اصالت فرد یا جامعه
دین اسلام برای تمام رفتارهای ما، در رابطه با خود و یا دیگران، شیوه‌ی اجراء صحیح و مناسب با فطرت و انسانیت ما، در نظر گرفته است.
وقتی کتب نویسندگان غربی را در این زمینه ملاحظه می‌کنیم به نظر می‌رسد امور بکر و جدیدی را به ما پیشنهاد می‌دهند و از تمدنی خاص صحبت می‌کنند. در حالی‌که قسمت‌های صحیح گفتار آنها عمدتاً، از متون اصلی اسلام أخذ شده است. آن منابعی که متأسفانه مورد غفلت مسلمانان واقع شده است.
اما هنگامی که در محضر آیات، روایات و حتی ادعیه حضرات معصومین علیهم‌السلام قرار گرفته و آنها را مورد تدبر قرار می‌دهیم، به این باور می‌رسیم که جزئیات امور زندگی به ما آموزش داده شده است.
فرد یا جمع
اسلام دينی است كه نه فرد را قربانی جمع و نه جمع را قربانی فرد می‌کند. همانطور که رفتار اجتماعی را آموزش می‌دهد، به رفتارهای فردی نیز می‌پردازد. زیرا رفتارهای فردی در رفتار اجتماعی تاثیر داشته، همچنین رفتارهای اجتماعی نیز در رفتارهای فردی موثر است. بنابراین به ما می‌آموزد که در خلوت و جلوت باید چگونه باشیم.
تعامل با خود
هنگامی که انسان تعامل درستی با خود داشته باشد می‌تواند ارتباط با دیگران را ساماندهی کند. اما وقتی ارتباط و تعامل صحیحی با خود ندارد، در برخورد با دیگران نیز دچار مشکل می‌شود. در گام اول، ارتباط صحیح با زمان مطرح می‌شود. چگونه هر روز ارتباط و تعامل درستی با زمان، این سرمایه‌ی رو به زوال، داشته باشیم.
ارتباط با زمان
دعایی که حضرت امام سجاد علیه‌السلام صبح و شب می‌خواندند، به ما توجه می‌دهد که خواسته‌ها و اعمال هر فرد در آغاز هر روز، در سرنوشت او تاثیر گذار است؛ زیرا همه کائنات این دعاها را شنیده، اعمال را نیز می‌بینند و بازتاب اعمال ما را به ما برمی‌گردانند.
حال خوب در گروی روز خوب
« وَ هَذَا يَوْمٌ حَادِثٌ جَدِيدٌ، وَ هُوَ عَلَيْنَا شَاهِدٌ عَتِيدٌ، إِنْ أَحْسَنَّا وَدَّعَنَا بِحَمْدٍ، وَ إِنْ أَسَأْنَا فَارَقَنَا بِذَمٍّ»[1]
«امروز روزی نو و تازه است که بر ما شاهد و حاضر است اگر خوبی کنیم ما را سپاس گویان ترک کرده و اگر بدی کنیم نکوهش کنان از ما جدا می‌گردد»
اگر فردی در پایان روز احساس نشاط دارد، قطعاَ روز خوبی مملو از افکار سالم و اعمال خیر داشته که عکس العمل آن به صورت سپاس و دعای خیر به او برمی‌گردد. بازتاب حمد و ثناء و درود آن روز به فرد بازگشته و موجب احساس نشاط و سرزندگی او می‌گردد.
و بالعکس اگر افکار نادرست و اعمال زشت و گناه‌آلود داشته باشد، آن روز با رنجش و نکوهش، از او جدا شده و بازتاب این نکوهش، موجب کسالت و بدحالی فرد می‌گردد.
همنشین خوبی برای روز خود باشید
«وَ ارْزُقْنَا حُسْنَ مُصَاحَبَتِهِ، وَ اعْصِمْنَا مِنْ سُوءِ مُفَارَقَتِهِ بِارْتِكَابِ جَرِيرَةٍ، أَوِ اقْتِرَافِ صَغِيرَةٍ أَوْ كَبِيرَةٍ وَ أَجْزِلْ لَنَا فِيهِ مِنَ الْحَسَنَاتِ، وَ أَخْلِنَا فِيهِ مِنَ السَّيِّئَاتِ»[1]
«خدایا مرا کمک کن تا همنشین خوبی برای این روز جدید باشم و مرا حفظ کن از سوء مفارقتش به خاطر ارتکاب گناه یا انجام معصیت کوچک یا بزرگ، روز مرا سرشار از خوبی‌ها کن و ما را در این روز از زشتیها و بدی‌ها پیراسته نما»
«وَ امْلَأْ لَنَا مَا بَيْنَ طَرَفَيْهِ حَمْداً وَ شُكْراً وَ أَجْراً وَ ذُخْراً وَ فَضْلًا وَ إِحْسَاناً»[1]
«روز ما را از حمد و شکر و پاداش و اجر اخروی و فضل و احسان پر کن»
روز خوب در گروی پرهیز از گناه
از درایت در این فراز از دعا درمی‌یابیم که برای داشتن یک روز خوب باید از گناهان، کوچک یا بزرگ پرهیز کرد.
