلام جاری می‌شود و پاداش زیارت او بهشت قرار داده می‌شود.
حرم حضرت معصومه (س) در قم
امام صادق ع در روایتی ابتدا جایگاه قم را معرفی می کنند. تا مشخص گردد که به رفعت وجود مقدس حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها چه برکاتی برای قم حاصل می‌شود. و سپس می‌فرمایند که هر کس زائر ایشان شود بهشت بر او واجب می‌شود.
در روایت آمده گروهی از مردم ری خدمت حضرت امام صادق علیه‌السلام مشرف می‌شوند و عرض می‌کنند که ما از ری آمده‌ایم. حضرت می‌فرمایند: آفرین به براداران ما که اهل قم هستند. آنان دوباره اعلام می‌دارند که ما اهل ری هستیم و حضرت مجدداً همان پاسخ را تکرار می‌فرمایند. سپس برای آنکه برای آن گروه رفع شبهه بشود می‌فرمایند:
خدای سبحان حرمی دارد که آن حرم، مکه است. پیامبر هم حرمی دارد که آن، مدینه است. و امیرالمؤمنین حرمی دارند که آن، کوفه است. ما اهل بیت هم حرمی داریم که شهر قم است و اخوان ما در قم، در حریم ما زندگی می‌کنند.
در این روایت قم سرزمینی معرفی می‌شود که حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها در آنجا وفات می‌کنند و همه‌ی شیعیان با شفاعت این بانو وارد بهشت می‌شوند.
وَ رُوِيَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَهْلِ اَلرَّيِّ: أَنَّهُمْ دَخَلُوا عَلَى أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ وَ قَالُوا نَحْنُ مِنْ أَهْلِ اَلرَّيِّ فَقَالَ مَرْحَباً بِإِخْوَانِنَا مِنْ أَهْلِ قُمَّ فَقَالُوا نَحْنُ مِنْ أَهْلِ اَلرَّيِّ فَأَعَادَ اَلْكَلاَمَ قَالُوا ذَلِكَ مِرَاراً وَ أَجَابَهُمْ بِمِثْلِ مَا أَجَابَ بِهِ أَوَّلاً فَقَالَ إِنَّ لِلَّهِ حَرَماً وَ هُوَ مَكَّةُ وَ إِنَّ لِلرَّسُولِ حَرَماً وَ هُوَ اَلْمَدِينَةُوَ إِنَّ لِأَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ حَرَماً وَ هُوَ اَلْكُوفَةُ وَ إِنَّ لَنَا حَرَماً وَ هُوَ بَلْدَةُ قُمَّ وَ سَتُدْفَنُ فِيهَا اِمْرَأَةٌ مِنْ أَوْلاَدِي تُسَمَّى فَاطِمَةَ فَمَنْ زَارَهَا وَجَبَتْ لَهُ اَلْجَنَّةُ قَالَ اَلرَّاوِي وَ كَانَ هَذَا اَلْكَلاَمُ مِنْهُ قَبْلَ أَنْ يُولَدَ اَلْكَاظِمُ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ .[1]
در روایت دیگری از امام صادق علیه‌السلام، قم مرکز نشر علم و معرفت معرفی می‌شود بگونه ای که در عالم، مستضعف دینی باقی نمی‌ماند. یعنی تقویت دین افراد از طریق شهری است که این بانو در آن اقامت کرده است.
جوشش علم از زمان اقامت ایشان به حدی زیاد گردیده که برای همه‌ی جهانیان اتمام حجت می‌شود. و آنچنان نشر معرفت صورت می‌گیرد که برهان برای همه به پایان رسیده و احدی نمی‌تواند ادعا کند که دین و علم به او نرسیده است. به همین جهت حرم اهل بیت علیهم‌السلام معرفی شده است. یعنی تمام معارف اهل بیت علیهم‌السلام با وساطت این بانو به همه‌ی عالم منتقل می‌شود.
