ثمرۀ همراهی با اهل بیت علیهم‌السلام
اباعبدالله الحسین علیه‌السلام می‌فرماید:
«مَنْ أَتَانَا لَمْ يَعْدَمْ خَصْلَةً مِنْ أَرْبَعٍ آيَةً مُحْكَمَةً وَ قَضِيَّةً عَادِلَةً وَ أَخاً مُسْتَفَاداً وَ مُجَالَسَةَ الْعُلَمَاءِ»
«هرکس سراغ ما اهل بیت بیاید حتماً یکی از این چهار امر نصیب او می‌شود:
1. «آيَةً مُحْكَمَةً»:در ضیافت و زیارت حضرات معصومین اعتقادات فرد تقویت می‌شود؛
2 . «قَضِيَّةً عَادِلَةً»: اخلاقیات نیکو به او داده می‌شود؛
3. «أَخاً مُسْتَفَاداً»: دوستی مفید و ارزشمند به او داده می‌شود؛
4. «مُجَالَسَةَ الْعُلَمَاء»: هم‌جواری و مجالست با اندیشمندان و علما نصیب او می‌شود.»
طبیعی است که مجالست، صرف نشست و برخاست نیست، بلکه مجالستی نصیب فرد می‌شود که مایۀ افزونی علم و اندیشه صحیح اوست.
در واقع این چهار بهره، شاه‌کلید کسب معارف است که معاش و معاد فرد را تأمین می‌کند؛ چون حضرات معصومین همۀ جوانب زندگی زائر را تأمین می‌کنند وحیات و ممات طیّب وجود او را پوشش می‌دهد.
آشنایی با خود پنهان
مجموع درخواست‌های زیارت عاشورا در ظاهر درخواست است؛ اما در باطن آشنایی با خودِ پنهان آدمی است؛ چون درخواست هرکسی معرّف حقیقت اوست. در زیارت عاشورا نوع خواست‌ها به‌صورت متکلم وحده بیان می‌شود: «فأسئَلُ اللّه»؛ در شب‌های قدر درخواست جمعی است:«خَلِّصنا مِنَ النّارِ یا رَبّ» تا کسی از قافله و سیر و سلوک عقب نماند؛ اما در زیارت عاشورا هر کس خودش باید به این بلوغ فکری رسیده باشد که درخواست فردی داشته باشد تا از قافله عقب نماند. به عبارتی دیگر، زائر، ضرورت و میزان نیاز خود را در خواست‌های فردی می‌یابد و بیان می‌کند.
«اَنْ یَرْزُقَنی طَلَبَ ثارِکَ مَعَ اِمامٍ مَنْصُورٍ مِنْ اَهْلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ و َآلِهِ»
«از او درخواست می کنم که روزی من گرداند تا در رکاب امام منصور از اهل بیت محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله باشم.»
طلب خونخواهی در معیّت امام زمان
زائر در این فراز، طالب خونخواهی اباعبدالله در معیّت امام زمان خویش است. در نگرشی عمیق به این درخواست به چند امر واقف می‌شویم:
۱. زائر باید زمان ظهور را باور داشته باشد؛
۲. خداوند این توانایی و قابلیت را در وجود زائر قرار داده است که همراه خونخواه اباعبدالله حاضر باشد؛
۳.در مدرسۀ اباعبدالله نسبتی بین امام و زائر ایجاد می‌شود.
آیت‌الله جوادی آملی در ذیل عبارت «إِنَّ اَلْعُلَمَاءَ وَرَثَةُ اَلْأَنْبِيَاءِ»[1]«دانشمندان وارثان پیامبرانند.» می‌فرماید: ارث مالی است که به جهت قرابت نصیب انسان می‌شود و بی‌زحمت به انسان می‌رسد؛ بنابراین پیوست با انبیا و اولیای الهی، بدون زحمت برکاتی را نصیب فرد می‌کند.
خداوند در آخرین آیۀ سوره مبارۀ حج می‌فرماید: «مِّلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْرَاهِيمَ»«به ملیت پدرتان ابراهیم درآیید.»؛ یعنی نام خود را در شناسنامۀ حضرت ابراهیم بنویسید و به این باور برسید که حضرت ابراهیم پدریِ تابعین را به عهده گرفته است. بسیاری از خیرات و برکات به جهت ابوّت و بنوّت به تابعین منتقل می‌شود.
«اَللّهُمَّ اجْعَلْنی عِنْدَکَ وَجیهاً بِالْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلامُ فِی الدُّنْیا وَ الاْخِرَة»
«خدایا مرا نزد خود بوسیله حسین علیه‌السلام در دو عالم وجیه و آبرومند گردان.»
درخواستی جامع
زائر در زیارت عاشورا به این حقیقت واقف می‌شود که در محضر امام، درخواست مختصر، محدود، مقید و اندک، نوعی جسارت به امام محسوب می‌شود؛ زیرا درخواست اندک حاکی از محدود دانستن توان امام است؛ بدین جهت در زیارت عاشورا درخواست‌های زائر بسیار جامع است.
