مقدمه
خداوند سبحان می‌تواند هر نعمتی را که در اختیار دیگران است در اختیار ما نیز قرار دهد. اگر معرفت ما زیاد باشد، نعمت‌های دیگران به چشم ما نخواهد آمد.
هرچقدر منعم به نظرمان بزرگ جلوه کند نعمت‌های دیگران در نظرمان جلوه نخواهد کرد. اگر فرد معمولی هستیم و نعمات دیگران به چشم‌مان می‌آید، نباید آنها را زیر سؤال ببریم، بلکه باید زاویۀ دید خود را تغییر دهیم و بگوییم:«اگر خدا صلاح بداند بیش از آن را نیز می‌تواند به من بدهد. اگر تا به حال نداده است اقتضای حکمت او بر این حرمان است و هر زمان که این عمل برای رشد من لازم باشد آن را به من عطا می‌کند.»
سهل بودن احکام الهی
امام سجاد علیه‌السلام در دعای 33 صحیفۀ سجادیه می‌فرماید:
«وَ سَهِّلْ عَلَيْنَا مَا نَسْتَصْعِبُ مِنْ حُكْمِكَ»
«و آنچه را از حکم تو سخت می‌پنداریم بر ما آسان ساز.»
در سبک زندگی اسلامی، اموری که خدا در زندگی ما مقدر کرده است باید در نظرمان سهل باشد نه دشوار. گاهی خداوند تکالیفی را مشخص کرده و گاهی احکامی مقدر کرده است (تکوینی یا تشریعی)؛ یکی زمان مرگش فرا رسیده است؛ دیگری روزی‌اش فلان اندازه است؛ یکی نازاست و دیگری ناخواسته بچه‌دار می‌شود.
برخی از احکام در برخورد اولیه به نظر ما سخت جلوه می‌کند، در حالی‌که در سبک زندگی اسلامی آنچه حکم خداست باید سهل جلوه کند. گاهی ما برای دلداری در مشکلات به یکدیگر می‌گوییم: صبر تلخ است؛ اما نتیجۀ شیرین دارد؛ در حالی‌که در سبک زندگی اسلامی هیچ چیزی تلخ نیست؛ زیرا وقتی تلخ باشد؛ سخت می‌گذرد.
همه اموری که حکم خدا یا قضا و قدر الهی است باید به نظرمان آسان جلوه کند. اگر آن را سخت و دشوار بدانیم، گمان می‌کنیم برای اجرای آن همۀ قدرت‌مان را به میدان آورده‌ایم؛ ولی وقتی آسان بدانیم، اصلاً قدرتی را برای انجام آن لازم نمی‌بینیم؛ زیرا آن را با حول و قوۀ الهی انجام می‌دهیم.
اگر به ذهن خود برنامه بدهیم که همه چیز آسان است، به راحتی و سهولت به انجام وظایف خود می‌پردازیم؛ اما اگر کار را سخت ببینیم، انرژی و توان خود را از دست می‌دهیم؛ به همین جهت کاری که می‌توانست در مدت زمان کوتاهی انجام شود، در مدتی طولانی به ثمر می‌رسد. هرگاه احساس کنیم، کار به حول و قوۀ الهی انجام می‌شود، با سهولت به ثمر می‌نشیند.
شکر بابت نداشته‌ها
امام سجاد علیه‌السلام در دعای 35 صحیفه سجادیه می‌فرماید:
«وَ اجْعَلْ شُكْرِی لَكَ عَلَى مَا زَوَيْتَ عَنِّی أَوْفَرَ مِنْ شُكْرِی إِيَّاك عَلَی مَا خَوَّلْتَنِی»
«و شکرم را برای حضرتت نسبت به آنچه از من دور داشتی و عطایش را دریغ کردی، از شکرم بر آنچه به من عنایت فرمودی، افزون‌تر قرارده.»
ما معمولاً زمانی که نعمت‌های فراوانی دریافت می‌کنیم، بابت موجودی و دارایی‌های خود خدا را شکر می‌کنیم؛ اما در سبک زندگی اسلامی، شکر بابت نداشته‌ها باید بیش از شکر بابت داشته‌ها باشد؛ زیرا خداوند حکیم است و مصلحت او گاهی چنین اقتضا می‌کند که چیزی را نداشته باشیم؛ بنابراین باید بابت نداشته‌هایمان هم سرحال باشیم.