غیبت، دروغ، خیانت، استهزاء، غفلت و بطالت، تحقیر و سرزنش دیگران و… قبل از اینکه به طرف مقابل آسیب برساند موجب می‌شود تا آن روز با نکوهش از فرد جدا شده و بازتاب این مذمت، موجبات کدورت خاطر فرد را فراهم می‌آورد.
اما نگاه به داشته‌ها و نعمت‌ها، روحیه‌ی حمد و شکر را در فرد تقویت کرده و به میزان ازدیاد شکر، انبساط خاطر بیشتر شده و نعمت فزونی می‌یابد.
«لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ»[2]
«اگر شکرگزاری کنید، (نعمت خود را) بر شما خواهم افزود»
نگرش زیبا
برخی مسائل در زندگی وجود دارد که دل‌خواه ما نبوده و باطناً از آنها شکایت داریم. دستورات اولیاء دین درچنین موقعیتی، نگرش زیبا را به ما آموزش می‌دهند.
در فرازی از دعای هفتم صحیفه سجادیه به این مطلب اشاره شده است.
«وَ أَنِلْنِي حُسْنَ اَلنَّظَرِ فِيمَا شَكَوْتُ»
«خدایا در اموری که مورد شکایت من است نگاه و نظر زیبا به من عطا کن»
بسیاری از واقعیت‌های زندگی قابل تغییر نیست اما آن‌چه از این مطلب استثناء می‌شود، نوع نگاه انسان به مسائل ومشکلات است.
اگر به ناملایمات زندگی به عنوان وسیله تکامل بنگریم، به سهولت از کنار آنها عبور خواهیم کرد. همچنین، اگر به آنها به عنوان مهمانی زودگذر و موقتی نگاه کنیم قطعا تحمل آن برای ما آسان‌تر خواهد شد.
بنابراین نوع نگرش انسان در سبک زندگی او بسیار مؤثر خواهد بود و طبق فرمایش امام سجاد علیه‌السلام، باید این زیبانگری را از خدای سبحان درخواست کنیم.
مؤمن غالب است نه مغلوب
در سبک زندگی اسلامی، در تعامل صحیح با خود باید سعی بر استفاده بهینه از زمان داشته باشیم. و از عوامل موثر آن نوع نگاه به داشته‌ها می‌باشد. بزرگ دیدن نعمت‌ها و سپاسگزاری مستمر از خدای سبحان از نتایج زیبانگری است. نتیجه این نوع نگرش، غلبه بر مشکلات وغصه ها می‌باشد.
«وَ اِكْسِرْ عَنِّي سُلْطَانَ اَلْهَمِّ بِحَوْلِكَ» [3]
«خداوندا! تسلط غصه را بر من، به قدرت وتوانایی خویش زائل کن»
گویا با این درخواست فرد به خود متذکر می‌شود که خود را اسیر غصه‌ها نسازد، بلکه به حول وقوه‌ی الهی برآن‌ها و سایرمشکلات غلبه کند.این نگاه موجب توانمندی فرد و مانع ازتسلط وغلبه غصه بر او می‌گردد.
نحوه برخورد با سختی
«دارٌ بِالْبَلاءِ مَحْفُوفَهٌ» [4]
«دنیا سرایی است که بلاء و سختی آن را فرا گرفته»
افراد بشر در مراحل مختلف زندگی در معرض ابتلائات گوناگون قرار دارند. آن‌چه در این امر موجب تمایز آنان می‌گردد، نحوه برخورد هریک از آنان با سختی‌ها است.
برخی در مواجهه با مشکلات، خود را در آن غرق کرده و دنیا پیش چشمشان تیره وتار می‌گردد. این گروه، تمام فضای زندگی را با غبار غصه پوشانده بدین ترتیب، هیچ نعمتی را نمی‌بینند.
اما بعضی دیگر، مشکلات را در قفسه‌ای درگوشه یکی از اتاق‌های خانه قرار داده و با تکیه بر قدرت و علم خدای سبحان، درپی رفع آن به چاره‌جویی می‌پردازند. این نوع برخورد با ناملایمات زندگی، نقشی مؤثر در تعامل صحیح با خود دارد.
در آموزه‌های دینی «دعا» عامل مؤثری جهت برطرف کردن مشکلات شمرده شده که هرگز نباید از آن غافل شد.