درخواست مقام حضور
«عِنْدَکَ» به معنای مقام حضور است. زائر بیان می‌دارد:« خدایا مقام حضور را از تو در خواست دارم؛ مقامی که تو را شاهد و حاضر و ناظر دائم بر زندگی مشاهده کنم.» هرکس خودش باید این مقام را طلب کند؛ زیرا دعاها نشان‌دهندۀ ظرفیت وجودی هر فردی است. پتانسیل نهفته‌ای در وجود افراد نهفته است که با وساطت حضرت اباعبدالله از قوه به فعلیّت در می‌آید.
کسب آبرو
«وَجیهاً» یعنی آبرومند و فرد موجهی که تمام جهت‌گیری او به‌سوی خداوند سبحان است. بر معنای صیغه مبالغه؛ یعنی فردی که خیلی توجه به خداوند دارد و در معنای صفت مشبهه دال بر ثبوت صفت است؛ یعنی کسی که همیشه جهت‌گیری الهی دارد.
این دو نگاه آبرومندی را برای زائر رقم می‌زند. آبرو، ارتقای درجه و مقام قرب را تضمین می‌کند و کارآیی فرد نزد خداوند سبحان افزون می‌شود. آبرومندی هزینه دارد؛ چون آبرو فوراً به دست نمی‌آید، بلکه پشت پردۀ هر آبرویی سال‌ها مراقبه، نهفته است.
شاهد مثال ما برای این معنا دو آیه از قرآن کریم است:
«إِذْ قَالَتِ الْمَلآئِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللّهَ يُبَشِّرُكِ بِكَلِمَةٍ مِّنْهُ اسْمُهُ الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ وَجِيهًا فِي الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ وَمِنَ الْمُقَرَّبِينَ»[2]
«[ياد كن] هنگامى [را] كه فرشتگان گفتند اى مريم خداوند تو را به كلمهاى از جانب خود كه نامش مسيح عيسىبنمريم است مژده مىدهد در حالى كه [او] در دنيا و آخرت آبرومند و از مقربان [درگاه خدا] است.»
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ آذَوْا مُوسَى فَبَرَّأَهُ اللَّهُ مِمَّا قَالُوا وَكَانَ عِندَ اللَّهِ وَجِيهًا»[3]
«اى كسانى كه ايمان آوردهايد مانند كسانى مباشيد كه موسى را [با اتهام خود] آزار دادند و خدا او را از آنچه گفتند مبرا ساخت و نزد خدا آبرومند بود.»
در مناجات شعبانیه در فراز «إِلَهِی هَبْ لِی کَمَالَ الِانْقِطَاعِ إِلَیْکَ»«خدایا، کمال انقطاع به‌سوی خود را به من ارزانی کن.» می‌خواهم تمام توجه من به مُسبّب‌الاسباب باشد و توجه به غیر خدا در وجودم رویش نداشته باشد و توجه به اسباب مرا از مُسبّب‌الاسباب غافل نکند.
هین مگو ما را در آن در، بار نیست با کریمان، کارها دشوار نیست
حضرت امام (ره) می‌فرماید: «اگر فردی نورانی شود، قلب، زبان، چشم و گوش او نورانی می‌شود و در عالم نوربخش است.» آبرومندی همان نورانیّت است و لازمۀ نورانیت، نوررسانی و فایده‌رسانی به دیگران.
چقدر باید تلاش کنم تا نزد خداوند موجّه شوم؟
راه میان‌بُر آبرومندی «بِالحُسَین» است. کشتی اباعبدالله سریع‌ترین کشتی است. با وساطت ابا عبدالله یک تاریخ نامناسب مستور می‌ماند و در مقابل کمالات جایگزین می‌شود. سی و دو نفر که شب عاشورا به سپاه اباعبدالله ملحق شدند با شنیدن صدای زمزمۀ مناجاتِ اصحاب حضرت، تحولی در آنان ایجاد شد و در زمرۀ اصحاب‌الحسین قرار گرفتند؛ چون پیوست به اباعبدالله پوششی برای آنان ایجاد کرد و با اسم جبّار خداوند سبحان گذشتۀ نامناسب آنان جبران شد. این جبران یکباره صورت می‌گیرد. «حر» نمونۀ تاریخی به ظهور رسیدن اسم «جبّار» خداوند است.
آبرویی وصف ناپذیر
«وجیهاً» به‌صورت نکره ذکر شده است؛ یعنی خدایا، مرا موجّه، خیلی موجّه و همیشه موجّه قرار بده. بی‌تردید آین آبرو در این عالم ناشناخته است؛ بنابراین زائر دست به دعا بلند می‌کند و طالب جریان اعتبار و آبرو تا قیامت است؛ یعنی می‌خواهد، آبرو فقط در یک برهۀ خاص نباشد؛ زیرا ظرف دنیا محدود است و ظرف محدود گنجایش آبروی نامحدود را ندارد. گویا زائر می‌گوید: «خدایا فهمیدن و کارآیی این آبرو را عطا کن»؛ چون در دنیا آبرومندی به‌واسطۀ امام حسین ناشناخته است.