علمی که از قم با وساطت حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها در کل دنیا، نشر پیدا می‌کند موجب گشایش برای تمام سکنه‌ی عالم شده و فرج حضرت مهدی علیه السلام را در پی دارد.
وَ تَصِيرُ مَعْدِناً لِلْعِلْمِ وَ اَلْفَضْلِ حَتَّى لاَ يَبْقَى فِي اَلْأَرْضِ مُسْتَضْعَفٌ فِي اَلدِّينِ حَتَّى اَلْمُخَدَّرَاتُ فِي اَلْحِجَالِ وَ ذَلِكَ عِنْدَ قُرْبِ ظُهُورِ قَائِمِنَا فَيَجْعَلُ اَللَّهُ قُمَّ وَ أَهْلَهُ قَائِمِينَ مَقَامَ اَلْحُجَّةِ وَ لَوْ لاَ ذَلِكَ لَسَاخَتِ اَلْأَرْضُ بِأَهْلِهَا وَ لَمْ يَبْقَ فِي اَلْأَرْضِ حُجَّةٌ فَيُفِيضُ اَلْعِلْمُ مِنْهُ إِلَى سَائِرِ اَلْبِلاَدِ فِي اَلْمَشْرِقِ وَ اَلْمَغْرِبِ فَيَتِمُّ حُجَّةُ اَللَّهِ عَلَى اَلْخَلْقِ حَتَّى لاَ يَبْقَى أَحَدٌ عَلَى اَلْأَرْضِ لَمْ يَبْلُغْ إِلَيْهِ اَلدِّينُ وَ اَلْعِلْمُ ثُمَّ يَظْهَرُ اَلْقَائِمُ عَلَيْهِ السَّلاَمُ وَ يَسِيرُ سَبَباً لِنَقِمَةِ اَللَّهِ وَ سَخَطِهِ عَلَى اَلْعِبَادِ لِأَنَّ اَللَّهَ لاَ يَنْتَقِمُ مِنَ اَلْعِبَادِ إِلاَّ بَعْدَ إِنْكَارِهِمْ حُجَّةً.[2]
محضر حضرت معصومه (س) آموزش معرفت است
در زیارتنامه‌ی ایشان که از لسان مطهر حضرت علی بن موسی الرضا علیه‌السلام مطرح گردیده، آموزش و معارف خاصی نهفته است. یکی از این آموزش‌ها در قالب درخواست‌هایی است که به زائر تعلیم داده می‌شود.
«عرف الله بيننا و بينكم في الجنه»
اولین درخواست زائر در زیارت حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها درخواست معرفت است. البته که زائر اذعان دارد که معرفتی اجمالی نصیب او گشته که به محضر این بانوی کریمه مشرف شده اما در عین حال طلب می‌کند که معرفت اجمالی او به معرفت تفصیلی تبدیل گردد. و از خدای سبحان درخواست می‌کند که خدایا معرفت حضرات معصومین علیهم‌السلام را در بهشت ارزانی من فرما.
«عرف الله بیننا و بینکم فی الجنه» درعین اینکه این جمله خبری است اما معنای انشايی دارد. زائر در محضر کریمه اهل بیت به این مقام از ادراک رسیده که طالب حور و قصور و باغ و نهر جاری بهشت نیست. بلکه در حضور این بانو ارزش‌ها برای او تغییر نموده و طالب معرفت است. از خدا می‌خواهد که در بهشت هم تمام لذت من را معرفت بی‌نهايت و بيکران این بزرگواران قرار ده.
گویا در بهشت هم ندای «رَبّ زِدنی»[3] او بلند است.
«و حشرنا في زمرتكم»
درخواست دیگر زائر این است که خدا ما را جزء دار و دسته شما اهل بیت محشور نماید.
البته محشور شدن با پیامبر و آل پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در قیامت، ادامه‌ی حشر با ایشان در این دنیاست. یعنی زائر بطور ضمنی درخواست می‌کند در همین دنیا در زمره‌ی اهل بیت علیهم‌السلام قرار گیرد که تا قیامت برای او ادامه داشته باشد. اما این محشور شدن، به رفع بعضی از موانع نیازمند است. برای آگاهی بیشتر به قسمتی از خطبه ١٠٥ نهج البلاغه حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام رجوع می‌کنیم.
حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام پس از معرفی شخصيت پيغمبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و درود بر ایشان، دعایی می‌فرمایند که می‌توان از آن برداشت نمود، محشور بودن با پیامبر و آل پیامبر ص بوسیله رفع چه آفاتی کامل می‌شود.
در عبارت دعا:
وَ اُحْشُرْنَا فِي زُمْرَتِهِ غَيْرَ خَزَايَا وَ لاَ نَادِمِينَ وَ لاَ نَاكِبِينَ وَ لاَ نَاكِثِينَ وَ لاَ ضَالِّينَ وَ لاَ مَفْتُونِينَ [4]
از خداوند می‌خواهیم ما را در زمره پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله قرار بده در حالیکه جزء شش گروه نباشیم:
- «غیر خزایا»: خوار نباشیم. یعنی احتمال دارد انسان در دار و دسته‌ی اهل بیت باشد اما عزت نداشته و خوار باشد. مثلا سیّدی که معصیت کار است. که با معصیت، خویش را خوار نموده است.
- «و لا نادمين»: پشیمان نباشیم. یعنی جزء کسانی نباشیم که از انتخاب‌های دوره‌ی زندگی خود پشیمان شده‌اند. مثلا از انتخاب فلان شغل و یا فلان شیوه اخلاقی و اجتماعی …
- «و لا ناكبين»: نكبت به معنای به رو افتادن و سرنگون شدن است. یعنی خدایا جزء کسانی نباشیم که عشق و میل به دنیا اسیرشان کرده و مسیر انسانیت‌شان بسوی پستی‌ها منحرف شده است.
- «و لا ناكثين»: نكث به معنی نقض عهد است. یعنی خدايا در بین دار و دسته ی اهل بیت باشیم در حاليكه نقض عهد نكرده باشیم. به تمام تعهدات عالم الست و شریعت بطور کامل پایبند باشیم.
- «و لا ضالين»: ضالين به معنی انحراف جدی است و يكی از خصوصيات ضالين، طبق آیه ی ٥٦ سوره‌ی مبارکه حجر، نااميدی است. خدايا بگونه‌ای نباشیم که هم در زمره‌ی اهل بیت باشیم و هم جزء نااميدان باشیم.
- «و لا مفتونين»: خدایا کسانی نباشیم که در گرفتاری‌ها مفتون شده‌اند. کسانی که در گرفتاری ذوب شده و توان و عمر خود را در آن از دست داده و نمی‌توانند گرفتاری را پلی برای صعود قرار داده و از آن عبور کنند.
بنابر این با برداشت از این دعا که به نوعی در زیارتنامه حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها هم عنوان می‌شود در می‌یابیم که در زیارت کریمه اهل بیت درخواست‌های متعالی به انسان آموزش داده می‌شود. و این نشانگر جایگاه خود زائر است که به این درجه‌ای از تعالی و معرفت رسیده که به می‌تواند چنین خواسته‌هایی را طلب نماید.
به همین دلیل هم در قسمت دیگری از زیارت از خدای سبحان درخواست می‌کند.
«لا تسلب مني ما انا فيه»
خدایا حال که با وساطت این بانو به این سطح از ادراک رسیده‌ام آن را برای من ثابت کن و از من سلب نکن.
یعنی آموزش دیگری که به زائر حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها داده می‌شود این است که هیچ گاه به معرفت خود اکتفا ننموده و خیالش از آن راحت نباشد. و برای حفظ موقعیت و جایگاه متعالی خویش فقط از خدا درخواست نماید.
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] بحار الأنوار, جلد 57 , صفحه 216
[2] بحار الأنوار, جلد 57 , صفحه 213
[3] سوره مبارکه طه/آیه 114
[4] نهج البلاغه فیض الاسلام خطبه 105/ص 315