صبوری و شکوری
تا به حال یاد گرفته بودیم بابت نداری‌ها صبوری کنیم، اکنون می‌آموزیم علاوه بر صبوری، شکور هم باشیم. ما به داشته‌های دیگران نه حسادت می‌کنیم و نه غبطه می‌خوریم؛ زیرا حکیمی مقدر کرده است که ما برخی چیزها را نداشته باشیم. ما باید دائم‌الشکر باشیم، گاهی بابت داشته‌ها و گاهی بابت نداشته ها. قطعاً خدا ما را بیش از خودمان دوست دارد و اگر چیزی را نداده، مصلحت ما در آن است.
آزمایش شدن با اهل دنیا
در بخشی از دعای 35 صحیفه سجادیه امام سجاد علیه‌السلام می‌فرماید:
«وَ لَا تَفْتِنِّی بِمَا أَعْطَيْتَهُمْ، وَ لَا تَفْتِنْهُمْ بِمَا مَنَعْتَنِی فَأَحْسُدَ خَلْقَكَ، وَ أَغْمَطَ حُكْمَكَ»
«و مرا به سبب آنچه مرحمت فرمودی آزمایش مکن و ایشان را به آنچه از من بازداشته‌ای میازمای تا مبادا به آنان حسد برم و حکم حضرتت را سبک شمارم.»
حضرت بیان می‌دارد: خدایا! با داده‌های اهل دنیا مرا آزمایش نکن؛ نکند من از روی حسادت تقاضای سلب نعمت از دیگران را داشته باشم. نکند به آنها چشم زخم وارد کنم و نعمت‌شان آسیب ببیند. ما باید دعا کنیم نه تنها با اهل دنیا آزمایش نشویم و زمین نخوریم، بلکه آنها نیز با ما آزمایش نشوند. نکند اهل دنیا به خاطر نداری به ما به دیده تحقیر بنگرند و در نظر آنها پَست و بی‌ارزش جلوه کنیم. از خدای سبحان می‌خواهیم، تفکری قارون‌گونه نداشته باشیم که گمان کنیم اگر از دارایی‌های بسیاری برخورداریم، به جهت عقل اقتصادی خودمان است و اگر دیگران از مال دنیا کم‌بهره‌اند ناشی از بی‌عقلی آن‌هاست.
لزوم دعای دائمی
در سبک زندگی اسلامی دعا برای دیگران و خودمان از ارزش و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. باید از خدای سبحان بخواهیم از اهل دنیا به ما آسیبی نرسد، ما نیز حسرت نعمت‌های آنها را نداشته باشیم. از طرف دیگر نگاه اهل دنیا به کسی که اهل دنیا نیست، نباید تحقیرآمیز باشد. کسی که اهل معرفت است باید دعا کند معرفتش برای اهل دنیا چشم‌گیر باشد و نیز از خدای سبحان بخواهد اهل دنیا از دلبستگی به دنیا جدا شوند و نگرش آنها مادی و تنگ نظرانه نباشد.
پوزش از ناسپاسی نسبت به خلق
در دعای 38 صحیفه سجادیه چنین می‌خوانیم:
«وَ مِنْ مَعْرُوفٍ أُسْدِيَ إِلَيَّ فَلَمْ أَشْكُرْهُ»
«خدایا از تو پوزش می‌خواهم درباره احسانی که نسبت به من شده است و سپاس آن را به جا نیاورده‌ام.»
گاهی خلق خدا به ما احسان می‌کنند و ما آن را انجام وظیفۀ آنان می‌دانیم! در حالی‌که در سبک زندگی اسلامی همه موظف هستند شاکر الطاف دیگران باشند. هیچ‌کس هیچ وظیفه‌ای در قبال ما ندارد. هر خیری که از دیگری به ما می‌رسد، نهایت لطف اوست و بایستی از او تشکر کنیم.
خدایا! از جانب هر کس به ما احسانی شده ( والدین، همسر، فرزند،…) اگر به چشم ما نیامده است و آن را به‌عنوان نعمت ندیده‌ایم، ما را ببخش. اگر از احسان دیگران لذتی نبرده‌ایم یا شکر آن را به زبان نیاورده‌ایم، طلب مغفرت می‌کنیم.
پوزش از نپذیرفتن عذر خلق
گاهی فردی به دلیل غفلت یا جهالت یا تحریک دیگران به ما بدی می‌کند؛ اما متوجه خطای خود می‌شود و عذرخواهی می‌کند، در سبک زندگی اسلامی باید بلافاصله عذر او را بپذیریم. امام سجاد علیه‌السلام در دعای 38 صحیفه سجادیه در این‌باره می‌فرماید:
«وَ مِنْ مُسِی‌ءٍ اعْتَذَرَ إِلَيَّ فَلَمْ أَعْذِرْهُ »
«خدایا از تو پوزش می‌خواهم اگر بدکننده‌ای از من پوزش خواسته و من پوزش او را نپذیرفته‌ام.»