«اَکْرَمَنی بِکَ»
پیوست با امام
زائر در این فراز زیارت عاشورا نسبت خویش را با امام‌حسین علیه‌السلام بیان می‌کند که این نسبت امتیاز جداگانه محسوب می‌شود؛ چرا که با تمام وجود می‌یابد که آبرو فقط با پیوست خاص به حضرت حاصل می شود: «وَجیهاً بالحُسَین». البته حضرات معصومین همگی آبروی خداوند هستند. در دعای ندبه با عبارت «أَیْنَ وَجْهُ اللَّهِ الَّذِی إِلَیْهِ یَتَوَجَّهُ الْأَوْلِیَاءُ»«کجاست جلوه خدا، که دوستان به سویش روی آورند؟» به وجه‌الله بودن حضرت ولی‌عصر اشاره می‌شود. به میزان توجه به امام، آبرو و اعتبار فرد رقم می‌خورد. هر چقدر قلب انسان به امام معصوم توجه داشته باشد آبرومندی او بیشتر است.
آبروی دو عالم
آبرومندی امام حسین علیه‌السلام در عالم آنقدر چشم‌گیر است که حضرات معصومین هم به ایشان توجه دارند. حضرت، آبروی دو عالَم است؛ پس انسان باید همواره این آبروی حسینی را طلب کند، حتی عالِم هم باید این آبرو را خواستار باشد که حسینی بودن او بر علمش حاکم باشد.
قید «بالحسین» بیان می‌کند که کرامت و موجه بودن انسان با پیوست به اباعبدالله رقم می‌خورد؛ گرچه ممکن است اهل انفاق و تعاون و فضائل اخلاقی دیگر هم باشد؛ اما آبروی بالحسین را طلب دارد.
گفتنی است رمز قبولی نماز، سجده بر تربت اباعبدالله است که هفتاد حجاب بین مُصلّی و خدا با این سجده برداشته می‌شود؛ بنابراین زائر از خداوند درخواست دارد که در پروندۀ عمل او نام امام حسین علیه‌السلام پُررنگ باشد.
زائر با آوای سائلی بیان می‌کند:«خدایا گرچه در بعضی از امور درخشش دارم؛ اما درخشش بیشتر را در همراهی با امام‌حسین علیه‌السلام خواهانم.» همۀ توفیقات ذکری، علمی، اجتماعی، عبادی و اخلاقی زائر با این فراز، هموار می‌شود. پیامبر اکرم می‌فرماید:
«اطلُبوا حَوائجَكُم عِند حِسانِ الوُجوهِ»[4]
«درخواست‌هایتان را از کسانی طلب کنید که در عالم از حسنات کثیری بهره مندند.»
« حِسانِ الوُجوهِ »، کسی است که حُسن وجه دارد و خدا اعتبار خاصی به او داده است، حال آیا درخشنده‌تر از امام حسین علیه‌السلام در عالم کسی را می‌یابید؟! وسعت این حسان‌الوجه در دنیا و آخرت ادامه دارد.
زائر بیان می دارد که خدایا، آبرومندی در دنیا و آخرت را خواستارم؛ یعنی خدایا، مستجاب الدعوة شوم و کارت اعتباری که به‌وساطت اباعبدالله علیه‌السلام برایم ایجاد شده است از همین جا شروع شود نه از برزخ؛ چرا که همۀ عوالم در طول یکدیگر قرار دارند؛ بنابراین برزخ، ادامۀ آبروی دنیوی و قیامت، ادامۀ آبرومندی برزخ است.
چقدر باید در دنیا زندگی زائر موجّه شود که برای دیگران هم کسب آبرو کند! چقدر باید انسانی که در مسیر حسینی گام می‌نهد از سلامت روابط، اعتقادات، قول و فعل برخوردار باشد که افراد با پیوست به او کسب وجهه کنند!
سرعت آبرومندی با وساطت اباعبدالله
همانگونه که آهن وقتی در کوره قرار می‌گیرد، ذوب می‌شود و قدرت دارد که بقیه را هم مذاب کند، وجود مقدس حضرت هم آنقدر به فرد اعتبار می‌دهد که مانند آهن داغ می‌شود و دیگران را هم جذب ولایت می‌کند. البته در این مسیر پای‌بندی به التزامات خاص، لازم است؛ یعنی بین اخلاق و اعتقادات فرد حسینی تلازم وجود دارد.
تاریخ جلسه؛ 1397.6.31 – بخش ششم
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] . الکافي، ج۱، ص۳۲
[2] . سوره آل عمران، آیه 45
[3] . سوره احزاب، آیه 69
[4] . كنز العمّال، ح 16810