مشکلات در حاشیه
حضرت امام سجاد علیه‌السلام در دعای هفتم صحیفه سجادیه به ما می‌آموزند که، در مواجهه با مشکلات، از خدای سبحان درخواست کنیم که، این امور مانع انجام واجبات ویا حتی مستحبات انسان نشود.
«وَ لاَ تَشْغَلْنِي بِالاِهْتِمَامِ عَنْ تَعَاهُدِ فُرُوضِكَ»
«خداوندا مرا به‌گونه‌ای به مشکلات مشغول نساز تا از واجبات و مستحبات خود دور بمانم»
در سبک زندگی اسلامی مشکلات در حاشیه قرار دارند و متن زندگی را اشغال نمی‌کنند.
در چنین موقعیتی، فرد باید اعمال روزانه‌ی خود را کمافی‌السابق انجام داده و نگذارد مشکلات فضای ذهن او را اشغال کند. انجام واجبات و مستحبات او را در مسیر صحیح زندگی نگه داشته، موجبات تسلط و غلبه بر نابسامانی‌ها را فراهم می‌کند.
بنابراین در بروز سختی‌ها سعی ما بر این باشد که به انجام هیچ یک از واجبات و مستحبات آسیب وارد نگردد. البته این امر تنها به حول وقوه‌ی الهی میسر است.
شاه کلید خوبی‌ها
یکی از موثرترین روش‌ها در بهبود سبک زندگی توقع نداشتن از دیگران است. فردی خدمت امام سجاد علیه‌السلام عرض کرد: شاه کلید تمام خوبی‌ها را به من عطا کنید و حضرت فرمودند:
«رَأیتُ الْخَیرَ کُلَّهُ قَدْ اجْتَمَعَ فی قَطْعِ الطَّمَعِ عَمّا فی أیدی النّاسِ» [5]
«همه خوبی‌ها را در بریدن طمع از آن‌چه در دست مردم است دیدم»
در تعامل صحیح با خود باید ذهن را به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کرد که از هیچ کس انتظار و توقع نداشته باشد، انتظاراتی اعم از مادی و عاطفی، محبت، تشکر و قدردانی و … فرد در این برنامه‌ریزی انتظارات مادی از مردم را برای خود جرم محسوب کند.
در این تعامل چشم امید و نیاز فرد، تنها به خالق قادر متعال علیم و خبیر است که همه چیز، حتی تألیف قلوب در ید قدرت اوست.
در همین راستا امام سجاد علیه‌السلام درخواست زیبایی از خدای سبحان دارند که بسیار راه‌گشا وقابل تأمل است:
«وَ لَا تُوَجِّهْنِي فِي حَاجَتِي هَذِهِ وَ غَيْرِهَا إِلَى سِوَاكَ» [6]
«خداوندا در هیچ نیاز وحاجتی مرا متوجه غیر خود نکن»
بینش متکی به حق
در سبک زندگی اسلامی انسان به قدرت لا یتناهی خدای سبحان متکی است، چراکه او «عَلى كُلِّ شَيْ ءٍ قَديرٌ»است. تنها او می‌تواند هر مشکل را آسان کند؛ پس گام اول در تعامل با خود، ارتباط با قادر مطلق و درخواست از او است.
امام سجاد علیه‌السلام به هنگام بیماری ومواجهه با مشکلات، این‌گونه دعا می‌کنند:
«وَ یسِّرْ لِی مَا أَحْلَلْتَ بِی» [7]
«خدایا تو آسان کن بر من آن‌چه را که برمن فرود آوردی»
گویا انسان با این درخواست به ضمیر ناخودآگاه خود برنامه می‌دهد که مشکلات پیش آمده در مسیر زندگی را، آسان ببیند. چراکه با سخت و بزرگ دیدن مشکلات زندگی، آنها را برای خود لاینحل کرده، فرد قدرت و توان مقابله با گرفتاری‌ها را از دست می‌دهد. در صورتی‌که با آسان دیدن این امور توان و قدرت فرد در مواجهه با آن افزون می‌گردد.
درخواست و استمداد از خدای سبحان؛ موجب برخورد بهتر با گرفتاری‌ها و مشکلات زندگی می‌گردد.
مشکلی نیست که آسان نشود
مرد باید که هراسان نشود
تاریخ جلسه 95/4/29 ـ جلسه 1
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] صحیفه سجادیه، دعای 6
[2] سوره مبارکه ابراهیم، آیه 7
[3] صحیفه سجادیه، دعای 7
[4] نهج البلاغه، خطبه 217
[5] بحارالأنوار، ج 52، ص 2
[6] صحیفه سجادیه، دعای 13
[7] صحیفه سجادیه، دعای 15