گاهی ما عذرخواهی دیگران را نمی‌پذیریم و آن فرد جسورتر می‌شود. زمانی که فردی عذرخواهی می‌کند، فوراً باید عذرخواهی او را بپذیریم. سماجت بر نپذیرفتن عذر خطاکار، اشتباه بزرگی است که منجر به ایجاد کینه و عداوت بین افراد می‌شود.
لزوم عذرخواهی از دیگران
اگر به دیگری بدی کردیم باید فوراً عذرخواهی کنیم و انتظار نداشته باشیم دیگران از حرکات ما متوجه شوند که پشیمان هستیم. باید غرور و منیت خود را بشکنیم و در همان جمعی که بدی کرده‌ایم عذرخواهی کنیم. وظیفۀ ما عذرخواهی است و طرف مقابل نیز باید آن را بپذیرد.
پرداخت حقوق دیگران
ما معمولا در زمان‌های خاصی به فکر پرداخت حقوق دیگران می‌افتیم، برای مثال موقع حج رفتن حلالیت می‌طلبیم. در حالی‌که امام سجاد علیه‌السلام در دعای 38 صحیفه به ما آموزش می‌دهد از خداوند به خاطر حق صاحب حقی که حقش به عهده ماست ولی ما آن را ادا نکرده‌ایم، عذرخواهی کنیم.
«وَ مِنْ حَقِّ ذِی حَقٍّ لَزِمَنِی لِمُؤْمِنٍ فَلَمْ أُوَفِّرْهُ»
«خدایا از تو پوزش می‌خواهم درباره حق مؤمن صاحب حقی که بر عهده‌ام بود و آن را نپرداخته‌ام.»
در سبک زندگی اسلامی دائم باید فکر کنیم که چه کسانی به گردن ما حق دارند؟ حق همسر، شاگرد، دوست و یا دیگران را باید پُر و پیمان ادا کنیم. پرداخت حقوق دیگران نباید به شیوۀ اندک و حداقلی باشد، بلکه باید وافی و کافی باشد. باید آنچه را در توان داریم به کار بگیریم؛ زیرا روزگاری می‌رسد که طلبکاران ما حسنات ما را بر می‌دارند و اگر مطالبات آنها با این کار تمام نشود، سیئات خود را به ما می‌دهند. پرداخت کافی و وافی حقوق دیگران برای هر کسی نسبی است؛ به همین دلیل نمی‌توانیم در این مورد از یکدیگر الگو بگیریم. اگر نیمه کاره انجام وظیفه کنیم، وجدان درد خواهیم داشت. وسعت و توان افراد در پرداخت حق متفاوت است و زندگی ما نمی‌تواند برای هم الگو باشد.
پوزش از مستور نکردن عیوب خلق
امام سجاد در بخشی از دعای 38 صحیفه سجادیه از خدا عذرخواهی می‌کند بابت عیب مؤمنی که آن را آشکار شده است:
«وَ مِنْ عَيْبِ مُؤْمِنٍ ظَهَرَ لِی فَلَمْ أَسْتُرْهُ»
«خدایا از تو پوزش می‌خواهم دربارۀ عیب مؤمنی که برای من آشکار شد و آن را نپوشاندم»
گاهی ما عیب دیگران را به کسی نشان نمی‌دهیم؛ اما هیچ اقدامی هم در جهت پوشش آن عیب نمی‌کنیم. حضرت نوح در کشتی خوابیده بود، لباسش حالت نامناسبی داشت. یکی از پسران نوح به او خندید. یکی هم آن را به سایرین نشان داد. پسر دیگر، پارچه‌ای روی پدر انداخت. خیلی از زیبارویان عالم از نسل پسر آخر نوح هستند که عیب پدرش را مستور کرد. بسیاری از زشت‌های عالم نیز از نسل پسری هستند که عیب را نشان داد.
سبک زندگی اسلامی چنین است که نه تنها نباید عیب‌بین باشیم، بلکه عیب را به دیگران نیز نشان ندهیم و با عیوب به گونه‌ای برخورد کنیم که دیگران هم چشم‌شان به این عیب‌ها نیفتد. وظیفۀ ما پوشاندن عیوب دیگران است نه آشکار کردن آن. اگر به منزل کسی رفتیم و بی آنکه تجسس داشته باشیم چشم‌مان به جایی افتاد که کثیف بود، آن را بروز ندهیم.
یکی از راهکارهایی که برای ممانعت از تکرار عیب در فرد مقابل وجود دارد آن است که بعضی عیوب را به خودمان نسبت دهیم تا فرد مقابل متوجه شود و از تکرار آن بپرهیزد.
تاریخ جلسه: 94/5/12 ـ جلسه 8
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
